Morgunblaðið - 19.03.1983, Blaðsíða 16

r
16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. MARZ 1983
f
i
l
i
I
I
í tröllahöndum
*
i
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
Nafn á frummáli: Missing.
Leikstjóri: Costa Garvas.
Ilandrit: Costa Carvas og Donald
Stewart byggt á samnefndri bók
Thomas Hauser.
Tónlist: Vangelis.
Myndatökustjóri: Ricardo Arono-
vich.
Leikmyndir: Peter Jamison.
Klipping: Francoise Bonnot.
Sýningarstaður: Laugarásbíó.
Þá er hún komin myndin sem
afhjúpar harmleikinn í Chile og
þar með kannski sorgarsögu
Suður-Ameríku síðustu áratug-
ina. Það skiptir auðvitað engu
máli að „Missing" er útnefnd til
Óskarsverðlauna — aðeins að
hér er á ferð mynd sem á ferskan
hátt nálgast aldið vandamál —
vandamálið um rétt einstakl-
ingsins í einræðisþjóðfélagi. Það
gefur þessari mynd aukið gildi
að hún er byggt á staðfestum
heimildum um hvarf Charles
nokkurs Horman sem er ættaður
frá New York. Gengur myndin
út á leit föðurins — Edmund
Horman að syninum týnda. Ég
vil ekki fietta um of ofan af
hinni spennuþrungnu atburða-
rás en get þó upplýst að Edmund
Horman kynnist flestum hliðum
þeirrar herstjórnar sem nú ræð-
ur ríkjum um Suður-Ameríku
þvera og endilega. Þannig fær
þessi sannkristni kaupsýslumað-
ur tækifæri til að heimsækja
spítala fulla af lemstruðu fólki
og líkgeymslur þar sem hundruð
líka troðfylla ganga og jafnvel
stiga að ekki sé talað um fang-
elsi þar sem þúsundir manna
tóra bakvið byssukjaft.
Það má segja að snilld þessar-
ar myndar Costa Gravas felist í
því að hann afhjúpar í gegnum
leit Ed Horman að syni sínum
hvernig ósköp venjulegur amer-
ískur ríkisborgari sem hefur í
blindni trúað á frelsi og mann-
réttindi — öðlast ekki bara
skilning á persónulegu vanda-
máli, heldur og á vandamáli
þeirra sem búa við einræði í
heiminum. En Costa Garvas
gengur lengra í „Missing", hann
sýnir hér einnig hve ríka ábyrgð
bandarískir valdsmenn bera á
hinum suður-ameríska harm-
leik. Þess er jafnvel getið við lok
myndarinnar að Ed Horman
hafi stefnt ellefu háttsettum
starfsmönnum Bandaríkja-
stjórnar fyrir meinta aðild að
hvarfi sonar síns — þar á meðal
Henry Kissinger þáverandi
utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna — en ekkert svar fengið.
Málshöfðunin var einfaldlega
stimpluð sem hernaðarleynd-
armál. Sá óþægilegi grunur læð-
ist raunar að manni þegar geng-
ið er út ef þessari mynd að Ed
Horman sé jafn varnarlaus
gagnvart bandarískum hernað-
aryfirvöldum og þeim óþokkum
sem tóku völdin í Chile. Að vísu
verndar hin bandaríska lýðræð-
ishefð Ed sjálfan gegn líkams-
meiðingu og fangelsi en hvers
vegna getur maðurinn ekki leit-
að réttar síns? Hér held ég að
við séum komin að lykilspurn-
ingu „Missing“. Er einstakling-
urinn varnarlaus gagnvart hern-
aðaryfirvöldum af hvaða toga
sem þau eru spunnin?
Ég get að sjálfsögðu ekki nálg-
ast svarið við þessari spurningu
en bendi mönnum bara á að sjá
þessa hreinskiptu kvikmynd,
sem ég tel að marki viss tíma-
mót í kvikmyndasögunni því hér
ráðast kvikmyndagerðarmenn
beint gegn ríkjandi valdhöfum
og láta sig engu skipta hvort um
„ríkisleyndarmál" eða önnur
„viðkvæm mál“ er að ræða. Og
það sem meira er þeir fá óáreittir
að fletta ofan af spilltu ríkis-
valdi en á meðan listamenn hins
vestræna heims eru þannig
frjálsir að gagnrýna sitt eigið
stjórnkerfi eru þúsundir manna
austan hafs og vestan múl-
bundnir. Þetta ójafnræði kom
einkar vel fram í myndinni er Ed
Horman kom inn á leikvang
troðfullan af föngum og kallaði
Jack Lemmon
eftir syni sinum. Skyndilega
kemur ungur maður hlaupandi
niður áhorfendapallana. Ed
stekkur til móts við hann grát-
andi af gleði og feginleik en þá
staðnæmdist ungi maðurinn og
hrópar: „Þú færð að kalla á son
þinn af því að þú ert amerískur
ríkisborgari, en pabbi minn fær
ekki að koma hér inn fyrir dyr.
