Morgunblaðið - 19.10.1980, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
Útgefandi nMbiferft hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.500.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 280
kr. eintakið.
Matthías Bjarnason
spurði bankamála-
ráðherra Jónas Árnason,
að því á Alþingi sl.
fimmtudag, hvort sam-
gönguráðherra hefði laga-
lega stöðu og heimild til
áð gefa bankastjórum
þjóðbankans fyrirmæli
um að lána ákveðnum
starfsstéttum fjármuni til
að styrkja starfsaðstöðu
sína hjá tilteknum fyrir-
tækjum með hlutabréfa-
kaupum. Þá spurði Matth-
ías Bjarnason sjávarút-
vegsráðherra, Steingrím
Hermannsson, hvort hann
gæti ekki tekið samgöngu-
ráðherra, Steingrím Her-
mannsson, sér til fyrir-
myndar, og gefið fyrir-
mæli um lánsfjárstreymi
til sjávarútvegsins, sjó-
manna og fiskvinnslu-
fólks, svo það mætti
styrkja starfsaðstöðu sína
með eignaraðild hjá fyrir-
tækjum í sjávarútvegi.
Þessum fyrirspurnum var
ekki svarað í umræðunni
— en gefa vissulega til-
efni til íhugunar.
Það er saga út af fyrir
sig að Helgi Bergs, einn af
bankastjórum Lands-
bankans, segir í blaðavið-
tali í gær, að þeir í
Landsbankanum hafi ekki
heyrt orð um þetta mál,
„hvorki frá einum eða
neinum", þegar hann var
spurður um ákvörðun rík-
isstjórnarinnar, þess efn-
is, að lána starfsfólki
Flugleiða peninga til
hlutabréfakaupa í Flug-
leiðum hf. Þetta stangast
á við þau ummæli, sem
höfð hafa verið eftir ráð-
herrum, að þeir hafi sagt
möguleika á þessum lán-
um. Þetta er ekki í fyrsta
skipti sem ummæli ein-
stakra ráðherra gufa upp
eða renna út í sandinn.
Utgerð og fiskvinnsla er
undirstaða verðmæta-
sköpunar og útflutnings-
tekna þjóðarinnar í dag.
Rekstrarleg staða útgerð-
ar eru sú samkvæmt áætl-
un Þjóðhagsstofnunar, að
hún er rekin með 3,1%
eða rösklega 4,7 milljarða
króna halla, miðað við
verðlag í þessum mánuði
og nýtt fiskverð. Rekstr-
arhalli frystihúsanna er
hinsvegar tæp 4% eða um
6 milljarðar króna á ári.
Þetta þýðir yfir 10 millj-
arða halla á útgerð og
fiskvinnslu, auk þess sem
unnið er að því að leysa
vanda útgerðarinnar
vegna 25 milljarða króna
skuldahala. Þessi vandi,
sem á rætur í innlendum
kostnaðarhækkunum,
þrátt fyrir „niðurtaln-
ingu“; kostnaðarhækkun-
um, sem eru í engu sam-
ræmi við markaðsverð af-
urða okkar erlendis, hefur
síðan kallað á stanzlaust
gengissig, en gengislækk-
un gjaldmiðils okkar er
eina „niðurtalningin",
sem upp á pallborðið hef-
ur átt hjá núverandi ríkis-
stjórn.
Það er því ekki út í hött
þó að spurt sé, að gefnu
tilefni, hvort fordæmi
samgönguráðherra um
lánsfjárstreymi úr banka-
kerfinu til hlutabréfa-
kaupa, leiði til hins sama
fyrir þá aðila í þjóðfélag-
inu, sem leggja dag við
nótt í veiðar og vinnslu í
undirstöðuatvinnuvegi
þjóðarbúsins. Fjölmörg
fyrirtæki í sjávarútvegi
myndi efalítið fagna fjár-
streymi í formi eignarað-
ildar starfsfólks, hvort
heldur væri af hálfu sjó-
manna eða fiskvinnslu-
fólks, og fáir væru betur
komnir að lánsfjáraðstoð
til slíkra kaupa, ef hún
verður þáttur í stefnu-
mörkun stjórnvalda.
Sú staðreynd er oft
færð í faguryrði á hátíð-
ar- og tyllidögum, að sjó-
menn sinni undirstöðu-
störfum í þjóðarbúskapn-
um, við erfið starfsskil-
yrði, fjarri heimilum sín-
um langtímum saman.
