Morgunblaðið - 14.07.1978, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1978
Enginn þarf að fara í grafgötur um það, að borgaralegt
þjóðskipulag þingræðis og lýðræðis hefur enn ýmsa
annmarka, þrátt fyrir samfellda — en að vísu slitrótta —
þróun til aukinna mannréttinda og fegurra og betra lífs. Einn
meginkostur þess er sá, að það getur þróazt frá annmörkum
sínum og til meiri fullkomnunar á friðsaman og heilbrigðan
hátt, fyrir meirihlutaáhrif almennings í frjálsum og
leynilegum kosningum. Og þrátt fyrir annmarka þess, sem
skylt er að horfast í augu við, er það fullkomnasta þjóðfélag
samtímans. í því efni gildir einu, hvort horft er á
heimsbyggðina af sjónarhóli mannréttinda og einstaklings-
frelsisins, sjónarhóli félagslegrar þjónustu eða sjónarhóli
efnahagslegrar afkomu. Fjölmörg þjóðlönd hafa farið leiðir
sósíalisma og kommúnisma, þ.e. alræðishyggju, í samfélags-
málum og gerð þjóðskipulags. Almenn lífskjör í þessum
þjóðlöndum eru áratugum á eftir lífskjörum fólks í V-Evrópu
og N-Ameríku. Og ekki þarf orðum að eyða að aðstöðumun
fólks í þessum tvennskonar þjóðfélagsformum að því er varðar
einstaklingsbundinn rétt hverrar mannveru til að velja og
hafna í leit sinni að lífshamingju.
A þessu ári er haldið upp á 60 ára afmæli sósíalsks
þjóðskipulags í Sovétríkjunum. Það er m.a. gert með
réttarhöldum í Moskvu og Kaluga, sem vakið hafa
alheimsathygli. Þar sitja á „sakabekk" tveir fulltrúar frjálsrar
hugsunar, Shcharansky og Ginzburg, fyrir þá „sök“ eina að
hafa leyft sér að hafa aðrar skoðanir en valdhafar
Sovétríkjanna; fyrir þá „sök“ eina að krefjast almennra
mannréttinda í samræmi við Helsinkisáttmálann. Þessi
réttarhöld koma í kjölfar þrælkunarvinnudóms yfir rússneska
vísindamanninum Orlov. Þessar rússnesku réttarfarssögur,
sem veruleikinn yrkir umhverfis þjóðskipulag sósíalismans,
eru ekki einvörðungu harmleikur viðkomandi einstaklinga,
heldur ákall og viðvörun til alls mannkyns. Það er rétt sem
Begin, forsætisráðherra ísrael, hefur sagt í tilefni þessara
réttarhalda, að líf og frelsi saklausra manna er ekki
innanríkismál neins lands. Mannréttindabarátta er ekki háð
landamerkjum. Hún er alþjóðleg. Það er hvert mannsbarn í
kviðdómi réttarhaldanna í Ráðstjórnarríkjunum.
Dæmið um það, hvert alræðishyggja sósíalismans leiðir
almenn mannréttindi og einstaklingsfrelsi, er ekki bundið við
Sovétríkin ein eða sextíu ára reynslu af sósíölsku þjóðskipulagi
þar. Hún nær til tuga þjóðlanda í A-Evrópu, Afríku og Asíu.
