Morgunblaðið - 15.04.1981, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 1981
23
maðurinn væri áarnir og formæð-
urnar plús uppeldið. Hér má vel
bæta við hinu fornkveðna: „Svo
bregður fjórðungi til fósturs", eða
á tölfræðimáli tuttugu og fimm
prósent, sem mun ekki vera fjarri
sanni. Eiríkur var svo heppinn að
hljóta ótal góða kosti ættkvísla
sinna í vöggugjöf, sem stuðlaði að
að gera hann að þeim gæfumanni
sem hann var. Þannig hafði hann
líka meðfætt skyn að velja sér
góða konu að lífsförunaut. Margir
meðfæddir kostir hans yfir-
skyggðu gallana, svo að þeir urðu
naumast eygðir í fljótu bragði í
björtu og direngilegu fari hans.
Þeir, sem viðurkenna og skynja
sínar ættlægu veilur, skilja slíkt
manna bezt. Hann var ráðríkur og
einráður, en stjórnaði vel og mér
er óhætt að fullyrða, að gömlum
rafvirkjanemum og sveinum í iðn-
inni var undantekningalítið hlýtt
til hans. Sumum þótti blátt áfram
vænt um Eirík, þennan sérlundaða
en sjarmerandi dugnaðarfork sem
brauzt áfram úr fátækt og fásinni
til að nema þau fræði, sem ollu
hvað mestri tæknibyltingu á
morgni þessarar aldar.
Að lokum ber að þakka bjarta
og hlýja samfylgd á lífsins Laug-
ardal. Fáir skiluðu jafn nýtu og
þörfu dagsverki, sem heldur
áfram að stækka og dafna í
trjástofnum hans og ræktun,
norðanlands og sunnan. Vonandi
öðlast græðlingar og sprotar af
ættstofni hans og mergi einhverja
af mörgum meðfæddum og áunn-
um kostum þessa góða drengs. Nú
er hann allur og vel að hvíldinni
kominn, gamla og ólseiga kempan,
Eiríkur Hjartarson. Sofi hann
rótt um eilífa nótt á beði í
bjarkasal, bóndinn í Laugardal.
Örlygur Sigurðsson
Hinn seinasti minpa gömlu vina
og góðu er horfinn til feðra sinna
á 96. aldursári. Ævisaga hans,
sem aldrei verður samin, var
ævintýrið um fátæka drenginn,
sem fór einn út í hinn stóra heim,
drakk þar þekkingu og vizku úr
nægtabrunni þekkingar, og kom
svo aftur heim til síns fátæka
lands til þess að gefa því „meira
ljós“.
Eiríkur Hjartarson var fæddur
að Uppsölum í Svarfaðardal 1.
júní 1885. Hann mun hafa verið
námfús unglingur, því að eftir
fermingu innritast hann í Gagn-
fræðaskóla Akureyrar. Eigi er
Ijóst hvort hann lauk þar prófi.
Hann kemur til Reykjavíkur og
gerist lærlingur í járnsmíði hjá
Þorsteini Jónssyni við Vesturgötu,
er var mjög þekktur maður á sinni
tíð. Ekki mun Eiríkur hafa fundið
fullnægju í námi þessu því að
hugur hans leitaði annað. Og svo
varð hann að vinna kauplaust.
Árið 1908 var ráðist í það átak að
leiða kalt vatn til bæjarins og í öll
hús, því að þá voru engin vatnsból
til nema fáir brunnar. Þá var og
allur uppgröftur unninn með
skóflu og haka. Eiríkur réði sig í
þessa vinnu til þess að eignast
peninga í vasann. En svo gerðist
það að skurðurinn, sem Eiríkur
vann í hrynur saman og hann
grófst undir mold og grjóti. Þetta
hefðu getað orðið endalok hans.
En svo átti ekki að verða. Hann
var grafinn upp lifandi, en hann
hafði skaddast á andliti og bar
hann þess merki æ síðan. Árið
1909 gerast þáttaskil í lífi Eiríks.
Hann ákveður að halda vestur um
haf, til nýja heimsins, Bandaríkj-
anna. Hvernig fór hann að því?
