Morgunblaðið - 04.02.1979, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 1979

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 224S0.
Askriftargjald 2500.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 125 kr. eintakíð.
Þegar Matthías Bjarnason
gaf út reglugerðina um
200 mílna fiskveiðilögsögu
íslands hinn 15. júlí 1975
sagði hann m.a. á fundi með
fréttamönnum: „í samræmi
við frumvarp það að heildar-
texta hafréttarsáttmála, er
nú liggur fyrir hafréttarráð-
stefnunni, gilda miðlínur, þar
sem minna er en 400 sjómílur
milli grunnlína annarra
landa annars vegar og ís-
lands hins vegar. Þetta tekur
þó ekki til Rockall, enda er
gert ráð fyrir því í greindu
frumvarpi, að óbyggilegir
klettar, sem ekki geta orðið
grundvöllur sjáifstæðs efna-
hagslífs, skuli ekki geta helg-
að sér efnahagslögsögu eða
landgrunn. Á hinn bóginn
virðist réttindi eyja, einnig
þeirra, sem óbyggilegar
teljast, enn óljós. Gagnvart
Jan Mayen væri um að ræða
25 þúsund ferkílómetra
svæði, sem að svo stöddu
hefur litla þýðingu fyrir ís-
lendinga. Þar sem óútkljáð er
um gagnkvæm veiðiréttindi
og þjóðréttarleg réttindi
aðila eru sem stendur óskýr,
þótti rétt að fresta fram-
kvæmd útfærslu út fyrir mið-
línu Jan Mayen og Islands að
svo stöddu, þar til annað yrði
háslétta hlýtur að teljast til
íslenzka landgrunnsins og nú
er einmitt mest um það rætt,
hve víðtækan rétt strandrík-
in fái utan 200 mílnanna eins
og áður segir. Þar er um að
ræða öll jarðefni og lífverur á
hafsbotni. Enginn veit • að
vísu í dag, hver þessi verð-
mæti kunna að vera en fárán-
legt er, að við höldum ekki
okkar rétti til streitu, bæði á
Jan Mayen-svæðinu suður af
íslandi og suðvestur af því.
Þar að auki eru svo að sjálf-
sögðu fiskveiði- og fisk-
verndarhagsmunir, sem
margrætt er um.“
í viðtali við norska sjón-
varpið sl. miðvikudagskvöld
lýsti Benedikt Gröndal utan-
ríkisráðherra yfir þyí, að
hann teldi að Norðmenn ættu
velvilja í garð ráðherrans til
þess að túlka þau eins og
hann sjálfur telur að þau beri
að skilja.
Eyjólfur Konráð Jónsson
segir í Morgunblaðinu í gær
um rétt Norðmanna til 200
mílna við Jan Mayen: „Þeir
eiga engan slíkan rétt, a.m.k.
ekki áður en þeir hafa rætt
það mál við okkur, því að
meginreglur draganna að
hafréttarsáttmála, sem m.a.
koma fram í 74. gr. og 83. gr.
eru þær, að ríki eigi að leita
samninga á sanngirnisgrund-
velli, þar sem allar aðstæður
eru metnar. Það er að vísu
rétt, að í 121. gr. draganna er
gert ráð fyrir, að eyjar geti
fengið efnahagslögsögu en
hins vegar ekki klettar, þar
Fljótræði utanríkisráðherra
ákveðið. Að sjálfsögðu afsala
íslendingar sér ekki með
þessum hætti nokkrum
rétti.“
Frá árinu 1975 er þessi
yfirlýsing var gefin hafa
hagsmunir íslendinga á
svæðinu milli íslands og Jan
Mayen skýrzt. Eyjólfur
Konráð Jónsson lýsir þeim
svo í viðtali við Morgunblaðið
í gær: „Allt svæðið norður
um Jan Mayen er af jarð-
fræðingum nefnt íslenzka
hásléttan. Þessi neðansjávar-
rétt á að færa efnahagslög-
sögu við Jan Mayen út í 200
sjómílur. Mismunandi skiln-
ingur er á ummælum utan-
ríkisráðherra um miðlínu
milli íslands og Jan Mayen.
Fréttaritari Morgunblaðsins
í Osló telur, að ráðherrann
hafi svarað játandi spurn-
ingu um það, en utanríkisráð-
herra sjálfur kveðst hafa
neitað að tala ákveðið um
það. Morgunblaðið hefur birt
orðrétt ummæli hans um
miðlínu. Það þarf mikinn
sem ekki er hægt að halda
uppi sjálfstæðu efnahagslífi.