Þessi faguryrði gufa hins-
vegar gjarnan upp, eins og
fyrirheit ráðherra í niður-
talningarstjórn, þegar til
kastanna kemur. Ekki
væri þó óeðlilegt að þeir
sætu við sama borð um
lánsfjárfyrirgreiðslu til
eignaraðildar og fyrirtæki
og aðrar starfsstéttir, ef
stjórnvöld skapa slíkan
farveg til eignar og
áhættu. Það kemur því
spánskt fyrir þegar sjáv-
arútvegsráðherra,
Steingrímur Hermanns-
son, virðir þá fyrirspurn
ekki svars, hvort hann
mun taka sér samgöngu-
ráðherra með sama nafni
til fyrirmyndar í þessu
efni.
En það talar svo sínu
máli um, hvert mark er
takandi á ráðherrum
dagsins í dag, að banka-
stjórar Landsbankans
hafa ekki heyrt, „hvorki
frá einum eða neinum",
fyrirmæli, sem sam-
gönguráðherra sendi þeim
um sjálfan Seðlabankann.
Hlutabréfamarkaður
formanns Framsóknarflokksins
i
[ Reykjavíkurbréf
»♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 18. október >
Hver er
sinnar
gæfu smidur
Þeirrar lífsskoðunar verður víða
vart í elztu kvæðum og sögum
okkar íslendinga, hvílík gifta það
sé að vera sjálfstæður og óháður.
Þótt þjóðfélagshættirnir hafi
breytzt svo mikið sem raun ber
vitni, vakir þessi þrá enn í brjóst-
um manna. Og sú staðreynd á ekki
síður við nú en þá, að „hálfur sé
auður und hvötum“. Dugnaður og
framtakssemi ráða úrslitum um,
hvert lífshlaup manna verður.
Gunnar Níelsson útgerðarmað-
ur á Hauganesi er nýlátinn, nær
hálfáttræður að aldri. Hann var
kunnur afla- og athafnamaður og
raunar einn af brautryðjendum
þeirrar byggðar, sem nú hefur
risið á Hauganesi og Litla-
Arskógssandi. Þessi sjávarpláss
við Eyjafjörð eru sérstök á marg-
an hátt. Myndarskapurinn og
snyrtimennskan eru áberandi og
samheldnin, sem m.a. lýsir sér í
því, að fjölskyldan hjálpast öll að
við að gera að aflanum, um leið og
báturinn hefur lagzt að. Þannig
hefur tekizt að byggja upp traust
útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki
með dugnaði og ósérplægni. Það er
gifta þessa fólks, að það vill fá að
ráða fram úr sínum málum sjálft
og hefur tekizt að gera það.
Gunnar Níelsson var sannur
fulltrúi þessa fólks, þekkti þarfir
þess og hugsunarhátt, og fólkið
þekkti hann. Það kom því af sjálfu
sér, að á hann hlóðust trúnaðar-
störf og hann vann sveitarfélaginu
vel bæði inn á við og út á við.
Einkanlega beitti hann sér í hafn-
armálunum, enda skildi enginn
betur en hann þýðingu þess fyrir
byggðarlagið, að hafnirnar full-
nægðu þeim auknu kröfum, sem
fylgt hafa breyttum útgerðarhátt-
um og stærri bátum. Þá var
Gunnar Níelsson framarlega í
samtökum útgerðarmanna og í
forystusveit Sjálfstæðisflokksins
á Norð-Austurlandi.
Ekki vænkast
hagur
Strympu
Hafi einhverjir gert sér vonir
um, að ríkisstjórnin myndi taka á
sig rögg í þingbyrjun, hafa hinir
sömu orðið fyrir miklum von-
brigðum. Eða eins og fram hefur
komið hjá fjármálaráðherra á að
fresta öliu núna fram til áramóta
með þeim rökstuðningi, að mynt-
breytingunni verði að fylgja raun-
hæfar aðgerðir í efnahagsmálum.
Og vissulega er það rétt. En varla
hefði þó sakað að reyna að komast
eitthvað áleiðis áður, — byrja
„niðurtalninguna", sem ríkis-
stjórnin var þó mynduð um.
