Morgunblaðið - 07.11.1984, Blaðsíða 51

51
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 1984
Stefán Einars-
son — Minning
Fæddur 13. febrúar 1912.
Dáinn 16. september 1984.
Kynni okkar Stefáns Einarsson-
ar hófust þegar ég byrjaði vél-
virkjanám í Landssmiðjunni
haustið 1953. Ef frá er talinn
námstími minn í iðnskóla og
vélskóla áttum við samleið á vél-
virkjadeild smiðjunnar fram á ár-
ið 1965. Þar tókst með okkur vin-
átta sem hélst æ síðan þótt fundir
strjáluðust í seinni tíð.
Stefán ólst að nokkru leyti upp í
sveit; dvaldist frá því hann var sex
ára og fram til átján ára aldurs
hjá Elínborgu föðursystur sinni á
Arnarstöðum í Hraungerðis-
hreppi. Úr sveitinni kom hann
beint í járnsmíðanámið og skildi
því vel hvílík viðbrigði það voru
fyrir ungan sveitapilt eins og mig
að taka upp stimpilklukku-lífsstil
og vinnusiði á stóru verkstæði.
Svo mikið er víst að ég leitaði mik-
ið til Stefáns á fyrstu námsárun-
um. — Ég held að veganestið úr
sveitinni hafi alla tíð sett mark á
afstöðu Stefáns til vinnunnar.
Hann leit ekki á verklaunin sem
eina afrakstur starfsins; ánægjan
sem það veitti og samneyti við
vinnufélagana og þá sem unnið
var fyrir hverju sinni, voru þættir
sem ekki skiptu minna máli.
Ég held að Stefán hafi verið
fremur hlédrægur að eðlisfari. En
strax og ísinn var brotinn við
fyrstu kynni birtust þeir þættir
sem settu sterkastan svip á mann-
inn: greindin, hlýjan og kímnigáf-
an. Þessir eiginleikar verkuðu eins
og segull á okkur vinnufélagana. í
kaffitímum myndaðist gjarnan
hópur við vinnuborð Stefáns til að
ræða rnálin og bar margt á góma
eins og gengur á vinnustöðum.
Þeir sem voru á öndverðum meiði
i pólitíkinni reyndu auðvitað að
finna snögga bletti hver á öðrum.
Það var eins og lítið biti á Stefáni
í þessu yfirleitt græskulausa
gamni. Hann lofaði viðmælandan-
um að hita sig vel upp en hlustaði
grannt, stundum með svolitlum
vorkunnarglampa í augum. Svo
hófst „gagnsóknin". Þar fór mest
fyrir stuttum athugasemdum sem
eins og læddust fram af vörum
þess sem upphaflega átti að kveða
í kútinn.
Oft voru þær kryddaðar með
nauða hversdagslegum dæmisög-
um úr daglega lífinu. Það var ekki
laust við að manni kæmu stundum
i hug þau tilsvör sem Hasek lagði
góða <látanum Svejk í munn. —
Það þurfti sjaldnast að spyrja að
leikslokum.
Stefán var lærður plötu- og ket-
ilsmiður. Málmsuða og þá ekki síst
logsuða var hans sérgrein.
„Við biðjum hann Stefán að
taka þetta," var oft viðkvæði verk-
stjórans þegar menn komu með
illa brotna eða slitna hluti til við-
gerðar. Það var nánast sama hver
málmblandan var, öllu kom Stef-
án saman. Hann vissi upp á hár
hvernig málmurinn hagaði sér,
bráðinn sem óbráðinn. Við lærl-
ingarnir nutum margir hverjir til-
sagnar hans í málmsuðu og lærð-
um heilmikið á því einu að horfa á
handbrögðin gegnum suðugler-
augu eða rafsuðuhjálm.
Við nýsmíðar var Stefán laginn
og útsjónarsamur. Maður hafði
stundum á tilfinningunni að hann
tæki teikningar ekki alltaf svo há-
tíðlega heldur útfærði hlutina dá-
lítið eftir eigin höfði; sjálfsagt yf-
irleitt til bóta. Sem dæmi um
kímnigáfu Stefáns var það eitt
sinn að viðskiptavinur hafði orð á
því við hann að sér fyndist
verkinu miða hægt áfram. „Veistu
ekki að samkvæmt hagfræðinni
verður hluturinn því verðmætari
sem meiri vinna er í hann lögð,“
var svar smiðsins.
