Morgunblaðið - 20.04.1975, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. APRlL 1975
,uíiWíW>
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar.
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Askriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
jóðleikhús er stórt
orð og yfir því er mikil
reisn, enda táknar það ekki
einungis gráa steinveggi
og stóra sali, heldur lifandi
list, sem þjóöin öll á að
njóta. íslendingar minnast
þess í dag, að aldarfjórð-
ungur er liðinn frá því að
Þjóðleikhúsið tók til starfa.
Það var merkur áfangi i
sögu íslenzkrar menning-
ar. Á þeim árum, sem lióin
eru frá því að Þjóóleikhús-
ið hóf göngu sína hefur það
skotið föstum rótum í þjóð-
félaginu og er nú hluti dag-
legrar tilveru fólksins í
landinu. Þaó er ekki ein-
vörðungu reisn yfir húsinu
við Hverfisgötu, heldur og
þeirri starfsemi, sem þar
fer fram.
Á engan er hallað, þó að
sagt sé, aó Þjóðleikhúsió sé
einn mikilvægasti og mikil-
virkasti þátturinn í ís-
lenzku menningarlifi. En
sé Þjóóleikhúsið snar þátt-
ur í menningarlífi lands-
manna nú, var þaö ekki
síður mikill viðburóur,
þegar það fyrst var opnað.
Þjóðleikhúsið á sér langa
sögu allt frá því aö fyrstu
hugsjónamennirnir settu
fram hugmyndina um ís-
lenzkt þjóðleikhús og þar
til tveggja áratuga bygg-
ingarframkvæmdum lauk.
í frásögn Morgunblaðsins
af vígslu Þjóóleikhússins
segir, að gestunum, sem
þar voru þetta fyrsta
kvöld, muni flestum hafa
farið svo, aö þeir hafi undr-
azt hve húsakynni Þjóð-
leikhússins voru vegleg,
þegar inn var komið. Þaó
var mikið átak fyrir svo
fámenna þjóð að reisa svo
veglegt hús, og það var
vissulega mikill viðburður,
þegar því verki var lokið.
I forystugrein Morgun-
blaðsins á vigsludaginn
fyrir tuttugu og fimm
árum segir þetta m.a. um
Þjóðleikhúsið: „Þaó á að
vera höfuðvígi íslenzkrar
listar. Það á i senn að vera
þjóðlegt en veita þó stöð-
ugt straumum nýrra menn-
ingaráhrifa til þjóöar sinn-
ar. Listin er alþjóóleg, en
þvi aðeins getur hver ein-
stök þjóð tileinkað sér
heimsmenninguna eða
brot af henni, að hún eigi
sjálf sína eigin þjóðlegu
menningu, sprottna upp úr
jarðvegi síns eigin lands,
sögu þess og baráttu. Á
grundvelli þessa skilnings
fagnar íslenzka þjóóin
þjóðleikhúsi sínu.“
Óhætt er að fullyrða, að
mikil og góð reynsla hafi i
öllum aðalatriðum fengizt
af starfsemi Þjóðleikhúss-
ins. Að vísu er rétt að hafa
í huga, að leiklistarstarf-
semi stóð hér föstum fótum
áóur en Þjóðleikhúsið tók
til starfa. Með löngum
starfsferli Leikfélags
Reykjavíkur var leiklistar-
starfsemin orðin föst í sessi
og í því mikla starfi, sem
þar lá aó baki, var grund-
völlurinn aó Þjóðleikhús-
inu að nokkru leyti fólginn.
Meö tilkomu Þjóðleikhúss-
ins hófst því ekki ný saga,
því að leiklistin hafði þá
lengi staðið á gömlum
merg. En það uróu þátta-
skil, þaó voru stigin ný
spor íslenzkri leiklist og
menningarlifi til fram-
dráttar.
Þjóðleikhúsið markaði
einnig þáttaskil að því
leyti, að með því fékk leik-
listin í landinu opinbera
vióurkenningu ekki aðeins
i orði heldur á borði. Þjóð-
leikhúsið átti ekki að verða
eign Reykvíkinga, heldur
íslendinga. Hlutverk þess
hefur verið alhliða efling
íslenzkrar leiklistar. Á
hinn bóginn er ekki unnt
að loka augunum fyrir
þeirri staðreynd, að vegna
staðsetningar leikhússins
eiga íbúar höfuðborgar-
svæðisins vitaskuld auð-
veldara með að njóta þess,
sem þar fer fram, en aðrir.
Engum getur dulizt, að
áhugi íslendinga á leiklist
er mikill og fer vaxandi.
Gróskumikil starfsemi leik-
félaga úti um byggðir
landsins ber órækt vitni
þar um. Þjóðleikhúsið á að
vera bakhjarl þessarar
starfsemi og uppspretta
nýrra menningarstrauma.
