Morgunblaðið - 27.01.1985, Blaðsíða 53

MORGUNBLADIÐ, SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 1985
53
að hægt að merkja að þetta taki
nokkuð frá stofnanaleikhúsunum,
samanber auglýsingar sem dynja í
útvarpi og blöðum um „uppselt,
uppselt" á sýningar þeirra marga
daga fram í tímann.
Að sjálfsögðu hefur öll þessi
aukning á leikstarfseminni gefið
ungu fólki mörg og spennandi
tækifæri. Ég óska þess sannarlega
að þessi þróun haldi áfram og þá
er líklega bjartara útlit fyrir unga
leikara en nokkurn tíma hefur
verið.
Ég get ekki séð hvernig Hitt
leikhúsið ætti að breyta stefnu
leikhúsanna í Reykjavík. 1 Þjóð-
leikhúsinu gengur nú söngleikur-
inn Gæjar og píur fyrir fullu húsi
og von er á söngleiknum Chicago í
vor, eins og auglýst var strax í
haust. Og ég veit ekki betur en
Leikfélag Reykjavíkur hafi ein-
mitt haft hug á því að setja upp
Litlu hryllingsbúðina, en Hitt
leikhúsið hafi naumlega orðið á
undan að tryggja sér sýningar-
réttinn.
Helga Hjörvar
skólastjóri Leiklistar-
skóla íslands:
Skemmtun
og leiklist eru
engar andstæður
ÞAÐ þarf kjark og áræði til að
stofna nýtt leikhús. Hitt leikhúsið
er því fagnaðarefni og óskandi að
það eigi langt líf í vændum.
Hér hafa á undanförnum árum
verið færðir upp margir söngleik-
ir, en helsta nýjungin í rekstri
Hins leikhússins er sú að það hef-
ur tryggt sér fjármagn frá einka-
aðilum, sem gert hefur því kleift
að koma upp nýrri sýningu í góðu
leikhúsi, en Ferðaleikhúsið var áð-
ur eina leikhúsið rekið af einkaað-
ilum.
Það er gleðilegt að nýir kraftar
skuli með þessum hætti vera
komnir til liðs við leiklistina í
landinu, en það er með þá, eins og
opinbera aðila, að höfuðmáli
skiptir að engar kvaðir fylgi, þ.e.
að listrænt frelsi leikhússins sé í
engu skert. En það er löngu sann-
reynt að rekstrarformið eitt
tryggir ekki listrænan árangur,
hvort sem um er að ræða ríkis-
stofnun, frjálsan leikhóp eða
einkaleikhús.
Það eru aðeins tveir leikarar frá
Leiklistarskólanum í þessari sýn-
ingu og því enn ekki hægt að gera
sér grein fyrir hve mikil vinna
ungum atvinnuleikurum mun
bjóðast hjá Hinu leikhúsinu. Sem
betur fer hafa nær allir ungir leik-
arar frá skólanum starfað sem
leikarar þó að of fáir þeirra séu
enn fastráðnir.
Forráðamenn Hins leikhússins
ætla að keppa við skemmtanaiðn-
aðinn og fá nýja áhorfendur inn í
leikhúsið. Er vonandi að það lán-
ist. En skemmtun og leiklist eru
engar andstæður. Gott leikhús á
að vera skemmtilegt, í þeim skiln-
ingi að áhorfandanum má ekki
leiðast, en það getur ekki orðið
hluti af þeim vitundariðnaði þar
sem áhorfendur gleyma sér í gull-
inni gerviveröld i stað þess að öðl-
ast nýja reynslu og skemmta sér
svo þeim veitist þannig auðveld-
ara að njóta lífsins.
Vilborg Halldórs-
dóttir leikkona:
Ekki bjartsýn á
aö leikhús einka-
framtaksins
skapi stór at-
vinnutækifæri
Ég er svolítið tviklofin í afstöðu
minni til leikhúss sem byggir á
einkaframtaki. Öðrum þræði tel
ég slíkt leikhús æskilegt og gott,
það gæti aukið breiddina í leik-
húslífinu og skapað atvinnutæki-
færi, en jafnframt felur það í sér
vissar hættur. Það gæti sett verk-
efnavali nokkrar skorður, því það
verður að teljast hæpið að þeir að-
ilar sem fjárfesta í slíku séu til-
búnir til að leggja fé í verk, til
dæmis ádeiluverk, sem vinnur
gegn hagsmunum þeirra. Eins má
búast við að tilhneigingin verði i
þá átt að færa upp verk sem fyrir-
fram er vitað að komi til með að
ganga.