Þegar minnst er verkmannsins
Stefáns Einarssonar er rétt að
hafa i huga að á fertugsaldri fékk
hann berklaveiki sem skerti
starfsorku hans varanlega. Vegna
afleiðinga þessa sjúkdóms var
hann tvisvar frá vinnu (1952 og
1957) og lá í fyrra skiptið um það
bil eitt ár á spítala. Þrátt fyrir
bilað bak og kvalir, sem hlutu að
fylgja öðru hvoru, heyrðu menn
Stefán aldrei kvarta. Eina vís-
bendingin um að hann hefði ekki
fullt þrek var þegar hann bað
okkur vinnufélagana um aðstoð
við að snúa eða lyfta þungum hlut-
um.
Sem einlægur félagshyggjumað-
ur og verkalýðssinni hafði Stefán
áhuga á allri þjóðmálaumræðu,
enda vel heima á þeim vettvangi.
Stéttarfélagið var í hans augum
hyrningarsteinn í baráttu verka-
manna fyrir bættum kjörum og
auknum réttindum. Sérstaklega
var honum umhugað um að stétt-
arfélögin létu sig varða úrbætur
varðandi skipulag og rekstur
fyrirtækjanna, en eftirlétu ekki
atvinnurekendum einum þau mál.
Þótt Stefán væri í hópi þeirra
járnsmiða sem mest ræktu félag
sitt, kaus hann fremur að styðja
trausta menn til forystu en taka
sjálfur á sig mikil félagsmála-
störf. Aðrir sem betur þekkja til
munu eflaust gera skil rækt Stef-
áns við stéttarfélag sitt, Félag
járniðnaðarmanna.
Stéttvísi og tryggð við málstað
verkafólks var Stefáni raunar í
blóð borin. Faðir hans, Einar
Bjarnason, járnsmiður, var einn
af brautryðjendunum við stofnun
Sveinafélags járniðnaðarmanna
(eins og félagið hét í fyrstu) árið
1920. Þá átti Einar einnig frum-
kvæði að stofnun Landssmiðjunn-
ar árið 1930, ásamt Jónasi frá
Hriflu eins og fram kemur í ítar-
legu viðtali sem birtist við Stefán
í Þjóðviljanum 24. maí 1970. Enn
má geta þess að Einar var í hópi
stofnenda Sósíalistaflokksins árið
1938.
Ef hafður er í huga þáttur Ein-
ars Bjarnasonar í stofnun Lands-
smiðjunnar þarf engan að undra
þótt Stefán bæri hag þessa fyrir-
tækis sérstaklega fyrir brjósti.
Hann var ævinlega i fylkingar-
brjósti meðal starfsmanna sem
stóðu gegn aðför skammsýnna
stjórnmála- og embættismanna að
þessu fyrirtæki ríkisins á ýmsum
tímum. Þeirri sögu verða ekki gerð
skil í minningargrein. Á hinn bóg-
inn er brýnt að í iðnsögu framtíð-
arinnar verði skilmerkilega rakið
hvernig fyrrnefnd öfl hafa unnið
að þvi að koma einu virtasta og
öflugasta málmiðnaðarfyrirtæki
landsins fyrir kattarnef. Stefán
átti frá upphafi sæti í Samstarfs-
nefnd Landssmiðjunnar sem sett
var á laggirnar á árinu 1972 að
tilstuðlan iðnaðarráðuneytisins.
Það var ekki fyrr en á efri árum
að Stefán fékk tækifæri til að
svipast svolítið um utan land-
steinanna. Ég minnist þess hve
mikil gleði skein af andliti þessa
fróðleiksfúsa manns þegar ég hitti
hann nýkominn úr ferð til Suður-
Ameríku. Þangað fóru þau hjónin
á árinu 1978 og nutu þar aðstoðar
og leiðsagnar Benedikts sonar
síns. í júlímánuði sl. áttu þau þess
kost að dvelja öðru sinni með fjöl-
skyldu sonar síns á erlendri grund
og nú í Belgíu. Fundum okkar bar
ekki saman eftir þá ferð.
Með margar góðar og skemmti-
legar minningar í huga kveð ég
Stefán Éinarsson og votta Hildi,
börnunum og aðstandendum öll-
um samúð mína.
Gunnar Guttormsson
Hrefna Péturs-
dóttir - Minning
Fædd 28. nóvember 1919
Dáin 14. október 1984
Skammt er bilið milli lífs og
dauða. Enginn veit hver kallaður
verður næst, en stundum kemur
eitt andlát óvæntara en annað.
Líkja má mannsævinni við kertis-
loga, andvaralaus sitjum við í yln-
um, ornum okkur og horfum í log-
ann, en gleymum því í dagsins önn
að lítil vindhviða getur slökkt hið
skærasta ljós á einu augabragði.
Þannig geta okkar kærustu og
nánustu horfið okkur fyrirvara-
laust, þar fáum við ekki gripið inn
í.