Nærri má geta að hann hefur
orðið að leggja hart að sér að
safna fyrir fargjaldi og hefur
sjálfsagt orðið að lifa á hálfgerðu
hungurfæði. En vestur komst
hann og alla leið til Chicago. Þar
bjó íslendingur, sem unnið hafði
sig upp úr sárustu fátækt og var
nú orðinn efnaður verksmiðjueig-
andi og hafði fjölda manns í
vinnu. Maður þessi hét Hjörtur
Þórðarson. Fyrirtæki hans nefnd-
ist Thordarson Transformer
Company. Þórður tók Eiríki vel,
eins og fleiri Islendingum, en
hann vildi ekki að þeir ílentust hjá
honum, heldur drifu sig áfram. Og
ekki þurfti að örva Eirík. Hjá
Thordarson var ekkert hægt að
læra í raftæknifræði. En þar sem
unnið var frá kl. 8 að morgni til kl.
4 síðdegis, þá gat Eiríkur gengið
beint úr vinnu í kvöldskóla til að
læra málið og búa sig undir
raftækninám, eftir átta stunda
vinnudag. Þetta gerði Eiríkur og
lauk námi í raftækni. Að námi
loknu tekur hann pjönkur sínar og
heldur norður á bóginn, alla leið
til Norður-Dakóta. Hvað sem fyrir
honum hefur vakið, þá varð ferð
hans þangað heilladrjúg. Þar
kynntist hann sinni góðu og fórn-
fúsu eiginkonu, Valgerði Halldórs-
dóttur, og fluttist hún með honum
til íslands 1918 með þremur börn-
um þeirra hjóna. Þegar Eiríkur
kom aftur heim með konu og börn,
þá kom hann og með þá eldlegu
hugsjón að lýsa bæ og byggð. Og
fátæki sveitapilturinn, sem fór
einn síns liðs vestur um haf og til
stóra landsins í vestri, var nú
kominn aftur til síns fátæka lands
og nú sem veitandi en ekki þiggj-
andi. Hann stofnaði raftæknifyr-
irtæki og kom sér upp snotru og
vinsamlegu heimili. Þar ómuðu
fagrir tónar því að frúin lék á
píanó þegar önnum dagsins var
lokið. Þessa hæfileika móður sinn-
ar erfði elsta dóttir þeirra hjóna,
Margrét, í ríkum mæli. Hin börnin
geta og hafa erft þennan eigin-
leika móðurinnar en annars virð-
ast þau frekar sverja sig í föður-
ætt, og er þar ekki leiðum að
líkjast. Heimili Eiríks var ávallt
þrungið vinsemd og hlýju. Það
brást aldrei. Börn þeirra öll ólust
upp við þessa vinsemd og hlýju og
þau bera þess merki. En velgengni
og velmegun Eiríks urðu ekki til
að spilla hans traustu innri gerð.
Hann bar lengi með sér dulda,
innri þrá, er hann vonaðist til að
geta uppfyllt einhvern tíma. Hann
dáði moldina. Hann dáði gróður-
magn jarðar, og hann dreymdi að
sjá lítinn gróðursprota vaxa og
verða að hávöxnu, ljúffögru tré í
geislum vorsólar. Og er stundir
liðu fram rættist þessi draumur
Eiríks. Hann eignaðist landspildu
í Laugardalnum, sem var í órækt.
Þar reisti hann sér hús og hófst
handa að láta hinn dulda draum
sinn rætast. Og þar tókst honum
með tíma og elju að skapa þann
fegursta gróðurlund, sem Reykja-
víkurborg getur státað af í dag.
Það verk lofar meistarann. Og það
var ógleymanlegt að sjá Eirík
leggja í lófa sér litla, veikbyggða
plöntu sem væri hún lifandi vera,
er bæri í sér gróðurmagn þúsund
alda. Hann dáði lífsundrið, ekki
einungis sem garðyrkjumaður
heldur sem heimspekingur, þó
hann væri fámáll um það. Og að
heimsækja Eirík og fjölskyldu
hans inn í Laugardal á björtum
sumardegi • var yndisleg lífs-
reynsla, er máðist aldrei úr minni.
Þá var farið í boltaleik og börnin
hlógu dátt að spretthlaupum
okkar karlanna. Þá var lífið bjart
og fagurt. En allt á sín endalok.