Þessi grein er nú mjög til
umræðu og m.a. hafa 10 ríki
lagt til, að auk kletta verði
smáeyjar nefndar í 3. mgr. og
þannig væru klettar og
smáeyjar lagðar að jöfnu.
Islenzka sendinefndin hefur
m.a. bent á þetta og sérstak-
lega að öðru vísi beri að fara
með eyjar á landgrunni
annarra ríkja. Það liggur því
ekkert fyrir um það, að Norð-
menn geti einhliða helgað sér
200 mílna efnahagslögsögu,
þvert á móti tel ég, að þeir
hljóti að verða að semja við
Islendinga um þessi mál.“
Ekki þarf að hafa mörg orð
um, hvílíka áherzlu við ís-
lendingar leggjum á vinsam-
leg samskipti við frændur
okkar í Noregi. Þess vegna er
mikilvægt, að samningar um
þetta mál takist milli þjóð-
anna tveggja. En auðvitað
hljótum við íslendingar að
halda fast á okkar hagsmun-
um, alveg eins og Norðmenn
hljóta að standa á því, sem
þeir telja sinn rétt. Engin
ástæða er til að ætla annað
en að samkomulag geti tekizt
milli okkar og Norðmanna í
þessum efnum. En það eru
alvarleg afglöp hjá Benedikt
Gröndal utanríkisráðherra
að gefa yfirlýsingu af því
tagi, sem hann gaf í norska
sjónvarpinu sl. miðvikudags-
kvöld. Með henni hefur hann
annars vegar veikt mjög
verulega samningsstöðu
okkar gagnvart Norðmönn-
um og hins vegar ýtt undir
kröfur þeirra í Noregi sem
krefjast ýtrustu aðgerða af
hálfu Norðmanna. Þess
vegna er óhjákvæmilegt, að
ríkisstjórnin í heild gefi
skýra yfirlýsingu um það,
hvort ummæli utanríkisráð-
herra í norska sjónvarpinu
beri að skoða sem stefnu
ríkisstjórnar íslands eða
ekki. Sú afstaða verður að
liggja ljós fyrir áður en
lengra er haldið og fleiri orð
eru höfð um þessa yfirlýsingu
utanríkisráðherra.
Reykj aví kurbréf
Laugardagur 3. febrúar
*
Osvaradar
spurningar —
og: Hvað er
marxismi?
Það væri fróðlegt að vita, hvern-
ig Karl Marx yrði við, ef hann gæti
með eigin augum barið veröldina í
kringum okkur og metið ástandið í
heiminum, eins og það er nú.
Islenzkt skáld sagði: Allt er í
heiminum hverfult, og það er
jafnvíst, að allt er í heiminum
afstætt. Karl Marx liti áreiðanlega
ýmislegt öðrum augum en hann
gerði, þegar hann lifði innan um
bláfátæka öreiga, sem hann
vonaðist til að gerðu byltingu,
bæði gegn óvinum sínum, þ.e.
borgarstéttinni, og fjandmönnum
hennar, þ.e. dreggjunum af aðals-
stétt Evrópu. A hans dögum höfðu
borgararnir náð góðum tökum á
lénsskipulaginu og byltingar
þeirra, ekki sízt stjórnarbyltingin
mikla 1789 og þyltingarnar í
Evrópu 1848, höfðu knúið það
fram, að frumskilyrði frjáls-
hyggjunnar, frjáls skoðanaskipti,
ritfrelsi, valddreifing og almenn-
ara lýðræði, var meira í hávegum
haft en verið hafði. Þó lifði lengi í
glæðum gamla lénsskipulagsins og
því er ekki að neita, að iðnþróunin
safnaði mikiu fé á fárra hendur.
Marx barðist ótrauður gegn öllu
þessu og boðaði valdbeitingu og
valdatöku öreiganna. Hann hafði á
yngri árum í Berlín sökkt sér í
heimspekifræði Hegels, sem hafa
verið mjög umdeild, eins og kunn-
ugt er, og jafnvel verið talað um
kerfi hans sem tómt rugl frá
vísindalegu sjónarmiði; eða úrelta
háspeki, eins og Páll Skúlason
prófessor hefur bent á (Hugsun og
veruleiki). Hafa það einkum verið
þeir sem telja, að heimspeki eigi
ekki að vera annað en vísinda-
heimspeki, sem hafa afgreitt
Hegel með þessum hætti.
