Morgunblaðið - 06.09.1986, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 1986
17
Islenzk spendýr 1786:
Hvalir og selir
Tegundir: Staða við ísland:
landselur kæpir, íslenskur stofn
útselur kæpir, íslenskur stofn
vöðuselur árlegur gestur, en kæpir ekki
hringanóri árlegur gestur, en kæpir ekki
blöðmselur árlegur gestur, en kæpir ekki
kampselur flækingur og kæpir ekki
rostungur sjaldgæfur flækingur og kæpir ekki
Áhugahópur um byggingu
náttúrufræðihúss efnir á morg-
un, sunnudag, til ferðar um
Suðurnes til að fræðast um hvali
og seli, m.a. verður fjallað um
hvali og seli hér við land 1786.
Sjávarlíffræðingamir Jóhann
Siguijónsson og Erlingur Hauks-
son hafa tekið saman þann
fróðleik sem hér fer á eftir. Jó-
hann um hvali, en Erlingur um
seli.
Hvalir
Hvalir eru blóðheit spendýr sem
hafa þróast og aðlagast lífinu í sjón-
um á sl. tugmilljónum ára. Núlif-
andi hvölum er skipt eftir líffræði-
legum einkennum þeirra í 2
ættbálka, tannhvali og skíðishvali.
Árið 1786 voru líklega 13 tegundir
tannhvala hér við land og með vissu
7 tegundir skíðishvala.
Hvalir fyrr og nú
Þótt ekki sé margt áreiðanlegra
upplýsinga um hvali hér við land
árið 1786, er sennilegt að enn í dag
séu sömu tegundimir á íslenska
hafsvæðinu og þá voru. Engu að
síður hafa hvalveiðar okkar á sl.
200 árum haft nokkur áhrif á
mergð hvala hér við land, einkum
þó sl. 100 ár frá því að nútímahval-
veiðar hófust. Líklegt má telja, að
veiðar frá landstöðvum hér við land
hafi hoggið verulega í stofna steypi-
reyðar og hnúfubaks strax um
aldamótin, og haft nokkur áhrif á
viðgang langreyðarstofnsins. Tvær
fyrmefndu tegundimar, sem greini-
lega urðu hart úti, hafa þó núna
rétt verulega úr kútnum eftir ára-
langa friðun og teljast ekki lengur
í útrýmingarhættu frekar en aðrar
hvalategundir, sem veiddar hafa
verið á undanfömum áratugum.
Það voru hins vegar veiðar útlend-
inga hér við land, einkum fyrir árið
1786, sem gengu svo nærri stofni
íslands sléttbaks, að tegundin var
orðin sjaldgæf við landið á átjándu
öld og hefur varla sést sl. 70 ár.
Sömu sögu er að segja um norð-
hvalsstofninn eða Grænlands slétt-
bakinn í Norðurhöfum, en það er
dæmigerð íshafstegund, sem senni-
lega hefur aðallega flækst að
ströndum landsins í köldu árferði.
Hreifadýr við ís-
landárið 1786
Eins og hvalimir em selir (hreifa-
dýr) blóðheit spendýr, sem eiga
ættir að rekja til landdýra, er hafa
aðlagast lífi í sjó. Hreifadýrin hafa
ekki gengið eins langt og hvalirnir
í þessari aðlögun, því þau eiga af-
kvæmi sín á landi — kæpa í fjörunni
á eyjum og sketjum. Hreifadýrun-
um er skipt í þijár ættir; eiginlega
seli (sem öll hreifadýr við ísland
tilheyra, nema rostungur), rostunga
og sæljón. Sæljón hafa aldrei fund-
ist við ísland, utan þau sem voru í
Sædýrasafninu í Hafnarfirði.
Árið 1786 hafa lfklega verið hér
við land sömu tegundir og nú:
Hreifadýr (selir)
fyrr og nú
Útselir og landselir kæpa einar
selategunda hér við land. Svo hefur
væntanlega einnig verið 1786. Aðr-
ar selategundir og rostungur koma
hingað að ströndinni, sem flæking-
ar. Sérstaklega á vorin ef hafis er
■ fyrir Norðurlandi. Algengastir
þeirra eru vöðuselir og blöðruselir.