Aðalatriðið fyrir leikara er auð-
vitað fyrst og fremst það að fá að
leika. Og vonandi skapar Hitt
leikhúsið aukin tækifæri. En ekki
er sopið kálið fyrr en í ausuna er
komið, og ég er ekki sérlega
bjartsýn á að leikurum skapist
þarna verulega stór vettvangur.
Því mér sýnist á öllu að Hitt
leikhúsið komi til með að leggja
megináherslu á hreinan „show-
business" eða skemmtiiðnað, sem
veitir kannski frekar fólki úr öðr-
um áttum tækifæri, til dæmis
dönsurum og söngvurum, sem er
auðvitað gott, og mér sem ungum
leikara finnst það einmitt mjög
gaman ef grundvöllur til sam-
starfs við fólk úr öðrum listgrein-
um myndast á þessum stað.
En þó finnst mér að sömu reglur
ættu að gilda um leikhús einka-
framtaksins sem önnur leikhús, að
atvinnuleikarar séu þar í meiri-
hluta í helstu leikhlutverkunum.
Eitt dettur mér í hug í þessu
sambandi. Ef fjársterkir einkaað-
ilar hafa hug á því að styrkja
leiklistarlíf á íslandi, þá er einn
möguleikinn sá að veita fé inn f
Leiklistarskólann, til dæmis til
sérstakra verkefna, eins og upp-
færslu á söngleikjum. En nota
bene, Leiklistarskólinn yrði að
hafa full yfirráð yfir því hvernig
þessu fé væri varið. Skólanum
veitir svo sannarlega ekki af
stuðningi, því um leið og þrengist
að þjóðarbúinu bitnar niðurskurð-
ur ríkisins hvað fyrst á listnámi.
Stefán Baldursson
leikhússtjóri Leikfé-
lags Reykjavíkur:
Vona að inn-
fluttum
„pakka-lausn-
um“ verði ekki
beitt til fram-
búðar
Tilkoma nýs leikhúss í höfuð-
borginni hefur vakið athygli og
óvenjumikla reyndar í fjölmiðlum
enda kennski ekki skrítið á þess-
um nýjungagjörnu tímum. Ber
vissulega að fagna vaxandi um-
fjöliun um leiklistarmál, ef fram-
hald verður á. Og auðvitað hlýtur
allt íslenskt leikhúsfólk að fagna
tilkomu nýs leikhúss, sem vonandi
verður til þess að auka fjölbreytni
í leikhúslífi okkar fyrir nú utan að
veita fleiri listamönnum atvinnu.
Á ég þá ekki eingöngu við leikara,
heldur einnig leikstjóra, leik-
myndateiknara ofl. í þeirri von, að
þeim innfluttu „pakka“lausnum,
sem einkenna fyrstu sýningu hins
nýja leikhúss, verði ekki beitt til
frambúðar.
Leikhúsið nýja hefur farið af
stað með lúðraþyt og söng og
reyndar fóru forráðamenn þess
fullgeyst af stað varðandi stóryrt-
ar yfirlýsingar um stefnu og
markmið leikhússins á kostnað
annarrar leiklistarstarfsemi. Þær
yfirlýsingar mætti auðveldlega
reka öfugar til föðurhúsanna í
nafni sannleikans og með töl-
fræðilegum staðreyndum en hér
skal kurteisi ráða enda greinilega
mesti hofmóðurinn runninn af
forsvarsmönnum ef dæma má af
skynsamlegri og hógværri ávarps-
grein í leikskrá fyrsta verkefnis.
Það virðist reyndar hafa vafist
fyrir ýmsum, hvers konar leik-
húsrekstur er hér á ferð og orð
eins og „einkaframtak" skyndilega
fengið ofurþunga í umfjöllun um
þetta dugnaðardæmi. Það er
nefnilega sem betur fer ekkert
nýtt hér á okkar ágæta landi, að
einkaframtakið ráði ferðinni í
stofnun leikflokka og hópa. Allt
frá því að Leikfélag Reykjavíkur
var stofnað 1897 og fram á síðustu
ár hafa það verið áhugasamir ein-
staklingar, einn eða fleiri, sem
staðið hafa fyrir stofnun leikfé-
laga og leikhúsa í krafti áhuga,
áræðis, elju og ósérhlífni. Er það
framlag í raun að því leyti að-
dáunarverðra að öll sú vinna, sem
aðstandendur hafa þar lagt af
mörkum, var og er víða enn sjálf-
boðavinna án tryggingar fyrir ver-
aldlegri umbun fyrr en þá ef til
vill seint og um síðir (dæmi: Leik-
félag Reykjavíkur, Gríma Leik-
smiðjan, Litla leikfélagið, Alþýðu-
leikhúsið, EGG-Leikhúsið svo örfá
séu nefnd.)