Hrefna Pétursdóttir fæddist 28.
nóvember 1919 á Sigríðarstöðum í
Vesturhópi. Foreldrar hennar
voru þau hjónin Láretta Stefáns-
dóttir og Pétur Jónsson er þar
bjuggu. Þeim varð þriggja barna
auðið, dætranna Hrefnu og Jón-
ínu, sem búsett er í Svíþjóð, og
sonarins Þorbjarnar, sem dó sex-
tán ára gamall. Heimilisföðurins
naut ekki lengi við á Sigríðarstöð-
um, hann dó frá börnum sínum
ungum og ekkjan megnaði ekki að
halda við búinu. Hrefna var flutt í
fóstur að næsta bæ, Ásbjarnar-
nesi, aðeins fjögurra ára gömul.
Þar ólst hún upp hjá einstöku úr-
valsfólki, þeim Éggerti Jakobssyni
og Margréti, systur hans, en þau
ólu upp þrjú börn önnur, sem
Hrefna tengdist sterkum böndum:
Rannveigu Guðmundsdóttur,
Hauk Ólafsson og Jóhannes Jóns-
son.
Hrefna stundaði á unglingsár-
um alla algenga sveitavinnu, það
kom fljótt í ljós, að hún var forkur
bæði til náms og starfs. Að loknu
barnaprófi í Vesturhópi gekk hún
í Ingimarsskóla í Reykjavík og
dvaldist þá hjá móður sinni á vetr-
um. Síðan fór hún í Kvennaskól-
ann á Blönduósi, lauk þaðan prófi
og stóð sig alls staðar með prýði.
Hún starfaði um nokkurt skeið í
Reykjavík, vann þar m.a. á sauma-
stofu og einnig sem verkstjóri hjá
Efnagerð KRON, en í sumarleyf-
um dvaldist hún oftast i Nesi og
hjálpaði til við bústörfin þar.
Sumarlangt var hún ráðskona á
Hótelinu á Blönduósi, en síðan var
hún beðin að taka að sér ráðs-
konustarf á Sjúkrahúsinu á
Hvammstanga og þar starfaði hún
samfellt í hartnær 25 ár. Fóstru
sína, Margréti í Nesi, tók hún
þangað til sín, en hún lést snemma
á þessu ári.
Hrefna var tvígift. Fyrri maður
hennar var Jón Ólafsson frá Reyn-
isvatni í Kjós, en þau skildu eftir
skammar samvistir. Þau eignuð-
ust eina dóttur, Margréti Eddu,
kennara, ólst hún að nokkru leyti
upp í Nesi en er nú búsett 1 Noregi.
Édda og maður hennar, Halvard
Fjellheim, eiga tvö börn, Anders
Jón tíu ára, og Steinunni Hrefnu
sex ára. Mjög kært var með
Hrefnu og barnabörnunum og for-
sjónin hagaði því svo til, að Edda
dvaldist hér á landi með manni
sínum og börnum þetta síðasta ár
Hrefnu, svo að fundir þeirra urðu
tíðari en annars hefði verið. Sá
tími var dýrmætur og nú ómetan-
legur.
Síðari maður Hrefnu var bróðir
okkar, Tryggvi Karlsson, kennari,
frá Stóru-Borg í Víðidal. Þau
Hrefna eignuðust einn son, Guð-
mund, hann er nú átján ára og
stundar nám við Fjölbrautaskól-
ann á Sauðárkróki. Ætlun þeirra
Hrefnu og Tryggva var að fylgja
syni sínum eftir, er hann hygði á
Minning:
Leifur Helgason
Skarðshömrum
frekari nám og flytjast suður á
höfuðborgarsvæðið. Sú för verður
ekki sem fyrirhugað var, stórt
skarð er komið í hópinn. Missirinn
er mikill og sár, en megi minn-
ingin um mikilhæfan maka og
hjartahlýja móður verða þeim
feðgum stykur á því skeiði sem nú
fer i hönd.