Ég veit að það er ekkert við því
að gera en gefðu okkur að
minnsta kosti ís svo við stiknum
ekki Gomes ofursti."
Hvílík dásemd er annars að
fæðast á jarðarskika þar sem
menn eru tiltölulega frjálsir og
geta sagt hug sinn. f „Missing“
erum við hinsvegar minnt á að
innan okkar frjálslynda þjóðfé-
lags finnast menn af sama toga
spunnir og blóðhundarnir í ein-
ræðisríkjunum. Þannig virðist
manni að Tower kapteinn, Putn-
am konsúll og Patrick ofursti
séu engu skárri en hinir suður-
amerísku slátrar.
Ed Horman er aftur fullkomin
andstæða þessara manna. Hann
er heiðarlegur, sáttfús og rekinn
áfram af einlægri ást á barni
sínu. Hann er væntanlega í
fæstu tilliti frábrugðinn föður
drengsins sem kallaði af leik-
vanginum og bað um ís. Jack
Lemmon leikur þennan Jón
Jónsson allra tíma af næmi en
þó er eins og kappinn stilli sig
um of. Ég man vart eftir að hafa
séð Lemmon jafn yfirvegaðan.
Þetta á einnig við um Beth
Horman eiginkonu hins horfna,
sem Sissy Spacek leikur. Máski
er skýringin á hinni hófstilltu
túlkun þessarar skapheitu leik-
ara að þeir vilja hér sýna fólk
sem eins og lamast frammi fyrir
nötkum veruleika einræðissam-
félagsins. Undirritaður verður
að játa að hann brást á svipaðan
hátt við þeim veruleika sem var
afhjúpaður í „Missing". Einhver
óhugnaðartilfinning fylgdi
manni heim á leið — enda fannst
mér Ed Hormann bregða fyrir á
öðru hvoru götuhorni og strætó-
bílstjórinn líktist skuggalega
Patrick ofursta.
hann malar gull (man nokkur eftir
„Network"?), með óböngnum
fréttaflutningi — oftast úr
fremstu víglínu.
í myndarbyrjun er Connery í
fréttaleit í uppskálduðu ríki í
Mið-Austurlöndum. Er þar allt á
suðumarki og líður þjóðin af
Bandaríkjahatri. Um þverbak
gengur er leiðtogi hennar er myrt-
ur og er CIA að sjálfsögðu snar-
lega um kennt.
Hefst nú margbrotið valdatafl,
hvar Connery lendir í einskonar
„Kissinger-hlutverki“ á milli þjóð-
anna en á ekki síður erfitt með að
greina rétt frá röngu við tafl-
borðið í Hvíta húsinu, þar sem
forsetinn, ráðgjafar hans og yfir-
„skálkur", CIA, (eru þeir ekki
löngum nefndir svo?), deila um
leikaðferðir.
Tvær kjarnorkusprengjur
Dr. Strangelove með delerium
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Stjörnubíó:
MAÐURINN MEÐ BANVÆNU
LINSUNA
(„Wrong is Right“)
Leikstjórn: Richard Brooks. Hand-
rit: Brooks, byggt á sögu e. Charles
McCarry, The Better Angels.
Kvikmyndataka: Fred J. Koenek-
amp, A.S.C. Bandarísk, frá Col-
umbia, 1982.
Wrong is Right, eða Maðurinn
með banvænu linsuna („The Man
With the Deadly Lens“) eins og hún
nefnist undir nýrri áróðursherferð
gekk heldur hljótt hjá garði vest-
an hafs. Þetta áhugaleysi Kana
kemur ekki svo mjög á óvart þar
sem að efnið er ærið grautarlegt,
myndin byrjar með hröðum, óljós-
um klippingum og nýjar og nýjar
persónur skjóta upp kollinum og
geysast inn og út af tjaldinu.
Hins vegar á þessi hraðfleyga
mynd sínar góðu hliðar, margar
bráðfyndnar uppákomur og leik-
hópurinn stendur svo sannarlega
fyrir sínu.
Efnisþráðurinn er í senn tæt-
ingslegur, háðskur, absurd og al-
varlegur. Þessi undirstöðuefni lag-
ast ekki nógu vel saman og er þar
að finna höfuðgalla myndarinnar.
Sean Connery er burðarás mynd-
arinnar, súperstjarna úr heimi
sjónvarpsfréttamanna. Hátt
skrifaður hjá flestum, og ekki síst
eiganda stöðvarinnar, þar sem
hleypa spennu í lokataflið, en
Connery reynir sem mest hann má
að bera klæði á vopn — og fá sem
kyngimagnaðastar fréttir.