Hringanórar og kampselir koma
einnig, og endmm og eins rost-
ungar. Það muna víst flestir eftir
sögunni um Valla víðförla.
Landselir em algengir allt í
kringum landið. Talningar benda
til þess að stofnstærð hans sé
a.m.k. 30 þúsund dýr. Útselir em
algengastir við vesturströndina,
Vestfirði og Suðausturland. Stofn-
stærð þeirra samkvæmt talningum
er um 10 þúsund dýr. Áður fyrr
vom stundaðar talsverðar veiðar á
vorkópum (landselskópum), vegna
skinnanna, en þau vom verðmæt
verslunarvara. Svo mun einnig hafa
verið 1786. Þá tíðkaðist einnig að
veiða seli til matar og þóttu af hon-
um mikil búdiýgindi. Var vorkópur-
inn nýttur á vorin og sumrin,
útselskópurinn á haustin (haustkóp-
ur), og síðla vetrar og snemma
vors var farið til ískópaveiða fyrir
Norðurlandi, en það kölluðust þær
veiðar sem stundaðar vom á rekís
þar um slóðir. Var þá veiddur vöðu-
selur, blöðmselur og hringanóri.
Eftir því sem komist verður næst,
þá mun 1786 hafa verið svipaður
fjöldi landsela við ísland og nú.
Útselir hafa verið talsvert færri, en
vöðuselir, blöðmselir og hringanór-
ar heimsótt ströndina í meira magni
en nú.
Hvalategundir við ísland árið 1786
SkíðishvaJir Tannhvalir
íslands sléttbakur Búrhvalur Hnýðingur
Norðurhvalur Andamefja Leiftur
Hnúfubakur Háhymingur Höfrungur
Steypireyður Svínhvalur Stökkull
Langreyður Mjaldur Hnísa
Sandreyður Náhvalur
Hrefna Marsvín (grindhvalur)
Háhyrningur með kálf.
Bandselir: Brimill, urta og kópur.
Hólmfríður
sýnir í Kanada
og Ungverjalandi
HÓLMFRÍÐUR Arnadóttir sýnir
pappírsverk á tveimur alþjóðleg-
um samsýningum nú í sumar.
Önnur þeirra, Convergence ’86,
er alþjóðleg samsýning í Toronto,
Canada. Hin er The 6th Intemation-
al Biennial of Miniature Textiles,
Szombathely, Ungveijalandi. Einn-
ig hefur Hólmfríður átt verk á Den
Nordiska Textiltrienallen sem nú
er að ljúka göngu sinni um Norður-
lönd.
1983 og 1985 hélt Hólmfríður
Ámadóttir einkasýningar á pappírs-
verkum, þá fyrri í Listmunahúsinu,
sem var fyrsta einkasýning hérlend-
is á pappírsverkum, og hina síðari
í Gallerí Borg í okt. sl. vetur.
Hólmfríður Árnadóttir
EINANGRUÐ HITAVEITURÖR
KAPPKOSTUM AÐ EIGA ÁVALLT Á
LAGER ALLT EFNI í HITAVEITU-
LAGNIR - MARGRA ÁRA REYNSLA
TRYGGIR GÆÐIN - SENDUM UM
ALLT LAND.
SET HF.
EYRAVEGI 43-45
P.O. BOX 83
800 SELFOSS
SÍMI 99-2099,-1399
NÝJA HLJÓMPLAIAN (X;
SNÆLDAN FRÁ SAMHJÁLP
peria í ptötusafn
heimilisins I
Gunnbjörg Öladóttir
syngur 10 gullfalleg lög
sem enduróma í huga þér
Allur ágóði rennur til hjálparstarfsins okkar
famhjctlp
Hverfisgötu 42 Sími 11000