Börnin uxu úr grasi og hurfu út í
lífið, sem kallaði. Og svo kom að
Eiríkur hafði ei líkamsþrek til að
halda öllum þeim gróðri við, sem
hann var búinn að rækta um ára
raðir af mikilli elju. Hann varð að
yfirgefa þennan gróðurlund, sem
hann hafði skapað með hugsun
sinni og elju. Borgin keypti þenn-
an gróðurlund og hefur haldið
honum vel við, eins og hann er
maklegur. Manni fyndist vel við
eiga að borgin léti reisa minnis-
merki í þakklætisskyni fyrir þetta
náttúrulega listaverk Eiríks
Hjartarsonar, ef hún er ekki þegar
búin að því.
Þegar Eiríkur varð að flytja úr
Laugardalnum keypti hann sér
hús í borginni, sem var tvær hæðir
og kjallari. Hinar leigði hann út.
En gróðurhugsjón Eiríks var ekki
dauð. Á hverju vori ók Eiríkur
norður í land með konu sinni til að
gróðursetja trjáplöntur í Svarfað-
ardal, ef til vill við fæðingarbæ
sinn, Uppsali. Þessu hélt hann
áfram vor eftir vor, unz heilsu
konu hans fór að hraka. Henni fór
aftur með ári hverju, unz hún gat
ekki lengur hugsað um húsverkin
og heimilið. Að lokum fór svo að
engin tök voru á því að hjúkra
henni heima og var henni þá
komið til hjúkrunar á spítala í
Hafnarfirði. Og þar lá hún án þess
að vera sér meðvitandi um þennan
heim eða annan í sex ár. Og á
hverjum einasta degi í öll þessi
löngu ár fór Eiríkur heitinn,
hvernig sem viðraði, til Hafnar-
fjarðar og sat hljóður við sæng
konu sinnar og hann lét ^kkert
hamla sér frá því að gegna þessu
lokahlutverki í lífi sínu. Eiríkur
brást aldrei þessari ástríku konu,
sem gefið hafði honum ungum ást
sína og átta mannvænleg börn,
hvorki í lífi né dauða. Slíkur
öðlingsmaður var vinur minn,
Eiríkur Hjartarson. Hann var
traustur eins og eikin. Hann gat
svignað en brotnaði ei.
Þegar Eiríkur var búinn að
missa sinn lífsförunaut og orðinn
einn, þá voru engin tök á því að
hann gæti séð um sig sjálfur. Hér
var úr vöndu að ráða. Ekki var
heilsa Eiríks svo illa farin, hvorki
líkamtega né andlega, að ástæða
væri fyrir hann að sækja um vist á
elliheimili. Og til þess langaði
hann ekki. En Eiríkur bað aldrei
um neitt; hann gerði engar kröfur.
Hann tók því sem verða vildi. En í
þessum nauðum gamla mannsins
var hjálpin næst. Ein dætra hans,
Bergþóra, og hennar sanngöfgi
eiginmaður, sem búin voru að
koma sér upp fallegu húsi yfir
höfuð sér, ákváðu að leigja það út
og flytja inn i hús gamla manns-
ins og gera honum lífið bjart í
ellinni. Þetta var göfugt mannúð-
arverk. Þessi fórnfúsu hjón önn-
uðust gamla manninn í hvorki
meira né minna en 11 ár, og
honum leið vel. Eftir þessi löngu
ár fór hjónin að langa að komast í
sitt eigið húsnæði og þau létu af
því verða. En þau tóku gamla
manninn með sér. Og hjá þeim
dvaldi hann í þrjú ár. En sem
tíminn leið, fór heilsu gamla
mannsins að hraka líkamlega,
þótt sál hans væri heil, og þarfn-
aðist hann þess vegna meiri
hjúkrunar en unnt var að veita í
heimahúsum. Hann fékk fyrst
umönnun og hjúkrun að Hátúni 10
en svo fékk hann legupláss í
Hrafnistu, og þar lést hann 4.
apríl sl.
Eiríkur átti tvær systur. Hin
yngri, Una, er látin. Hin eldri,
Malín, lifir enn á háum aldri.