Það sem vakað hefur fyrir
Brooks, er vafalaust að gera háðs-
lega ádeilu á hið ótrygga ástand í
heimsmálunum og þá ósvífnu
blaðamennsku sem byggist á það
hroðalegum fréttum af ofbeldi og
djöfulskap mannskepnunnar að
meðaljónarnir þyrpast að skján-
um. Hann reynir að gefa innsýn í
veröld þar sem erfitt er að greina
helga frá heiðnum, hryðjuverka-
menn frá morðingjum með lög-
gilta pappíra upp á vasann, rétt
frá röngu.
Sökum brokkgengs handrits,
sem annað veifið ljómar af orð-
heppni og gálgahúmor í besta lagi
en hitt fyllist af vandlætingu á
brestum mannanna og öllum
heimsins áhyggjum, tekst Brooks
ekki að ná ákveðnum, skírskotandi
tökum á Manninum með banvænu
linsuna. Þegar best lætur minnir
hún á góðan MASH-þátt. Eða Dr.
Strangelove með óráði.
Ef maður, hins vegar, horfir
framhjá þessum handritsgöllum,
má eins og fyrr segir, hafa tals-
vert gaman af myndinni. Hún er
oftast keyrð áfram af fítonskrafti
og söguhetjunum oft í munn lagð-
ir ágætir brandarar. Connery er
virkilega góður, hann á best heima
í svona kempusatírum, (sbr. seinni
Bond-myndirnar, Robin and Mari-
an, Time Bandits o.fl.). Þá er leik-
aravalið í minni hlutverkin áber-
andi gott, ég vil einkum geta
George Grizzards, John Saxon(!),
Robert Webber og síðast en ekki
síst góðkunningja okkar úr þeim
ágætu sjónvarpsþáttum Centenni-
al, Robert Conrads. Hann á í eng-
um vandræðum með að koma frá
sér bestu bröndurum myndarinn-
ar.
Ég vil gefa Manninum með ban-
vænu linsuna þá heildareinkunn að
ef maður fer á hana mátulega
bjartsýnn, er hægt að tína til,
svona hér og þar, það marga
skemmtilega punkta að betur er
farið en heima setið.
Fátt dularfullt hér
Kvíkmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Bíóhöllin: Dularfulla húsið („The
Evictors“)
Leikstjóri, framleiðandi og hand-
ritshöfundur: Charles B. Pierce.
Tónlist: James Mendoza-Nava.
Kvikmyndataka: Chuck Bryant.
Aðalhlutverk: Vic Morrow,
Michael Parks, Jessica Harper,
Sue Ann Langdon.
Bandarísk, frá American Internat-
ional Pictures. Gerð 1979.
Líkt og nafnið bendir til, fjall-
ar Dularfulla húsið um mátulega
afvikið, drungalegt hús og íbúa
þess sem eiga sér einskis ills von.
Að þessu sinni þurfa þeir þó ekki
að sæta ofsóknum fjanda af öðr-
um heimi heldur geðbilaðra
morðingja, en af veikum mætti
er reynt að útskýra í myndinni
hví þeir vilja alla eigendur húss-
ins feiga.
Sem sagt, úttuggið efni sem
sést hefur áður í svipuðum út-
gáfum í fjölda kvikmynda og
sjónvarpsmynda allt frá Psycho
til The Amityville Horror, Part II.
Svo sannarlega má lengi hressa
uppá gömul þemu með frískleg-
um vinnubrögðum og frumlegum
hugmyndum, en hvorugt er til
staðar í því Dularfulla húsi sem
hér ber fyrir augu. Það ætti þó
engum að koma á óvart er þeir
komast að raun um að „heilinn"
á bak við myndgerðina er Charl-
es B. Pierce. En náunginn sá
skipar sér nokkra sérstöðu í
kvikmyndaheiminum í dag sem
einn af sárafáum kvikmynda-
gerðarmönnum sem þrauka af
við gerð B-mynda.
Óþarft er að tíunda hér þátt
eins frekar en annars sem við-
riðnir eru gerð þessarar filmu en
ósanngjarnt væri þó að geta þess
ekki að í ein þrjú, fjögur skipti
myndaðist óhugguleg spenna á
tjaldinu og örfáir „sjokk-
effektar" virtust koma okkur,
stressuðum og atkvæðalitlum
höfuðborgarbúum úr jafnvægi.
En það þarf nú kannske ekki svo
mikið til á þessum síðustu og
verstu ...
Atkvæðalitlir leikarar í aóalhlutverkum í imiartuiia husinu, þau
Michael Parks og Jessica Harper.
Uiijtiimium