Morgunblaðið - 21.06.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JÚNÍ1979
„MAÐUR
VISSI
AÐ HANN
MRFN-
AÐIST
RLÓOS"
HÆSTIRÉTTUR Brazilíu mun ákveða í
dag hvort framselja beri til Þýskalands
einn óhugnanlegasta sadista nasistatíma-
bilsins. Þeir sem þraukuðu af hinar pólsku
útrýmingarbúðir Gestapo á stríðsárunum,
fullyrða að Gustav Wagner hafi gert
langtum meira en „skyldu“ sína við
stjórnun hópmorðanna sem fram fóru í
Sobibor-búðunum, sem beinlínis voru
reistar til að útrýma Gyðingum og öðrum
„fjandmönnum“ Þriðja ríkisins. Fórnar-
lömbunum, sem komust af, kemur saman
um að Wagner hafi augljóslega notið
óþokkaverkanna.
Breska sjónvarpið sendi út viðtal við
hann síðastliðinn mánudag. Hinn 68 ára
gamli nasisti er æði þreytulegur að sjá.
Hann kveðst ekki hafa borið „mikla
ábyrgð“ á því sem fram fór í búðunum,
þótt hann hafi óneitanlega vitað hvað
fram fór.
Að sögn vitna, sem fram komu
í sama sjónvarpsþætti, var hann
dæmigerður „engill dauðans".
Einn orðaði það svona: „Hann
fór ekki svo til hádegisverðar að
hann hefði ekki fyrst murkað
lífið úr tveimur til þremur gyð-
ingurn."
Annar hafði þetta að segja:
„Ég sá til hans þar sem hann var
að drepa feðga með axarskafti.
Hann let höggin dynja á þeim og
veinin í þessum mönnum voru
eins og í helsærðum dýrum. Ég
horfði á þetta með eigin augum,
og það er ljóslifandi fyrir mér
enn þann dag í dag, rétt eins og
það hefði gerst í gær.“
Kona rifjar upp liðna tíð:
„Hann birtist í bröggunum með
þumalfingurna krækta í vasana í
einkennistreyjunni. Maður vissi
að hann þarfnaðist blóðs. Hann
varð að komast í blóð rétt eins
og ofdrykkjumaðurinn þráir
áfengið."
Önnur kona lýsir því þegar
Wagner sá drenghnokka hirða
sardínudós sem hann fann.
Hann kallaði nærstadda fanga
saman og lét þá mynda hálf-
hring hjá sorphaugi í grenndinni
og skaut drenginn síðan í augsýn
þeirra.
Að sögn annars vitnis þving-
WAGNER —
Feðgarnir vein
uðu eins oghel-
særð dýr
aði hann fólk til að stökkva ofan
í brunn. Þeir ósyndu drukknuðu
en hinum drekkti hann með því
að láta þungar járnfötur falla
ofan á þá. Vitni horfðu líka á
Wagner húðstrýkja fólk uns það
gaf upp öndina, og í eitt skiptið
gekk hann frá níu manneskjum
með oddhvössum stjaka.
Sjónvarpsviðtalið við Wagner
var tekið á myndsegulband á
geðsjúkrahúsi í námunda við
höfuðborgina, Brasilíu.
Tvö hundruð og fimmtíu þús-
und manneskjum var slátrað í
Sobibor-búðunum pólsku á að-
eins fimmtán mánuðum. Ein-
ungis 34 lifðu blóðbaðið af.
SS-mennirnir urðu ákaflega
færir í „starfi" sínu. Þetta gekk
eins og á færibandi. Stundum
liðu ekki nema tvær stundir frá
því fólkið var rekið út úr gripa-
vögnunum, sem fluttu það til
búðanna og þar til búið var að
aflífa það. Næturnar voru notað-
ar til þess að sópa líkunum í
fjöldagrafir.
