Morgunblaðið - 25.06.1987, Blaðsíða 13

T8ei ÍHÚL .82 flUOAaUTMMT? .ölðAJamiOflOM
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 1987
sr
13
„ Afvopnunsamningar
risaveldanna mögulegir
eftir Reykjavíkurfundinn“
AFVOPNUNARVIÐRÆÐUR
Bandaríkjamanna og Sovét-
manna komust á nýjan skrið
eftir utanríkisráðherrafund
Atlantshafsbandalagsins í
Reykjavík, hinn 11. og 12. júní
siðastliðinn. Meðal þeirra, sem
unnu að undirbúningi fundar-
ins og höfðu hönd í bagga við
að semja ályktun hans, var
George W. Jaeger, yfirmaður í
stjórnmáladeild Atlantshafs-
bandalagsins. Að fundi loknum
lagði hann mat á niðurstöður
hans, framvindu samskipta
austurs og vesturs, kjarnorku-
vopnalaus svæði og stöðu
íslands í Atlantshafsbandalag-
inu.
Hver eru helstu viðfangsefni Atl-
antshafsbandalagsins nú?
„Aðaltakmörk bandalagsins
eru óbreytt: Að gæta sameigin-
legra öryggishagsmuna okkar í
hvívetna, en að gaumgæfa einnig
öll raunhæf tækifæri til þess að
minnka spennu milli austurs og
vesturs og að beita sannreynan-
legum afvopnunarsamningum til
þess að leiðrétta hið kvíðvænlega
ójafnvægi, sem er milli vfgbúnað-
ar Varsjárbandalagsins og okkar
heija.
Þessi tvíþætta stefna kom
gleggst í ljós við þá ákvörðun
bandalagsþjóðanna að koma ann-
ars vegar fyrir Pershing- og
stýriflaugum til þess að svara
hemaðaruppbyggingu Varsjá-
bandalagsins og einhliða uppsetn-
ingu SS-20 flauga þeirra, og hins
vegar að bjóðast til þess að taka
þær niður jafnharðan og Sovét-
menn fjarlægðu sínar. Þessi
tilhögun: að sýna ákveðni banda-
manna og að leggja jafnframt
fram afvopnunartilboð, hefur bo-
rið góðan ávöxt.
Rætt við George
W. Jaeger, yfir-
mann í stjórn-
máladeild NATO.
Það er sérstakt ánægjuefni að
nú, eftir að ráðherramir komust
að samkomulagi hér í Reykjaík,
skuli afvopnunarsamningar milli
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna,
loks vera mögulegir — sérstaklega
ef Sovétríkin fallast á eftirlitsá-
kvæði til að tryggt sé að samning-
ar séu haldnir. Hér ræðir um
samninga sem um munar, því þá
yrðu bæði skamm- og meðaldræg-
ar flaugar í Evrópu upprættar.
Einnig hafa mál í Genf þróast á
þann hátt að nú er rætt um að
koma öllum efnavopnum fyrir
karttamef. Eins og reyndar er
gefið til kynna í yfirlýsingu ráð-
herranna hér í Reykjavík, vinnur
bandalagið einnig að því hörðum
höndum að leita leiða til afvopn-
unar á sviði hefðbundinna vopna,
en yfirburðir Sovétmanna þar eru
mönnum mikið áhyggjuefni.
En það er sama hversu mikið
við viljum draga úr eða uppræta
hinn ýmsa vopnabúnað; við getum
ekki gert samkomulag milli aust-
urs og vesturs samkomulagsins
vegna, ef það vferður á einhvem
hátt til þess að draga úr öryggi
okkar og sjálfstrausti á alþjóða-
vettvangi. Jafnvel þó að mikið
verði dregið úr vígbúnaði verðum
við að treysta öryggi okkar með
nægilegum hefðbundnum vopnum
og trúverðugri kjamorkufælingu.
Verði það ekki gert munum við
eiga óstöðugleika á hættu og
verðum mun berskjaldaðri gagn-
vart þrýstingi annarra ríkja.“
Hvemig myndirþú meta núver-
andi stöðu mála í bandalaginu?
„Maður les gjaman að Atlants-
hafsbandalagið sé í upplausn, en
svo er alls ekki. í lýðræðisríkjum,
eins og þeim sem við byggjum,
velqa ný málefni að sjálfsögðu
fólk til umhugsunar og umræðu,
en það þýðir ekki að bandalagið
sé í upplausn. Styrkur NATO felst
einmitt í þeim hæfileika að geta
komist að samkomulagi á skömm-
um tíma um hvemig tekið skuli
á hveiju vandamáli. Þegar litið
er til þeirrar staðrejmdar að allar
meiriháttar ákvarðanir banda-
lagsins em fýrst ræddar rækilega
í höfuðstöðvum NATO og þurfa
síðan samþykkt 16 lýðræðislegra
ríkisstjóma, sem þurfa að sjálf-
sögðu stuðning jafnmargra
þjóðþinga, sem em að lokum
ábyrg gagnvart kjósendum sínum,
er 40 ára afrekaskrá NATO í raun
ótrúleg."