Það sem hins vegar sætir tíð-
indum í tilviki Hins leikhússins
er, að gengist hafa nokkrir fjár-
sterkir einstaklingar til þess að
leggja fram stofnkostnað og leik-
húsið að því leyti betur sett en
ofangreind leikhús, að starfsfólki
eru greidd laun frá upphafi og það
reyndar mjög svo rífleg. Guð láti
gott á vita, að einstaklingar úr
röðum peningamanna skuli hafa
tekið upp beinan fjárstuðning við
leiklistina og vonandi að fleiri feti
í fótspor þeirra, nóg er af leiklist-
arfólki, sem slíkt þægi fegins
hendi.
öll íslensk atvinnuleikhús eru
að sjálfsögðu rekin með halla, þar
hefur nefnilega til þessa verið
fylgt þeirri sjálfsögðu menning-
arstefnu að leiksýningar skuli
standa öllum til boða og miðaverð
þurfi ekki að vera hindrun þeim,
sem áhuga en takmörkuð efni
hafa — samhliða því, að mann-
réttindi listamanna hafa verið
virt og atvinna þeirra viðurkennd
launa verð. Þess vegna hafa opin-
berir aðilar, ríki og bæjarfélög,
séð sóma sinn í að styrkja bæði
atvinnu- og áhugaleikstarf eftir
föngum — að vísu ekki nema sem
samsvarar broti af raunverulegum
rekstrarkostnaði, ef undan er skil-
ið Þjóðleikhúsið. (Sennilega mun
Leikfélag Reykjavíkur standa
næst i röðinni, en býr þó enn við
þær erfiðu aðstæður að þurfa að
afla um og yfir 50% rekstrar-
kostnaðar með eigin
aðgöngumiðasölu.)
Eina hættan, ef fólk vill endi-
lega sjá hættu í stofnun leikhúss á
borð við Hitt leikhúsið, kann að
vera sú, að ryki verði slegið í augu
þeirra aðila, sem til þessa hafa
styrkt leikhúsrekstur hérlendis og
lætt inn þeirri skoðun, að leikhús
þurfi ekki stuðning og styrki. í
dæmi Hins leikhússins felst ein-
ungis það, að stofnkostnaður er
tryggður í upphafi af traustum
fjáreignamönnum en leikhús-
reksturinn að sjálfsögðu jafn dýr
og endranær (þótt í umræddri
sýningu sé reynt að mæta honum
með háu miðaverði, kr. 500 í stað
250 t.d. hjá LR, og fámennri sýn-
ingu).
Jæja, spyrja menn okkur hin,
sem fyrir erum í faginu, óttist þið
ekki samkeppnina? Því er til að
svara: öll samkeppni er örvandi og
getur verið uppbyggileg fyrir alla
aðila fari hún fram á heiðarlegan
hátt. Og það er nú einu sinni skoð-
un þess, sem þetta ritar, að
skemmti fólk sér vel á leiksýn-
ingu, langi það aftur og sem oftast
í leikhús og því er fengur að auknu
framboði. Hittleikhúsið ber því
ekki að líta á sem samkeppnisað-
ila heldur fremur samstarfsaðila
þeirra sem fyrir eru. Fyrsta verk-
efni leikhússins nýja hefur tekist
vel og ég á þá ósk þessum okkar
yngstu félögum til handa, að þeim
auðnist víðsýni og fjölbreytni í
verkefnavali og skemmtisýningar
af því tagi, sem nú eru á ferðinni,
reynist ekki eina tegund leiklistar,
sem þar verður boðið uppá, en sú
er vissulega helsta hættan, sem
rekstrarformi þessu er samfara.
Örtölvuríkið og rafeindagriilur
Erlendar
bækur
Siglaugur Brynieifsson
David Burnham: The Rise of the
Computer State. Weidenfeld and
Nicolson 1983.
Jan Reinecke: Electronic lllusions.
Penguin Books 1984.
Einhver ábatasamasti iðnaður
nú á dögum er rafeindaiðnaður-
inn. Framleiðslan er í stöðugri
þróun, og meira en það, hinar
ævintýralegustu stökkbreytingar
eiga sér stað og auglýsingarnar
frá fyrirtækjunum lofa mannkyn-
inu áhyggjulausri framtíð og
endalausri velmegun, stórauknum
tómstundum, sem menn geta þá
eytt í tölvuleiki. Það hefur sjaldan
farið fram slík auglýsingaherferð,
og vísindamenn og þá einkum
gervi-vísindamenn taka undir.