Og þegar ég nú, gamall maður,
minnist 60 ára órofa vináttu okkar
Eiríks Hjartarsonar, þá finnst
mér erfitt tungu að hræra, jafnvel
í rituðu máli. Þótt Eiríkur talaði
aldrei um trú eða heimspeki, þá
var hann hreinlyndur, hugrakkur,
hugsandi og sannur eins og ljósið.
Og þegar ég sá \ann í hinzta sinn
í rúmi sínu við vesturglugga á
Hrafnistu í djúpri, innri þögn, þá
var hann að bíða eftir dvínandi
rökkurskímu, bíða eftir nóttunni,
bíða eftir ljósinu, sem mundi leysa
sál hans úr viðjum. Og ég læt mér
til hugar koma að hinar björtu og
brosandi dísir dagsins hafi staðið
við beð hans til að taka á móti
hinum þöglu systrum næturinnar,
og þannig hönd í hönd, milli bross
og tára, hafi vinur minn Eiríkur
Hjartarson komist á leiðarenda.
Og um leið og ég kveð hann hinztu
kveðju, þakka ég honum fyrir
vináttu hans, sem aldrei brást og
verður mitt veganesti til hinztu
stundar.
S. Sörenson
t Útför eiginmanns míns, REUBEN ROPER, sem lést 25. mars 1981 fór fram 28. mars frá Centralia lllinois. Ólöf Siguröardóttir Roper fré Keflavik. Útför fööur okkar, EIRÍKS HJARTARSONAR rafvirkjameistara, fer fram frá Fossvogskirkju (dag, miövikudaginn 15. apríl, kl. 3. Margrét Eiriksdóttir, Hlín Eiríksdóttir, Bergljót Eiriksdóttir, Unnur Eirfksdóttir, Bargþóra Eiríksdóttir, Valgeröur Eiríksdóttir, Auöur Eiríksdóttir, Hjörtur Eiríksson.

t Hjartkær eiginmaöur minn, faðir, tengdafaöir, afi og langafi, ÞORDUR STEFÁNSSON, fyrrverandi bókavöröur, Vík i Mýrdal, sem andaöist 7. þ.m., veröur jarösettur frá Víkurkirkju, laugardag- inn 18. apríl kl. 2 e.h. Ingibjörg Siguröardóttir, börn, tengdabörn, barnabörn, barnabarnabörn.
+ Hjartanlega þökkum viö öllum þeim er auösýndu okkur samúð og hlýhug viö fráfall og útför eiglnkonu minnar, SIGURBJARGAR BJÖRNSDÓTTUR fré Grund, Skagaströnd. Kristjén Hjartarson og aörir vandamenn.
t Innilegar þakkir fyrir auösýnda samúö viö andlát og útför GUDRUNAR INGIMARSDÓTTUR, Kjarnholtum. Einar Gislaaon, Ingibjörg Einarsdóttir, Ketill Kristjánsson, Gísli Einarsson, Ingibjörg Jónsdóttír, Ingimar Einarsson, Anna Kristinsdóttir, Guörún Einarsdóttir, Þorsteinn Hjartarson, Elínborg Einarsdóttir, Ingólfur Falsson, Þóra M. Einarsdóttir, Jón Gísli Jónsson, Magnús R. Einarsson, Kristín Þorsteinsdóttir, barnabörn og barnabarnabörn. + Hjartans þakkir til allra, sem vottuöu okkur hlýhug og samúö viö útför móöur okkar, tengdamóöur og ömmu, GUÐRÚNARMAGNÚSDÓTTUR, Aöalstræti 54, Akureyri. Einnig þökkum við af alhug alla hjúkrun og læknishjálp, henni veitta á Dvalarheimilinu Hlíö og Fjóröungssjúkrahúsinu á Akureyri. Guösblessun fylgi öllum vinum hennar og velgjörðarmönnum. María Hermannsdóttir, Eyjólfur Þórarinsson, Hilmar Eyberg, Ólöf Jónsdóttir, Sverrir Hermannsson, Auöur Jónsdóttir, Brynja Hermannsdóttir, Haraldur Ólafsson, Björn Hermannsson, Hulda Baldvinsdóttir og barnabörn.

SÍKfí
hitamælar
jEL.
iL- I
SöiuiiíllmÐgjiuifr
Vesturgötu 16,
sími13280.