Á undanfömum vikum höfum
við orðið vitni á umtalsverðum
bótum á samskiptum austurs og
vesturs, sérstaklega hvað varðar
takmörkun vígbúnaðar. Hversu
mikið er hægt að þakka Sovétríkj-
um Gorbachevs þennan árangur?
„Við skulum gera okkur það
alveg ljóst að það vom lýðræð-
isríkin í vestri sem í fjölmörg ár
hvöttu Sovétríkin til þess að taka
þátt í alvarlegri afvopnunamm-
ræðu, virða mannréttindi eigin
ríkisborgara og til þess að opna
rifu á hið lokaða samfélag sitt.
Gorbachev hefur nú svarað með
margs konar framkvæði, sem lo-
far góðu. Við fögnum þessu og
að vissu leyti má segja að
langtimastefna NATO hafi borið
árangur. Enn er þó ekki komið á
daginn hvort að orð Sovéther-
ranna standi á borði, en nýafstað-
inn ráðherrafundur hér í
George W. Jaeger.
Reykjavík sýnir glögglega vilja
bandalagsins til þess að halda
áfram veginn til jafnvægis og
öryggis hvort sem um ræðir hefð-
bundin, kjamorku- eða efna-
vopn.“
Hvernig myndir þú meta mark-
mið Gorbachevs, sérstaklega hvað
varðar langtímamarkmið sové-
skrar utanríkisstefnu?
„Við höfum orðið varir við
breytingar á sovéskri utanríki-
stefnu eftir að Gorbachev tók við
valdataumunum, en það er enn
of snemmt að segja til um hvort
hér sé um herbragð að ræða eður
ei. Það verðum við að sjálfsögðu
að meta eftir gerðum Sovét-
manna, en ekki orðum einum.
Sovétríkin þurfa að leiðrétta það
hemaðarmisvægi sem nú ríkir og
fallast á afvopnun, sem hægt er
að sannreyna og tiyggir öryggi
beggja. Rauði herinn þarf að hafa
sig á brott úr Afganistan svo að
landið verði óháð og fullvalda á
ný. Kremlarbændur þurfa að sýna
ábyrgð hvað varðar Kambódíu.
Síðast en ekki síst þurfa Sovétrík-
in að framfýlgja þeim mannrétt-
indaákvæðum sem þau gengust
undir við undirritun lokasam-
þykktar ráðstefnunnar um öryggi
og samvinnu í Evrópu. Þá og fyrr
ekki getum við byijað að ræða
um raunvemlegar breytingar á
utanríkistefnu Sovétríkjanna."
Skoðanakannanir sýna að um
90% íslendinga telja sig hlynnta
því að Norðurlönd séu lýst kjam-
orkuvopnalaus. Geturþetta komið
heim og saman við veru landsins
í Atlantshafsbandalaginu?
Við undirritun Atlantshafssátt-
málans féllust samningsaðilar á
það að koma hver öðmm til hjálp-
ar ef á einhvem þeirra yrði ráðist.
Litið yrði á árás á einn sem árás
á alla. Þetta þýðir að menn taka
sameiginlega áhættu, þar með
talda þá áhættu að kjamorku-
vopnum kunni að verða beitt gegn
þeim. Eins og reyndar má sjá af
tillögum bandalagsins til afvopn-
unar vilja bandamenn allir hafa
kjamavopn eins fá og mögulegt
er með tilliti til öryggishagsmuna
þeirra. Það að einstök svæði,
hvort sem þau em á Norðurlönd-
um eða annars staðar, séu lýst
kjamorkuvopnalaus minnkar ekki
kjamorkuógnina. í versta falli
kynni slík ráðstöfun að hafa þver-
öfug áhrif ef Sovétmenn teldu að
árás á svæðið fæli í sér mun minni
áhættu en annars staðar. Hvers
konar kjamorkuvopnalaust svæði
innan vamarsvæðis NATO myndi
þar að auki flækja allt hemaðar-
hlutverk bandamanna og myndi
auk þess vekja spumingar um
vilja þeirra til þess að axla þá
ábyrgð sem samfara er vamar-
samstarfí.
í stuttu máli sagt myndu kjam-
orkuvopnalaus svæði skipta
vamarsvæði NATO upp í mismik-
ilvæga hluta og auðvelda Sovét-
mönnum að reka fleyga meðal
bandamanna og þaðan af verri
verk.“
Hvert telur þú vera hlutverk
smáríkis eins og íslands í banda-
laginu?
„ísland er elsta lýðræðisríkið í
bandalaginu og tekur fullan þátt
í pólísku starfi þess. Þrátt fyrir
að landið sé ekki með eigin her-
afla er það mikilvægur hlekkur í
öryggiskeðju NATO í norðri. Við
vonum að svo verði áfram og hér
sannast það að þau áhrif, sem
ríki getur haft, þarf ekki endilega
að vera í samræmi við stærð
þess.“
TVÆR SYNINGAR
9IIMM
Myndlist
Valtýr Pétursson
Textíl (amerískt)
Þessa dagana stendur yfir sýn-
ing á textílverkum í Gallerí Hall-
gerði við Laufásveg. Þar er á ferð
amerískur textílmeistari og sýnir
níu verk, sem gefa hugmynd um
tækni hans og listræn vinnubrögð.