Og niðurstaðan er hvarvetna hin sama. Það er hvergi til
undantekning frá reglunni. Réttarhöldin í Moskvu og Kaluga
yfir Shcharansky og Ginzburg eru í senn innsigli á niðurstöðu
fjölþjóðlegrar reynslu af framkvæmd sósíalisma og ákall til
samvizku heimsins og hvers einstaklings, sem býr við frelsi,
— að standa vörð um það og leggja mannréttindabaráttu, hvar
sem er í heiminum, virkan siðferðislegan stuðning. Hætt er
þó við að Víetnamnefndir, „friðarnefndir kvenna" og fleiri
slíkar hér á Fróni, skríði inn í skuggann af réttarhöldunum
í þögn og aðgerðarleysi, og hafi e.t.v. með sér gamlan
Þjóðviljaleiðara, þar sem sagði um Jósep nokkurn Stalín,
genginn til feðra sinna: „Stalín var allt til síðustu stundar sami
góði félaginn, sem mat manngildið ofar öllu.“ Móralskur dómur
róttæklinga byggist oft ekki á eðli verknaðar, heldur því, hver
að honum stendur, pólitískur samherji eða andstæðingur. Á
yztu brún slíkrar afstöðu kemur hryðjuverkahugsunarháttur-
inn fram, þótt engum íslenzkum aðila skuli borinn hann á
brýn; heldur hér aðeins nefndur sem erlent víti til varnaðar.
Þegar baráttan stóð um það að fá sovézk yfirvöld til að gefa
föður Ashkenazy leyfi til að heimsækja son sinn hér hvatti
Morgunblaðið Þjóðviljann til að leggja því máli lið með
áskorun á hendur sovézkum stjórnvöldum. Engin viðbrögð
komu frá Þjóðviljanum. Nú er skorað á Þjóðviljann að lýsa
hryllingi og andúð á því sem er að gerast í mannréttindamál-
um í Sovétríkjunum, enda hefur sýnt sig, að kommúnistar hafa
greiðari aðgang að Sovétkerfinu en aðrir.
í upphafi þessara hugleiðinga var vikið að anrlmörkum
borgaralegs þjóðskipulags lýðræðis og þingræðis, sem þó eru
hverfandi í samanburði við annmarka þjóðskipulags
sósíalismans. Hið borgaralega þjóðfélag hefur, þrátt fyrir
nokkra annmarka sannað yfirburði sína varðandi almenn
lífskjör, félagslegt öryggi og einstaklingsbundin mannréttindi.
Jg það felur í sér möguleikann til að þróast frá annmörkum
num til meiri fullkomnunar á friðsaman og heilbrigðan hátt
rir meirihlutaáhrif almennings í frjálsum og leynilegum
jsningum. Um slíkt þjóðskipulag þegnréttinda ber hverjum
orgara að standa trúan vörð.
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Rítstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Rítstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og afgreiósla Aðalstræti 6, sími 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. á minuói innanlands.
1 lausasölu 100 kr. eintakið.
Sovétríkin
og mannréttindi
Svipmynd
Benedikt
Gröndal
Benedikt Gröndal sem forseti íslands hefur faliö aö
aö reyna stjórnarmyndun fyrstum manna eftir hinar
sögulegu kosningar 25. júní sl., hefur veriö lýst meö
þeim oröum, aö hann sé atvinnupólitíkus af lífi og
sál. Ekki eru menn á eitt sáttir um ágæti hans sem
stjórnmálamanns, fremur en annarra sem þessa
ótryggu atvinnu stunda. Flestir munu geta skrifaö
undir, aö Benedikt komi fremur vel fyrir; sumir
segja aö hann sé heldur léttvægur stjórnmálamaö-
ur og tækifærissinni en aðrir að maðurinn sé ekki
allur þar sem hann sé séöur og slóttugri en ætla
megi af prúðmannlegri framkomu hans.
Þó liðið sé á fjórða ár frá því aö Benedikt tók viö
formennsku í Alþýðuflokknum er þaö staðreynd, aö
það er fyrst á síöustu mánuöum sem verulega hefur
reynt á pólitíska hæfileika hans, og ekki veröur
annaó sagt en hann hafi krækt bærilega fyrir
keldurnar hingaö til hvaö sem síðar verður.
Benedikt verður hálfsextugur að ári, en hann er
fæddur 7. júlí 1924 í Hvilft í Önundarfiröi, þó aö
hann fluttist fljótlega til Reykjavíkur. Eins og fleiri
stjórnmálamenn hóf Benedikt feril sinn sem
blaöamaöur á flokksblaöinu, Alþýöublaöinu. Á
menntaskólaárum sínum vann hann þar um tíma
sem íþróttafréttaritari og síöar sem almennur
blaðamaöur á þessum námsárum. Reyndar átti
Benedikt ekki iangt aö sækja áhugann á skrifum,
því að faðir hans Sigurður Gröndal veitingamaöur
og síðar yfirkennari Matsveina- og veitingamanna-
skólans, fékkst töluvert við ritstörf og komu út eftir
hann bæöi smásagnasöfn og skáldsögur.