Það var eitt af skylduverkum
Wagners að taka á móti nýjum
föngum og ákveða hverjir væru
brúklegir til þjónustustarfa í
búðunum og til þess að flokka
eigur þeirra sem ekki áttu að
iifa. Hinir voru umsvifalaust
reknir í gasklefana.
Undir lok stríðsins jöfnuðu
SS-böðlarnir búðirnar við jörðu
og gróðursettu tré á svæðinu.
Svo vel tókst þeim að leyna
ummerkjum að Sovétmenn fóru
þarna um í sókn sinni yfir
Pólland án þess að hafa hug-
mynd um hvað þar hafði gerst.
Wagner segist hafa verið að-
stoðarmaður Franz Stangl, yfir-
manns búðanna, sem var hand-
tekinn 1967, dæmdur til lífstíðar
fangelsis og dó í fangavistinni.
En eftirlifandi fórnarlömb segja
að hinn lífseigi Wagner hafi
verið „hinn raunverulegi drottn-
ari“.
I sjónvarpssamtalinu síðast-
liðinn mánudag sagði han meðal
annars: „Mér leið ekki sem best.
Maður sá fólk aflífað, sem var í
rauninni sárasaklaust. Það var
ekki hægt að segja: Ég vil ekki
koma nálægt þessu. Þeir hefðu
skotið mann. Við vorum eið-
svarnir. Við urðum að hlýða. Við
vorum viðriðnir verkefni sem
ríkið hafði skipulagt og sem var
algjörlega leynilegt. Við vissum
að það sem þarna fór fram var
rangt. En hverju breytti það?
Foringinn hafði lagt svo fyrir að
þetta skyldi gert.“
Athuganir fréttamanna
breska sjónvarpsins hafa leitt í
ljós, að Wagner var orðinn
eldheitur nasisti löngu áður en
það þótti „fínt“ eða jafnvel
„hentugt". Hann gekk í flokkinn
árið 1931 og var rekinn frá
Austurríki, þar sem hann var
upprunninn, árið 1936 fyrir póli-
tísk ofbeldisverk. Sem SS-for-
ingi vann hann að undirbúningi
hinnar svokölluðu „Hartheim"-
áætlunar, þar sem lagður var
grundvöllurinn að fangabúða-
kerfi nasista í Póllandi. I fram-
haldi af því var honum falið að
reisa Sobibor-búðirnar.
Þeim Stagl tókst að flýja í
stríðslok og komast til Rómar,
og þá til Sýrlands og enn seinna
til Suður-Ameríku. Talið er full-
víst að þeir hafi notið fyrir-
greiðslu „Odessa-mannanna"
sem svo hafa verið nefndir, en
það var leynifélag nasista sem
tókst að forða mörgum eftirlýst-
um stríðsglæpamanninum frá
því að falla í hendur banda-
manna.
Hann settist að í Brasilíu þar
sem Simon Wiesenthal, nasista-
veiðaranum heimskunna, tókst
um síðir að grafa hann upp.
Síðan hafa ríkisstjórnir Vestur-
Þýskalands, Austurríkis, ísraels
og Póllands reynt að fá hann
framseldan, og reynir nú enn á
það í dag með úrskurði hæsta-
réttar hvort Brasilíumenn
treysta sér til að halda áfram að
skjóta skjólshúsi yfir böðulinn.
IAN MATHER
Agapo va amma var
flutt nauðug á brott
TVEIR fflefldir sovézkir lög-
reglumenn draga hér á brott frá
bandaríska sendiráðinu í Moskvu
Antoniu Agapovu, sem oft hefur
komið við sögu í fréttum síðustu
ár. Agapova er sjötug að aldri og
hún hefur reynt að fá leyfi til
þess með ýmsum áberandi ráðum
að flytjast til Svíþjóðar ásamt
tengdadóttur og barnabarni.
