Morgunblaðið - 02.02.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. FEBRÚAR 1988
Af „vístim“ mönnum og stíl-
ófreskjum á Bessastöðum
Frumteikning Gunnlaugs Halldórssonar arkitekts af Bessastaðastofu
með viðbyggingum. Viðbygging Gunnlaugs við forsetasetrið er gott
dæmi um að hægt er að taka tillit til útlits eldri byggingar án þess
að apa hugsunarlaust eftir upprunalegri stílgerð hennar.
eftir Jóhannes
Þórðarson ogPétur
H. Ármannsson
Þann 19. desember síðastliðinn
birtist i dagblaðinu Tímanum stutt
viðtal við ritara forseta íslands, þar
sem vikið var að framtíðarupp-
byggingu forsetasetursins á Bessa-
stöðum. í viðtalinu segir meðal
annars:
„Þetta er hugmynd sem vísir
menn hafa varpað fram að byggja
nýtt hús á Bessastöðum. ... Engar
ákvarðanir hafa ennþá verið teknar
af neinu tagi. En það er ekkert ólík-
legt að einhvem tímann komi að
því í framtíðinni að hugað verði að
byggingum á Bessastöðum. Það
hefur ekkert verið byggt þama í
áratugi."
Það þykir vanta móttökusal for-
seta íslands og vísan gististað
opinberra gesta. Þykir hlíta að til
þess verði reist hús á Bessastöðum,
en fomleifafræðingar sem þar
vinna að uppgreftri um þessar
mundir, segja nauðsynlegt að það
verði byggt í þessum sama gamla
danska stíl og hin hús forsetaset-
ursins.
„Það er nokkuð augljóst að þegar
verður byggt á Bessastöðum hljóti
menn að viija varðveita heildaiyfir-
bragð staðarins, frekar en að
byggja einhveija ófreskju, gamal-
dags eða nýmóðins, sem ekki hentar
stílnum," sagði forsetaritarinn.
„Líklegast verður byggt í sama stfl
og núverandi byggingar eru.“
Það vekur óneitanlega nokkra
furðu að einn af starfsmönnum for-
setaembættisins skuli gefa slíka
yfírlýsingu á opinberum vettvangi.
Ætla mætti að það væri fremur í
verkahring forseta íslands eða for-
sætisráðherra að upplýsa þjóðina
um jafn mikiivægt mál og framtíð-
aruppbygging forsetasetursins
hlýtur að vera. Það sem þó er enn-
þá undarlegra við viðtal þetta er
það álit sem haft er eftir fomleifa-
fræðingum staðarins, að framtíð-
arbyggingar á Bessastöðum verði
að vera í gömlum, dönskum stfl.
Eins og flestum mun kunnugt á
forsetasetrið á Bessastöðum langa
og litríka sögu. Elsti hluti þess,
Bessastaðastofan, var reist á árun-
um 1761—1766 sem embættis-
bústaður Magnúsar Gíslasonar
amtmanns, fyrsta íslendingsins er
gegndi því embætti. Arkitekt húss-
ins er talinn vera Jakob Fortling,
einn af færastu hirðhúsameisturam
Danakonungs á þeim tíma. Veggir
Bessastaðastofu, sem era um einn
metri á þykkt, vora hlaðnir úr
íslensku gijóti, múrað á milli og
sléttað yfír.
í tímans rás hefur Bessastaða-
stofan tekið ýmsum breytingum.
Skömmu eftir aldamótin lét Skúli
Thoroddsen byggja breiða kvisti í
klassískum stíl á fram- og bakhliðar
hússins. Um svipað leyti var þaki
hins gamla húss breytt og eitt
helsta barokkstfleinkenni þess,
gaflsneiðingamar, fjarlægðar.
Þegar ákveðið var að ríkisstjóri
íslands, og síðar forseti, skyldi setj-
ast að á Bessastöðum var Gunn-
laugi Halldórssyni arkitekt falin
yfíramsjón með öllum þeim breyt-
ingum sem gerðar vora á húsakynn-
um staðarins. Þeirri meginstefnu
var fylgt að færa gamla húsið sem
næst upphaflegu útliti, jafnt að utan
sem innan. Jafnframt var leitast
við að fella nýjar viðbyggingar að
útliti hins gamla húss, án þess að
um bókstaflegar eftirapanir væri
að ræða. Sneiðingamar sem upp-
haflega vora á þakendunum vora
settar á aftur og öll þök forsetaset-
„Það var því íslenskur
arkitekt á fimmta ára-
tug þessarar aldar sem
gaf Bessastöðum þann
samræmda svip sem
þjóðin þekkir í dag.“
ursins klædd rauðum brenndum
steini. Það var því íslenskur arki-
tekt á fímmta áratug þessarar aldar
sem gaf Bessastöðum þann sam-
ræmda svip sem þjóðin þekkir í dag.
Gunnlaugur Halldórsson arkitekt
var í hópi þeirra framheija sem
raddi nútímabyggingarlist braut
hér á landi á 4. áratugnum. Ekkert
var Gunnlaugi og samtíðarmönnum
hans í faginu meir á móti skapi en
hugsunarlausar eftirapanir á út-
dauðum stflgerðum liðinna tíma.