Hrefna var óvenjulega glæsileg
kona. Hjá henni fór saman reisn
og alþýðleiki sem best varð á kos-
ið. Skapgerð hennar var sterk og
skýrt mótuð. Hún bjó yfir þeirri
hógværð og lipurleika að alla lað-
aði að. Ávallt geislaði hún af lífs-
orku og krafti, en rósemi var
henni líka í blóð borin. Hún var
glaðvær og létt í skapi og við
minnumst margra stunda þegar
við spauguðum og hlógum saman
eins og ærslafullir krakkar. En
hún var líka föst fyrir og ákveðin
ef á reyndi, þótt ekki vildi hún
ráðskast með annarra hag. Hún
hafði sterka samúð með lítilmagn-
anum og oft rétti hún fram hjálp-
ar- og líknarhönd ýmsum þeim
sem hún hafði kynnst í starfi sinu
á sjúkrahúsinu og öðrum þeim
sem áttu um sárt að binda eða
voru vanmegnugir fyrir einhverra
hluta sakir. Hún hafði ekki hátt
um þessi tómstundastörf sín, þau
voru henni of sjálfsögð til að fara
að ræða þau við vini og vanda-
menn, enda var henni tamara að
láta verkin tala. En kannski var
hún stödd í Reykjavík og mátti
ekki stansa of lengi þar sem hún
var stödd það sinnið, aðspurð var
hún þá gjarnan að skreppa eitt-
hvert með glaðning, e.t.v. til gam-
allar konu að norðan, e.t.v. til
barns á Kópavogshæli, eða reka
önnur viðlíka erindi. Siðfræði
Hrefnu var einföld og sönn: gerðu
öðrum gott, hagnýttu þér ekki
bágindi annarra eða veikleika í
þágu eiginhagssjónarmiða, lifðu
lifu þínu þannig að það geti verið
öðrum til fyrirmyndar og þínir
nánustu þurfi ekki að bera kinn-
roða fyrir þig heldur geti lært af
dæmi þínu.
Þannig var Hrefna, hún kaus
ekki ávallt auðveldustu leiðina,
heldur þá sem hún taldi leið vel-
farnaðar. Við biðjum henni bless-
unar og erum þakklátar fyrir að
hafa fengið að kynnast svo góðri
manneskju og notið samvista við
hana um skeið. Megi sá sem öllu
ræður styrkja eftirlifandi maka,
börn og aðra ástvini.
Guðrún og Ólöf Hulda
Faeddur 2. júlí 1909
Dáinn 20. september 1984
Leifur Helgason var kvaddur
hinstu kveðju þann 29. september
sl. Mig langar að minnast hans
hér með örfáum orðum, langt mál
um sjálfan sig hefði hann ekki
kært sig um.
Leifur var næstyngstur 16
systkina, sonur hjónanna Helgu
Bjarnadóttur og Helga Árnasonar
á Hreimsstöðum í Norðurárdal.
Ungur fór hann í fóstur til Einars
á Skarðshömrum, móðurbróður
síns, og Oddnýjar, konu hans. Þar
ólst hann upp og átti heimili sitt
alla tíð síðan.
Skarðshamrar eru næsti bær
við æskuheimili mitt. Leifur var
einn þeirra sem sönnuðu máls-
háttinn „Hollur granni er gulli
betri". Hann var sami aufúsugest-
urinn hvort heldur hann kom til
þess að rétta fram vinnufúsa
hjálparhönd eða til að lífga upp á
tilveruna með spjalli. Stundum
var tekið í spil, þá var mikið fjör,
spaugað og hlegið dátt.
Kannski kynntist ég Leifi best
er við unnum saman í skógrækt-
inni á Hreðavatni. Það voru dýrð-
ardagar sem ljóma í endurminn-
ingunni um mín góðu æskuár.
Þetta voru litlir en samstilltir
vinnuhópar. Leifur var elstur að
árum, en ekki síður ungur i anda
en við „krakkarnir". Unnið var af
kappi við að planta furutítlum út
um holt og móa. Smáhlé voru þó
tekin öðru hvoru. Leifur átti það
til að „detta", og þá var auðvitað
fótunum kippt undan okkur hin-
um. Gaman höfðum við Leifur af
að rifja upp ýmislegt frá þessum
tima siðar.
Leifur var traustur, góðviljaður
og hógvær drengskaparmaður.
Hann kom sér vel og eignaðist vini
hvar sem hann kom. En llfið var
stundum erfitt. Heilsan ekki
sterk. Oft þurfti hann að fara á
sjúkrahús til aðgerða. Siðustu ár-
in voru þó erfiðust allra og hann
var áreiðanlega hvíldinni feginn,
þegar kallið kom.
Það er því ekki með harm í huga
heldur eftirsjá eftir góðum vini
sem ég festi þessi orð á blað, því ég
veit að:
„Þreyttum anda er þægt að blunda
og þannig biða sælli funda.“
Ég er þakklát fyrir að hafa not-
ið tryggðar og vináttu Leifs á
Skarðshömrum í öll þessi ár og
þar tala ég einnig fyrir munn
systra minna og foreldra.
Ofanritaðar ljóðlínur eftir Jón-
as Hallgrimsson hafa verið mér
hugstæðar síðan ég frétti að Leif-
ur væri allur. Og ég vil ljúka þess-
um orðum með lokahendingum
sama erindis:
„Flýt þér, vinur, i fegra heim.
Krjúptu að fótum friðarboðans
og fljúgðu á vængjum morgunroðans
meira að starfa guðs um geim.“
Árna, Jóhannesi og systkinum
Leifs sendi ég innilegar samúð-
arkveðjur.
Áslaug Eiríksdóttir