Aldarfjóróungur er í
sjálfu sér ekki langur tími,
en nógu langur til þess að
mynda merkilegt baksvið í
íslenzkri leiklistarsögu. Ef-
laust má benda á eitt og
annað, sem betur hefði
mátt fara, svo er um flesta
þætti mannlegrar starf-
semi. En mestu máli skipt-
ir, að i heild hefur þetta
starf borið góðan ávöxt og
svo mun vafalaust verða á
komandi árum. Það eru
margir menn, sem lagt
hafa hönd á plóginn frá því
fyrst, að menn fóru að
ræða um það í alvöru að
reisa Þjóðleikhús og fram
til þessa dags. Þar hafa
margir komið við sögu og
lagt gjörva hönd að verki,
en mestan heiður eiga að
sjálfsögðu þeir, sem í þessu
húsi hafa skapað lifandi
list.
Á slíkum tímamótum,
sem Þjóðleikhúsið stendur
á i dag, líta menn gjarnan
til baka yfir farinn veg. En
um leið er vert að horfa til
framtíðarinnar. Leikhús er
í eðli sínu lifandi stofnun,
sem stendur vörð um gaml-
an menningararf um leið
og það er uppspretta nýrra
hugmynda. Þjóðleikhúsinu
þarf því ávallt aó skapa
starfsskilyrði i samræmi
við breytta tíma. Því verk-
efni þarf að gefa gaum, og
þá er víst að Þjóðleikhúsið
verður enn um langa fram-
tíð einn af hornsteinum
menningarlífs í landinu.
Þ J ÓÐLEIKHÚ SIÐ
25ÁRA
♦Laugardagur 19. apríl
Sjómanna-
samningarnir
Þegar samkomulag hafði náðst
milli samninganefnda sjómanna
og vinnuveitenda þeirra, gerðu
menn aó vonum ráð fyrir, að
kjaradeilan væri leyst, þótt at-
kvæðagreiðslur ættu eftir að fara
fram í félögum aðila. Mönnum
brá því í brún, þegar samkomu-
lagið var fellt í sjómannafélögun-
um með naumum meirihluta, en
þátttaka í atkvæðagreiðslunni var
hverfandi lítil. Liklega ætti að
vera óhætt að álykta, að þessi litla
þátttaka hafi stafað af því, að
sjómenn sjálfir hafa eins og aðrir
talið, að málin væru leyst og
ástæðulaust væri þess vegna að
ómaka sig við að greiða atkvæði.
En þeir, sem samningunum voru
mótfallnir hafi af einhverjum
ástæðum fremur látið til sín taka.
En hvað sem um þessa skýringu
er að segja, þá er hitt ljóst, að
þessi litla þátttaka getur ekki gef-
ið neina mynd af vilja sjómanna
almennt til samninganna.
Þegar þetta er skrifað, veit eng-
inn, hver niðurstaðan muni verða,
en aðilar leitast þó við að setja
deilumálin niður og tekst það von-
andi.
Eins og áður hefur verið bent á,
hafa ráðstafanir í efnahagsmálum
undanfarna mánuði fyrst og
fremst miðað að því að bæta hag
sjávarútvegsins, sem algjörlega
var kominn í þrot. Geysimiklar
tilfærslur hafa átt sér stað til
sjávarútvegs- og fiskvinnslu frá
öðrum greinum þjóðlífsins. Fólk-
ið allt hefur orðið að axla
byrðarnar, en ekki þeir einir, sem
við útveg og vinnslu sjávarafla
hafa fengizt. Flestir eða allir
skilja raunar nauðsyn þess að
treysta hag útvegsins með þessum
hætti. En sú staðreynd, að fólkið
hefur axlað þessar byrðar, leggur
auðvitað enn þyngri ábyrgð á
herðar þeirra, sem framfæri sitt
hafa af þessum meginatvinnuvegi
landsmanna. Það gera menn sér
væntanlega ljóst og leitast við að
koma í veg fyrir stöðvun útvegs-
ins.
Hverjar
eru byrðarnar?
Lárus Jónsson alþm. skrifaði
ágæta grein hér í blaðið s.l.
þriðjudag, þar sem hann fjallar
um efnahagsáföllin og kjara-
skerðinguna. Hann segir orðrétt:
„Það eru áreiðanlega ekki allir,
sem hafa gert sér nægilega ljóst,
að við getum nú keypt rúmlega
þriðjungi minna af nauðsynlegum
vöruinnflutningi fyrir hvert tonn,
sem vió flytjum út af almennum
sjávarafurðum en við gátum gert
í byrjun ársins 1974. Þetta er
langmesta viðskiptakjararýrnun,
sem komið hefur yfir þjóðina um
áratuga skeið og er miklum mun
meiri en gerðist 1967 og 1968. En
þá er þess að gæta, að við verðfall
sjávarafurða bættist þá síldar-
bresturinn.“
Lárus rekur það síðan, að inn-
flutningsverðlag á árinu 1974 hafi
hækkað um hvorki meira né
minna en 35% í erlendum gjald-
eyri. En þetta merkir, að við þurf-
um að greiða sem svarar 7,7 millj-
örðum kr. aukalega í erlendum
gjaldeyri á árinu 1974 fyrir sama
innflutníngsmagn og til landsins
var keypt árið 1973. Síðan segir
Lárus:
„Ég hef reiknað lauslega út,
hvert verðmæti framleiðslu
helztu sjávarafurða á árinu 1974
hefói orðið, ef fengizt hefði fyrir
hana það verð, sem gert var ráð
fyrir í forsendum fiskverðs í
janúar 1974 og borið útkomuna
saman vió þá upphæð, sem hefði
fengizt fyrir sömu framleiðslu
miðað við markaðsverð í dag.