Aö stúdentsprófi loknu hélt Benedikt til Bandaríkj-
A tvirumpólitíkus
aflífi og sál
anna og lauk þremur árum síðar prófi frá
Harvard-háskóla en varö fljótlega eftir heimkom-
una fréttastjóri Alþýöublaösins, og var þaö til
ársins 1951 en þá gekk hann á mála Sambandsins
og varð ritstjóri Samvinnunnar næstu 7 árin.
Benedikt varð fljótlega allvirkur Alþýöuflokksmaóur,
var kjörinn í miðstjórn flokksins fyrst 1950 og
varaformaður flokksins var hann 1952-54 meðan
Hannibal fór meö formennsku í flokknum og þegar
Hannibal tekur vinstra hliöarsporiö til samvinnu viö
sósíalistana er Benedik í þeim hópi sem hvaö
harðast baröist gegn Hannibal. Benedikt varö svo
landskjörinn þingmaður 1956—59 en var þá ráðinn
ritstjóri Alþýðublaösins. Toppkratar af gamla
skólanum, eins og Stefán Jóh. Stefánsson, iáta vel
af framlagi Benedikts til Alþýðublaðsins og segja
hann hafa verið „góöan blaðamann" líklega þá í
pólitískum skilningi. Ritstjóri Alþýðublaðsins var
Benedikt í liðlega áratug eða þar til hann varö
forstöðumaður Fræðslumyndasafns ríkisins, en því
starfi hefur hann gegnt allt til þessa samhlióa
þingmannsstörfum.
Benedikt sat á þingi ýmist sem landskjörinn eóa
þingmaður fyrir Vesturland. Eftir því sem kunnugir
segja, hefur Benedikt verið fremur farsæll
þingmaður. Framan af tók hann ekki ýkja oft til
máls og var ekki sérlega atkvæöamikill þingmaöur
en vandaöi greinilega til þeirra ræöna er hann flutti.
Fyrstu þingmannsár Benedikts var Emil Jónsson
forsvarsmaóur flokksins á þingi en síðan tók Gylfi
við og þá fór smám saman aö koma í Ijós aö
Benedikt var augsýnilega aö byrja aö búa sig undir
að taka við forustu.
Eftir kosningarnar 1974 þegar ekki munaði nema
hársbreidd aö flokkurinn þurrkaöist út á þingi, þótti
forystumönnum Alþýöuflokksins Ijóst aö nauðsyn-
legt væri aö stokka upp spilin og skapa flokknum
nýja ímynd í hugum kjósenda. Þessi áætlun hófst
á því aö Gylfi Þ. Gíslason lét af formennsku í
flokknum og Benedikt Gröndal tók vió, en hins
vegar var Gylfi áfram formaöur þingflokksins og
helzti talsmaöur hans á þingi eftir sem áöur, þó aö
Benedikt færi nú aö láta meira að sér kveöa en
áður.
Annar liður í herbragöi Alþýðuflokksmanna var aö
taka upp algjörlega opin prófkjör vegna síöustu
sveitarstjórnar- og þingkosninga og þarf naumast
að fjölyrða um það hvernig til tókst — prófkjörin
vöktu verulega athygli á flokknum, vöktu nýjan
áhuga á flokksstarfinu og hleyptu nýju blóöi í helztu
trúnaöarstööur flokksins og á framboöslista hans.
Hins vegar mátti ekki miklu muna aö Benedikt
formaður félli sjálfur á þessu herbragði.