Fyrsta reiknivélin var fundin upp
af ágætum stærðfræðingi og jafn-
framt einum merkasta guðfræð-
ingi nýju aldar, Blaise Pascal, á
17. öld. Þessi vél hefur verið þróuð
og nýtt einkum á þessari öld og
síðan verður stökkbreyting með
tölvunni og síðar örtölvunni.
Upplýsingaöflun og geymsla
upplýsinganna er margfalt auð-
veldari og hagkvæmari en áður
hefur þekkst, upplýsingastreymið
gengur margfalt hraðar en áður
og eftirlit með einstaklingum
verður leikur einn. Því er þetta
tæki sérstaklega hentugt þeim
stjórnvöldum, sem þurfa að hafa
náið eftirlit með þegnum sínum
og þeim fyrirtækjum, sem þurfa á
upplýsingum að halda í sambandi
við markað, starfskrafta og dreif-
ingu vöru.
Burnham er rannsóknablaða-
maður, hefur unnið við Newsweek
og New York Times. í þessu riti
fjallar hann um dæmi um nyt-
semi tölvunnar við upplýsingaöfl-
un og streymi og á hvern hátt hún
er nýtt og verður nýtt af fram-
kvæmdavaldinu og stjórnendum
fyrirtækja i náinni framtíð.
Tölvutækni og rafeindatækni
munu gjörbreyta og hafa þegar
gjörbreytt aðstöðu þeirra, sem
eiga að annast eftirlit með ein-
staklingum. Upplýsingum er safn-
að ekki aðeins um vafasama borg-
ara heldur einnig um löghlýðna
borgara með það fyrir augum að
geta náð staðgóðum hugmyndum
um kröfur þeirra, veikleika, ef
einhverjir eru og stórnmálaskoð-
anir, sem sagt tækin eru einkar
nytsamleg til þess starfs sem
gengur undir nafninu persónu-
njósnir. Höf. segir að margt varð-
andi notkun tölva minni ónota-
lega á lýsingar Orwells í 1984.
Upplýsingastreymið er ákveðið af
þeim, sem vilja koma vissum upp-
lýsingum á framfæri, vinnuspar-
andi tölvutækni er talin munu
fækka starfskröftum i vissum
greinum, en það hefur ekki borið
á því þar sem sú tækni er á hæstu
stigi, það þarf að gera forrit og
mata tölvurnar og ekki síst að
leiðrétta úrvinnsluna. Rafeinda-
og tölvumengun er nú komin upp
sem meiriháttar vandamál, sem
er reynt að þegja í hel af fram-
leiðendum og notendum. Slíkt
getur haft hrikalegar afleiðingar
og hefur þegar haft í sambandi
við samgöngur. Glæpamenn geta
aflað sér upplýsinga úr tölvu-
bönkum og allir sjá til hvers það
yrði notað.
David Burnham er fremur
svartsýnn á tðlvuöld og þá á þá
aðila sem hafa mest not af tæk-
inu, njósnir, eftirlit, stöðlun og
skömmtun efnis og upplýsinga.
Jan Reinecke rekur áhrif raf-
eindatækninnar i ýmsum iðn-
greinum og áhrif hennar á samfé-
lagið. Eins og nú er ástatt ráða
örfá fyrirtæki þróun rafeindaiðn-
aðarins i heiminum og þau eru
voldug og nota vald sitt til þess að
auka það enn frekar. Undanfarna
áratugi hefur sérfræðinga-trúin
eflst mjög, trúin á brjóstvitið hef-
ur rýrnað stórum, bráðlega upp-
hefst dagur hinna sérhæfðu raf-
eindatækja og tölva, þá verður
ekki farið til sérfræðinga, heldur
leitað ráða tölvunnar og þeir sem
ráða hugbúnaðinum, mötuninni
og dreifingu upplýsinga, ráða
heiminum, það er álit þeirra, sem
óttast að maðurinn verði ein-
hverskonar „appendix" eða viðbót
við rafeindabúnaðinn. En til allr-
ar hamingju er ólíklegt að maður-
inn verði þessum smá-skítlega
tæknibúnaði auglýsingaglamrara
og barnalegra tæknieinfeldninga
að bráð.
Reinecke telur að umræður og
auglýsingar um þennan marg-
brotna búnað hafi verið mótaðar
af hagsmunaaðilum og séu bæði
villandi og ýktar á mjög mörgum
sviðum, þetta sé einhverskonar
nútíma hjátrú á tæknina í hugum
margra og í rauninni fremur
ómerkilegt og varasamt fyrir-
brigði, einkum varðandi auðveld-
un þeirrar afmenningarherferðar
sem nú er stunduð um heim allan.
Báðar þessar bækur eru allrar
athygli verðar.