Sannleikurinn er að sjálfsögðu
sá, að ríkisstjórnin hefur brugðizt
í öllum meginatriðum. Ýmsir
glöptust á henni í byrjun og töldu,
að með myndun hennar hefði
eitthvert „stjórnmálalegt afrek“
verið unnið. En smátt og smátt er
það að renna upp fyrir mönnum,
að myndun ríkisstjórnar verður að
vera annað og meira en einungis
að leiða menn til sætis. Það verður
líka að móta stefnu og sjá til þess
að ráðherrarnir vinni. Það hefur
ekki verið gert. Og afleiðingin er
sú, að verðbólguhækkunin milli
ára er 58% eða meiri en nokkur
núlifandi maður man í rauninni
eftir. Og það er kannski grátbros-
legt, að þetta skuli gerast á því
herrans ári, þegar „niðurtalning
verðbólgunnar" var fundin upp og
var að sögn „fróðra manna" komin
vel á veg á vordögum, þótt henni
hefði seinkað nokkuð eins og var
að skilja á forsætisráðherra í
sjónvarpsviðtali. En ástæða er til
að minna á það jafnframt, að við
lifum nú eitthvert hið mesta
góðæri, sem yfir þjóðina hefur
gengið, svo að ekki er hægt að
kenna því um hversu illa tekizt
hefur til.
En fjárlagafrumvarpið og
fyrstu dagar þingsins benda sem
sagt ekki til þess, að ríkisstjórnin
hafi hugsað sér að taka á sig rögg.
Ekki strax. Og svo ganga heit-
ingarnar milli stjórnarblaðanna
eins og rakið hefur verið í Morg-
unblaðinu og menn geta heyrt,
þegar forystugreinarnar eru lesn-
ar í ríkisútvarpinu.
Hversu lengi
má hækka
skattana?
Á síðustu dögum hefur fjár-
málaráðherra gumað af því, að
ríkissjóður verði hallalaus á þessu
ári. Ekki eru öll kurl komin til
grafar hvað það varðar og ekki má
gleyma því heldur, að óhæfilegar
skattahækkanir hafa orðið á
tveim síðustu árum. En annað
kemur einnig til. Óheyrilegar
skuldasafnanir hafa orðið hjá
ýmsum opinberum fyrirtækjum
og stofnunum og svo langt hefur
gengið, að sá, sem þetta ritar, veit
dæmi þess, að stofnun hafi ekki
getað staðið í skilum með opinber
gjöld sem þó höfðu verið dregin
frá launum starfsmannanna.
Þetta ástand veldur margvíslegum
erfiðleikum hjá þeim atvinnufyr-
irtækjum, sem vanskilin bitna á,
en á hinn bóginn er hægt að fegra
stöðu ríkissjóðs fyrir vikið.
Haldið hefur verið mikið heil-
brigðisþing, sem á að móta „heild-
arstefnu". Það er langt orð og
yfirgripsmikið, en að sama skapi
innihaldslaust nema athafnir
fylgi orðum. En á sama tíma og
þetta þing stendur yfir hrjáir
sum sjúkrahúsin, eins og t.d.
sjúkrahúsið á Akureyri, alvar-
legur rekstrarfjárskortur og
daggjöldin hafa verið skorin svo
við nögl að óverjandi er og hlýtur
að leiða til ringulreiðar áður en
langt um líður. Það verður þess
vegna fyrsta verk heilbrigðisráð-
herra eftir heilbrigðisþingið, ef
hann vill þá reyna að standa í
stöðu sinni, að bæta fyrir van-
rækslusyndirnar undanfarið og
leiðrétta daggjöldin, þar sem það
er nauðsynlegt, svo að rekstur
sjúkrahúsanna geti á ný orðið með
eðlilegum hætti.
Annars er nú staðreyndin sú, að
það er ekki þörf á neinni „heild-
arstefnu" í heilbrigðismálum, —
miklu fremur væri ástæða til að
ætlast til þess að núverandi ríkis-
stjórn reyndi að framfylgja lögum
um heilbrigðisþjónustu, sem setf
voru í stjórnartíð Magnúsar
Kjartanssonar, en kom í hlut
Matthíasar Bjarnasonar að fram-
kvæma fyrstu árin. Á ráðherra-
ferli hans jukust framlög til
sjúkrahúsa og heilsugæzlustöðva
um tæp 27% á verðlagi ársins
■HHi: I . *v.» » », «
1978, en síðan hefur staðið upp á
þær ríkisstjórnir sem á eftir hafa
komið, að fylgja þessum málum
eftir svo að dregið hefur stórlega
úr framkvæmdum. Svavar Gests-
son hefur þess vegna af litlu að
guma sem heilbrigðisráðherra.
Aðalatriðið er, hverju menn koma
í verk. Um það verður spurt. Svo
ætti einnig af fremsta megni að
ýta undir einstaklingshyggju í
heilbrigðismálum og hvetja ein-
staklinga og frjáls félagasamtök
til dáða, eins og gert var þegar
Landakotsspítali var gerður að
sjálfseignarstofnun og bygging
hjúkrunarheimilis fyrir aldraða í
Kópavogi, svo að dæmi séu tekin.