Hugur Benedikts stefndi til Reykjavíkur í eina
þingsætiö sem mátti heita öruggt miðað viö úrslit
síóustu kosninga, og hann lýsti því yfir aö hann teldi
óeðlilegt annaö en formaöur flokksins skipaöi þetta
sæti. Gylfi var aö vísu fyrir en þaö átti þó ekki aö
koma aö sök, því aö ef annar kæmist inn mátti
fullvíst telja aö hinn fylgdi meö. Menn töldu aö
Eggert G. Þorsteinsson mundi draga sig í hlé og
í því voru mistökin fólgin.
Allir þekkja það sem síðan gerðist. Gylfi dró
sig til baka til að leysa hnútinn sem þarna var
orðinn, en var sárt saknaö af ýmsum eldri
Alþýóuflokksmönnum. Þaö leysti þó ekki allan
vanda, því að nú kom Vilmundur til sögunnar auk
Eggerts en Benedikt tefldi djarft — hann bauð sig
eingöngu fram í fyrsta sætiö á listanum í Reykjavík,
þannig aö yrði annar hvor — Vilmundur eða Eggert
fyrir ofan hann, var þingmannsferill Benedikts úr
sögunni og formennskan væntanlega líka í
kjölfariö. „Eg veit aö ég legg mikiö í sölurnar,"
sagöi Benedikt þá í viötali. „En á þaö er aö líta aö
flokksþingið fól mér formannsembætti flokksins og
framboð mitt til fyrsta sætis stendur í beinu
sambandi viö það.“
Úrslitanna í prófkjörinu var því eölilega beöiö
með geysilegri eftirvæntingu. En þetta hættuspil
heppnaöist — Benedikt hreppti fyrsta sætiö
nokkuð örugglega og Vilmundur annaö sætiö;
helztu toppkratar önduöu léttar og bar saman um
aö úrslitin heföu naumast getaö oröiö ákjósanlegri.
Eftir þetta veröur aö segja, að Benedikt hafi haldiö
allvel á spilunum, þrátt fyrir ýmsa erfiöleika, svo
sem uppsteyt sumra hinna sigruóu í prófkjörunum.
Benedikt hélt mjög fram í kosningabaráttunni á
dögunum endurnýjun Alþýöuflokksins og nýja
fólkinu á framboöslistunum en hann gætti þess
jafnframt aö telja sjálfan sig ekki í þeim hópi og
talaði brosmildur og föðurlegum rómi um
„stútungskalla eins og okkur“ þar sem hann sat í
sjónvarpssal meö hinum leiðtogunum.
Kosningasigur Alþýöuflokksins á dögunum hlýtur
enn að hafa styrkt stööu Benedikts í formanns-
embættinu. Stefán Jóh. Stefánsson, fyrrum
formaður flokksins, sagöi í samtali við Mbl. aö
Benedikt ynni mjög vel fyrir flokkinn, enda væri
hann bæöi mikill áhugamaöur um pólitík og vel
læröur á því sviöi. „Aö mínum dómi hefur hann
reynzt mjög hæfur formaöur Alþýöuflokksins
hingað til, og eftir því sem ég hef frétt er einstök
samheldni í hinum nýja þingflokki Alþýöuflokksins
undir forystu Benedikts. Eg held líka aö hinir
almennu flokksmenn séu yfirleitt ánægöir með
Benedikt, ekki sízt fyrir og eftir síöustu kosningar,
þar sem Benedikt baröist mjög vel og drengilega
og hefur þaö oröiö honum ti mikils álitsauka, hef
ég oröiö var við,“ sagði Stefán Jóhann Stefánsson.
Um það hvort Benedikt Gröndal tekst aö ná saman
starfshæfri ríkisstjórn skal ósagt látið. Greinilegt er
aö þar eru mörg Ijón í veginum, og líklega er enginn
hinna flokkanna í jafn erfiöri aöstööu og einmitt
Alþýöuflokkurinn meö tilliti til þess hversu laust
fylgi flokksins er eftir öllum sólarmerkjum aö
dæma. Þar reynir fyrst fyrir alvöru á stjórnkænsku
Benedikts Gröndals og nánustu samstarfsmanna
hans. — BVS.