Þar býr Valentin sonur hennar
og flýði hann til Svíþjóðar fyrir
fjórum árum. Mynd þessari tókst
að koma til AP-fréttastofunnar í
gegnum vinafólk gömlu konunnar
en nánast einstætt er að slíkar
myndir náist í Sovétríkjunum og
myndadeild TASS-fréttastofunn-
ar neitaði síðan að senda myndina
úr landi og varð henni komið
þaðan eftir öðrum leiðum.
Agapova hafði að þessu sinni
haft uppi mótmæli við sendiráðið
og borið spjald þar sem hún bað
Carter Bandaríkjaforseta liðs.
Carter var kynnt
W allenber gmálið
Vínarborg 19. júní. Rcuter.
CARTER Bandaríkjaforseta var
skýrt frá máli sænska diplómatsins
Rauis Wallenbergs nokkru áður en
hann hitti Leonid Brezhnev forseta
Sovétríkjanna, en ekkert hefur
vcrið um það sagt hvort Carter
hafi vikið að Wallenbergmáiinu í
samræðum þeirra. Hálfbróðir
Rauls, Guy von Dardel, sem er
eðlisfræðiprófessor í Genf, sagði
frá því á blaðamannafundi að Jody
Poweli, talsmaður Hvíta hússins,
hcfði staðfest það við sig að Carter
hefði kynnt sér málavöxtu.
Wallenberg var sendur til Búda-
pest í lok heimsstyrjaldarinnar
síðari til að hjálpa ungverskum
Gyðingum að komast undan nazist-
um og hefur síðan verið eignaður
heiðurinn af því að 20 þúsund
komust undan því að vera sendir í
fangabúðir. Sovétstjórnin hefur
margsinnis skýrt sænsku stjórninni
svo frá, að Wallenberg hafi látizt af
hjartaslagi í Lubiankafangelsi árið
1947, en hann var handtekinn í þeim
hluta Ungverjalands sem Rússar
hernámu. Fjöldi manns hefur marg-
sinnis fullyrt að hafa séð Wallen-
berg eða heyrt af honum í sovézkum
fangelsum löngu eftir að hann átti
að hafa látizt eftir því sem sovézk
stjórnvöld staðhæfa.
41 hval
rak á land
Fjórence, Oregon, 18. júní. AP.
FJÖRUTÍU og cinn búrhval rak á
land skammt frá borginni Flórence
og drápust þcir allir þrátt fyrir
ítrckaðar björgunartilraunir.
Meðlimir Greenpeace-samtakanna
reyndu að koma hvölunum aftur til
sjávar en tókst ekki.
Líffræðingar frá Oregon-há-
skólanum tóku sýni úr hvölunum til
að athuga hvort Um sýkingu væri að
ræða. Sagði einn vísindamannanna
að þetta væri með stærstu hvalrek-
um sem orðið hefðu og því mikilvægt
rannsóknarefni. Það er ekki óal-
gengt að nokkra hvali reki á land um
þessar slóðir en ekki slíkan fjölda
sem þennan. Einn Greenpeacemann-
anna taldi hvalina hafa vegið um 25
til 30 tonn hvern.
Japanir smíða
sér landgrunn
Kobe. Japan — Reuter
JAPANIR ráðgera að búa til
„landgrunn“ úr járni í Japans-
hafi, en landgrunnið á sfðan að
nota tiil fiskiræktar.
Á undanförnum þremur árum
hafa tilraunir verið gerðar með
landsgrunnslíkan, en nú stendur
yfir smíði á 25 kflómetra löngu
og 100 metra breiðu járnvirki,
sem komið verður fyrir í Japans-
hafi f október næstkomandi.
Það er byggðastjórnin í Hyogo,
sem stendur fyrir þessu verki, en
gert er ráð fyrir að ríkisvaldið taki
þátt í kostnaðinum, sem nemur
500 milljörðum yena, eða jafnvirði
800 milljarða íslenzkra króna.
Tilgangurinn er ekki einungis sá
að styrkja útgerð í byggðarlaginu,
heldur og að renna nýjum stoðum
undir skipasmíðaiðnaðinn þar,
sem orðinn er aðkrepptur.