David B. van Dommelen er prófess-
or í listmennt og textíl þar vestra.
Hann sýnir hér í boði Textflfélags-
ins og Gallerí Langbrókar. Þama
er sýnilega á ferð maður, sem kann
sitt fag, og verk hans em ágætt
sýnishom af list hans, þótt ekki
séu þau mikil að vöxtum. Ég hafði
sérlega ánægju af tveim verkum á
GUM
BICROMAT
í FÍM-salnum við Garðastræti
stendur nú yfir sýning á ljósmynd-
um eftir ljósmyndara sjónvarpsins,
Björgvin Pálsson. Hann er fram-
sækinn ljósmyndari, sem tileinkað
hefur sér gamla aðferð við gerð
ljósmynda og nær þannig mjög
sérstæðri, grafiskri áferð, sem
hann notfærir sér á mjög eftirtekt-
arverðan hátt. Þessi aðferð nefn-
inst Gum Bicromat og fellur sérlega
vel að ljóðrænu hugarfari ljós-
myndarans.
Fuglar virðast uppáhalds fyrir-
myndir Björgvins, og em margar
myndir hans einmitt af svffandi
fuglum, en einnig em nokkur port-
rett af þekktum samtímamönnum.
í sýningarskrá útskýrir Björgvin
myndgerð sína og er óþarfi að end-
urtaka það hér. Alls era á sýningu
þessari 41 verk og öll em þau mjög
vönduð og listræn í eðli sínu. Þess
má geta, að nýlega fékk Björgvin
starfslaun hjá Kópavogsbæ og er
það mikil viðurkenning í sjálfu sér.
Þetta er þriðja einkasýning
Björgvins, ef ég veit rétt, og án
nokkurs efa sú veigamesta og sýn-
ir fyrst og fremst, hve vel ljósmynd-
aranum hefur tekist að gera
tæknina að tjáningarmiðli, sem
skilar fyllilega listrænum átökum,
sem eiga sér stað hið innra með
honum. Þessi sýning er sigur fyrir
Björgvin í listrænu tilliti og ljóðræn
átök em séreinkenni þessara verka,
sem era í sérflokki.
þessarí sýningu, en þau vom nr. 2
og nr. 6. Það þjónar engum til-
gangi að tíunda þessi verk. Allt er
þama til augnayndis, en því miður
tókst mér ekki að ná f mynd af
neinu verkanna til að birta með
þessum lfnum. Flest það, sem sýnt
er á þessari litlu sýningu, mun
vera applíkerað og ísaumað, og em
vinnubrögð til fyrirmjmdar. Eg er
ekki vel að mér í saumaskap og læt
þetta því nægja um forvitnilega
sýningu.
KEX (sænskt)
Önnur sýning úr KEX-seríunni er
nú á ferð í Nýlistasafninu og em
sænsk ungmenni höfundar. Sýning
þessi er af þeirri stærðargráðu, að
einnig varð að taka MÍR-salinn í
notkun til að koma henni fyrir, en
ég skal játa, að mér nægði að sjá
það, sem í Nýlistasafninu er. Þama
em á ferð ungmenni, sem em lifandi
í andanum og óhrædd við að láta
sitt af hveiju frá sér fara, en ekki
verður séð, að nokkur reynsla í list-
rænum vinnubrögðum liggi að baki
verka þeirra. Ekki kom ég auga á
neitt sérlega nýstárlegt, en maður
er farinn að líta sumt af því, sem
gengur undir nafninu nýlist, sömu
augum og gömlu akademiin. Það er
farið eftir vissum formúlum, og allt
er gott, meðan ákveðnum hefðum
er stranglega fylgt. En nýjungar
sjást varla.
KEX-fyrirbærið er ágætt í sjálfu
sér, en það mætti vera vandaðra og
ftytja sterkari vonir um framtíð þess
fólks, sem þar safnast saman, en það
er eins og eins konar sértrúarsöfnuð-

Verk eftir Rita Lundqvist
ur sé þama á ferð. Þegar menn em
famir að sjá málverk liggjandi á
gólfinu, er framleikinn heldur betur
kominn úr böndunum — ungt fólk
hefur gaman af því að fara svolítið
í taugamar á sér eldra fólki, en svo
algengt er slfkt orðið í mjmdlist, að
fæstir taka lengur eftir þeirri við-
leitni. Þessar línur verða látnar
nægja um þessa sýningu, sem hefur
enga sýningarskrá, en gefið hefur
verið út rit með verkum sýnenda og
mörg virðuleg fyrirtæki hafa stutt
þá útgáfu ásamt menningarsjóðum
hér og þar.
Vonandi á eitthvað af þessu fólki
eftir að standa undir nafni sem
mjmdlistarfólk, þótt mér hafi ekki
tekist að finna þeirri von fót í því
sem ég hef séð af hinu sænska KEXI.