Eins og áður hefur verið getið
hér í Reykjavíkurbréfum hneigðist
Marx að ýmsum þáttum hegelism-
ans, en gagnrýnir svo aðra all-
harkalega: „í aðalatriðum má
segja, að Marx telji þá mótsögn
hugsunar og veruleika, sem Hegel
leggur allt upp úr, öldungis ófull-
nægjandi til að skýra þjóðfélags-
veruleikann og þær andstæður,
sem þar ríkja,“ segir Páll Skúla-
son. „Grundvallar mótsögn þjóð-
félagsins samkvæmt kenningum
Marx, er mótsögnin milli fram-
leiðsluafla og framleiðslutengsla:
hugtakið „framleiðsluöfl" spannar
yfir framleiðslutæki og tiltækt
hráefni, en hugtakið „framleiðslu-
tengsl" merkir þá skipan, sem
ríkir milli þátttakenda í fram-
leiðslunni, þ.e.a.s. einkum tengsiin
milli þeirra sem eiga framleiðslu-
tækin, atvinnurekenda, og hinna,
sem selja atvinnurekendum vinnu-
afl sitt, þ.e. verkamanna."
Það hefur verið sagt, að
marxistum sé meinilla við, ef
einhver lýsir því yfir að hann hafi
lesið rit Karls Marx. Þeir vilja
túlka marxismann hver að eigin
geðþótta og láta ýmsir það, sem
stendur í ritum hans, lönd og leið.
Þeir búa til sinn marxisma, hver
eftir sínu höfði, og nú er svo
komið, að marxismarnir eru að
verða jafna margir og fræði-
mennirnir og marxistísk þjóðfélög
ólíkari að ýmsu leyti en t.a.m. sum
velferðarríki og kommúnistaríki á
borð við Júgóslavíu.
Það er ekki sízt alræðishyggján,
sem Marx erfði frá Hegel. Þjóð-
ernissósíalistarnir þýzku hlutu
hana einnig í arf, eins og nafnið
bendir til. Stefna þeirra beið
skipbrot í hildarleik síðustu
heimsstyrjaldar, eins og kunnugt
er. En kommúnistar hafa reynt að
leggja undir sig hvert ríkið á fætur
öðru, enda þótt vafaasamt sé, að
Karli gamla Marx væri nú
þóknanlegt allt það, sem hann
gæti augum litið í þeim ríkjum,
þar sem sagt er, að kenningar
hans séu alls ráðandi. Hann boðaði
hvorki Gúlag né grimmdaræði.
Hitt er svo annað mál, að hreyfi-
kenning Hegels á við full rök að
styðjast, enda þótt engum ætti að
þykja hún frumleg eða stórmerk
uppgötvun. Allt er þróun. Stöðnun
er ekki til. Við fæðumst, lifum og
deyjum. Þegar stjórnmálakerfi
hefur verið komið á laggirnar,
myndast að sjálfsögðu innan þess
andstæður kerfisins; borgararnir
gegn lénsskipulaginu, öreigar gegn
kapítalisma og nú síðast mennta-,
vísinda- og listamenn gegn ríkis-
kapitalisma eða marxisma Sovét-
ríkjanna, sem sagður er byggja á
alræði öreiganna, en hefur í raun
og veru lent í klónum á fámennri
valdaklíku kommúnistaflokksins.
Sagan endurtekur sig. í Hugsun og
og veruleika segir m.a. svo: „Að
áliti Marx eru aðrar mótsagnir
þjóðfélagsins á einn eða annan veg
tengdar ríkjandi framleiðsluhætti
og sú skoðun hefur löngum ríkt
meðal marxista, að takist að leysa
mótsagnir efnahagslífsins, mundi
vera auðvelt að leysa aðrar mót-
sagnir. Frá sjónarmiði heimspeki
Hegels er sú skoðun alröng: Hinar
ýmsu andstæður mannlífsins eru á
gerólíkum sviðum, t.a.m. þurfa
andstæður í stjórnmálum alls ekki
að endurspelga hinar efnahags-
legu andstæður. Með öðrum orð-
um: Spurningin hver á að ráða og
hvernig á að stjórna þjóðfélaginu
er gersamlega óleyst, þótt and-
stæðan milli atvinnurekenda og
verkalýðs væri úr sögunni."