Niðurstaðan er sú, að fengizt
hefði 47 milljón dollurum meira
fyrir framleiðsluna, ef viðmið-
unarverð í janúar 1974 hefði hald-
izt og hún öll selzt á þvi verði. Hér
er um að ræða nálega 7000 millj.
kr. í erlendum gjaldeyri miðað
við núverandi gengi.“
í stuttu máli má þvi segja, að
rýrnun viðskiptakjaranna sé sú,
að innflutningurinn hafi hækkað
um tæpa 8 milljarða, en út-
flutningsverð lækkað um nálægt
7 milljarða, þannig að heildar-
kjaraskerðingin sé nálægt 15
milljörðum króna. Þetta er sú
heildarmynd, sem við blasir fyrir
þjóðarheildina, og ættu víst allir
að geta skilið, að kjaraskerðing
verður hjá hverjum og einum,
þegar þannig árar.
Efnahagsfrum-
varp ríkis-
stjórnarinnar
Eins og ákveðið var, þegar efna-
hagsfrumvarp rikisstjórnarinnar
var lagt fram fyrir páska, hefur
það verið til meðferðar í nefnd og
til umræðu við ýmissa aðila, með-
an unnið hefur verið að sam-
komulagi á vinnumarkaðnum.
Hugmyndin var, að frumvarpið
kæmi til afgreiðslu nú fyrir
nokkrum dögum, en þá hugðu
menn, að bráðabirgðasamkomu-
lag hefði náðst milli allra megin-
aðila á vinnumarkaði. En þá voru
sjómannasamningarnir felldir og
þess vegna ekki timabært að taka
inn í frumvarpið ákvæði, sem
rikisstjórnin hugðist beita sér
fyrir til lausnar þeirri deilu. Af
þeim sökum m.a. hefur dráttur á
því orðið, að frumvarp þetta yrði
lögfest.
Nú eftir helgina verður tekið til
óspilltra málanna að ræða frum-
varpið og fá það lögfest. En
meginatriði þess er, eins og
kunnugt er, að lækka skatta um 2
milljarða, ýmist beina skatta eða
óbeina, og hins vegar að skera
niður opinberar framkvæmdir
um allt að 3,5 milljarða kr.
Eins og að líkum lætur sýnist
nokkuð sitt hverjum um leiðir
þær, sem heppilegast sé að fara,
bæði að því er varðar skattalækk-
anirnar og niðurskurð á fjárlög-
um. Láta þar margir til sín taka,
aðrir en þingmenn, enda hlut-
skipti forustumanna i hinum
ýmsu samtökum í þjóðfélaginu að
gæta stéttarhagsmuna. Glöggt
hefur raunar komið í ljós, að
sjónarmiðin fara ekki eftir flokk-
um, því að menn getur greint á
um einstök framkvæmdaratriði,
þótt þeir séu flokksbræður. Hitt
er svo annað mál, að stjórnar-
flokkarnir bera ébyrgð á fjár-
málastjórn landsins og eru stað-
ákveðnir í að bregðast ekki
skyldu sinni. Þess vegna eru
sjónarmiðin samræmd, allir
ábyrgir menn slá af ýtrustu kröf-
um sínum og hin endaniega
niðurstaða verður að sjálfsögðu
lögfest með þingstyrk stjórnar-
flokkanna, þótt hins sé að vænta,
að stjórnarandstaðan snúist nú
sem löngum fyrrum gegn aðgerð-
um af þessu tagi, og við því er
raunar ekkert að segja.
Hitt er líka alveg ljóst, að tekizt
verður á um niðurskurðinn, þegar
menn snúa sér að honum nú alveg
á næstunni. Þar gæta menn mis-
munandi hagsmuna, og kjör-
dæmasjónarmið koma þar vafa-
laust eitthvað inn i líka. A hinn
bóginn er alveg ljóst, að þing-
menn stjórnarflokkanna gera sér
fulla grein fyrir þvi, að fólkið í
landinu ætlast til þess, að þeir
takist af röggsemi og festu á víð
þann mikla vanda, sem við er að
etja, og þar á meðal með því að
ganga ótrauðir til verks og lækka
útgjöld fjárlaga.
Þá er þess og að geta, að þar
sem um verður að ræða niður-
skurð á verklegum framkvæmd-
um, þá þýðir þaó að sjálfsögðu
ekki, að þessi verkefni verði látin
bíða um langa tið. Þvert á móti
má gera ráð fyrir þvi, aó sérhvert
það verkefni, sem nú verður