Andófíd gegn
„alræði
öreiganna“
Bandaríski efnahagssérfræðing-
urinn, John Kenneth Galbraith er
fordómafullur og hótfyndinn höf-
undur. Það er rétt hjá Hannesi
Gissurarsyni í grein í Mbl., að
ýmislegt í bók Galbraiths, Öld
óvissunnar, eru út í hött og nauð-
synlegt að taka það með fyrirvara.
Samrunakenning hans um þróun-
ina nú á dögum, þ.e. að stjórnkerf-
in austan og vestan Berlínarmúrs-
ins séu að falla í einn og sama
farveg á við engin rök að styðjast,
a.m.k. ekki ef litið er á grund-
vallaratriði málsins: frelsi ein-
staklingsins annars vegar, lýðræði.
í reynd; og hins vegar ófrelsi,
skoðanakúgun, ritskoðun, og vald-
beitingu, alræði í reynd. Galbraith
er útúrdúramaður í stíl og túrótt-
ur á köflum og reynir að koma
höggi á þá, sem honum líkar ekki.
Stefna hans er óskýr, handahófs-
kennd, en margt þó skemmtilegt
og íhugunarvert sem hann skrifar.
Samrunakenning hans um efna-
hagsmál er hæpin, svo ekki sé
meira sagt. Galbraith bendir á, að
lögmálsbundin þróun hafi átt eftir
að verða þungamiðjan í kenning-
um Marx; að baráttan milli stétt-
anna væri aflvél breytinganna. En
í framhaldi af því bryddir hann
upp á fullyrðingu sem fyrr er
nefnd og segir: „Samkvæmt lög-
máli Hegels ætti þessi þróun
reyndar að halda áfram. í ríki
verkamannanna yrði kannski til
þaulskipulagt skrifstofubákn. Þar
yrði þörf fyrir vísindamenn og
aðra menntamenn. Og þar myndu
koma til sögunnar listamenn,
skáld og rithöfundar, en eftir
verkum þeirra yrði mikil eftir-
spurn meðal upplýsts almennings.
Þessir listamenn myndu síðan
byrja að gera kröfur. Þeir myndu
lenda í öflugri andstöðu við skrif-
stofubáknið. Næsta barátta hæfist
þannig, og hún er langt frá því að
vera ósýnileg í A-Evrópuríkjunum
og Ráðstjórnarríkjunum. En Marx
þróaði ekki kenningar Hegels svo
langt. Það gera marxistar nú á
dögum ekki heldur í viðhorfum
sínum gagnvart vísindamönnum,
rithöfundum og skáldum í hópi
andófsmanna. Það yrði miklum
vandkvæðum bundið að fylgja
kenningum Hegles út í yztu æsar í
sameignarríkjum nútímans."
Þetta er nú augljóst í
kommúnistaríkjunum. Ný stétt
andófsmanna rís gegn þessu svo-
nefnda alræði öreiganna, þróunin
heldur áfram, líf og dauði, átök,
barátta, andstæður og mótsagnir
fallast í faðma og kalla á nýjar
andstæður og mótsagnir. En það
þarf ekkert heimspekikerfi til að
benda mönnum á þetta, svo aug-
ljóst sem það er. Vinur Marx og
samstarfsmaður, Friedrich
Engels, segir, að skoðun Hegels sé
sú, að „veröldin sé á stöðugri
hreyfingu", hún taki breytingum,
þróist og taki á sig nýjar myndir."
Við sjáum þetta alls staðar í
kringum okkur. Það þarf engan
spámann til að benda á þessar
staðreyndir. Hitt er rétt, að það
þarf hugsuði til að túlka þær á
ýmsan hátt, reyna að skilja dýpstu
rök.
Sigurður Nordal segir í riti sínu
um Snorra Sturluson: „Enginn sá
sem þroskast getur verið fullkom-
inn. Því að öll fullkomnun er
kyrrstaða, en þroskinn líf og hrær-
ing.“
Svo augljóst sem það er.
Marx var lítið hrifinn af umbót-
um. Hann vildi byltingu; valdbeit-
ingu. Galbraith segir, líklega rétti-
lega, að kommúnistaávarpið hafi
aflað kenningum hans meira fylgis
en öll þrjú bindin af Das Kapital,
sem fáir hafa lesið. Hann samdi
kommúnistaávarpið með aðstoð
Engels. Það er talið betur skrifað
en fyrri rit Marx. Það, sem áður
hafði verið sagt í löngum og