Eins og allur góður arkitektúr vora
viðbyggingar Gunnlaugs við for-
setasetrið hvort tveggja í senn: í
samræmi við þær byggingar sem
fyrir vora á staðnum og sannverð-
ugt afsprengi aðstæðna og viðhorfa
á þeim tíma er þær vora skapaðar.
Til dæmis er bókhlaðan, er reist var
um 1964, dæmi um íslenskan
nútímaarkitektúr eins og hann
gerðist bestur á 7. áratugnum.
Bessastaðir eiga það sammerkt
með mörgum af þekktustu höllum
Evrópu að vera flókið samsafn við-
bygginga í ýmsum stílgerðum og
frá ýmsum tímabilum. Versalir vora
í upphafí lítil veiðihöll í frönskum
endurreisnarstfl, sem barokkhöll
Lúðvíks XTV var síðan byggð utan
um á þijá vegu samkvæmt upp-
dráttum arkitektsins Louis Le Vau
á áranum 1669—85. Eftir dauða
Le Vau árið 1670 var annar arki-
tekt, J.H. Mansard fenginn til að
bæta við speglasalnum og hliðar-
álmunum tveimur sín til hvorrar
handar við aðalhöllina. Um miðja
18. öld hugðist Lúðvík XV, arftaki
sólkonungsins, endurgera bakhlið
hallarinnar í nýklassískum stfl og
fékk til _ þess verks arkitektinn
Gabriel. Úr viðbygginga- og breyt-
ingasögu Versala má lesa í smáat-
riðum þær breytingar á hirðsiðum,
tísku og hugmyndafræði sem urðu
á því einnar aldar tímabili sem
Versalir vora höfuðborg Prakk-
lands. Svipaða þróunarsögu má lesa
út úr eldri konungshöllum Frakk-
lands, Louvre-höllinni í París og
Fountainbleau-höll. í tilvikum sem
þessum er nær ómögulegt að segja
að ein viðbygging sé annarri merki-
legri, eitt tímabil sögunnar öðra
mikilvægara, slíkt mat hlýtur ávallt
að vera einstaklingsbundið og til-
viljunum háð.
Af ummælum þeim sem vitnað
er til hér að ofan virðist mega ráða
að fornleifafræðingar og aðrir
„vísir" menn telji nauðsynlegt að
allar byggingar á Bessastöðum séu
f sama gamla danska stílnum, þ.e.
þeim einfalda 18. aldar síð-barokk
stfl sem einkenndi Bessastaðastofu.
Þegar fomleifafræðingar tala um
stílfræðilega endurgerð er ólíklegt
að þeir eigi við yfírborðslega nálgun
í ytra útliti, heldur hlýtur það að
felast í orðum þeirra að framtíðar-
byggingar á Bessastöðum verði f
smáatriðum útfærðar samkvæmt
hinni stílfræðilega „réttu“ fyrir-
mynd. Þannig yrðu veggir hinna
nýju bygginga væntanlega að vera
úr hlöðnu gijóti, þar sem stíll og
stærðarhlutföll gamla hússins era
bein afleiðing þess að hér er um
steinhleðsluhús að ræða en ekki
steinsteypuhús. Það fer því ef til
vill að verða tímabært verkefni fyr-
ir starfsmenn forsetaembættisins
og fomleifafræðingana að vekja
hirðhúsameistara konungs og stein-
smiði Magnúsar Gíslasonar upp úr
gröfínni.
Sú hugnmynd að færa Bessa-
staðastofu í uppranalegt horf er
undarleg í ljósi þess að nú er langt
komið viðgerðum á systurbygging-
um hennar, Nesstofu og Viðeyjar-
stofu, og hafa þær báðar verið
færðar til uppranalegrar gerðar. I
þeim ætti þjóðin að eiga fullkomnar
heimildir um steinbyggingaskeið
18. aldar þó Bessastaðastofu sé
ekki breytt í minjasafn líka. Varpa
má fram þeirri spumingu, hvort
þær viðbyggingar sem gerðar vora
á Bessastöðum í tilefni stofnunar
lýðveldisins verði ekki í tímans rás
taldar mun merkari og einstæðari
mannvirki í þjóðarsögunni en stofa
Magnúsar amtmanns frá 18. öld.
Það er með öðram orðum ekkert
sjálfgefíð að hugverk danska hirð-
húsameistarans hljóti að vera
merkara en hugverk Gunnlaugs
Halldórssonar frá þessari öld, ein-
ungis vegna þess að það sé eldra.
A gamlársdag birtist frétt í
Morgunblaðinu þess efnis að Þor-
steinn Pálsson forsætisráðherra
hefði skipað nefnd er gera skyldi
tillögur um endurbætur og framtíð-
arappbyggingu -forsetasetursins á
Bessastöðum. Formaður nefndar-
innar er Matthías Á. Mathiesen
samgönguráðherra en auk hans
eiga þar sæti: Kjartan Jóhannsson
alþingismaður, Komelíus Sig-
mundsson forsetaritari, Helga
Jónsdóttir aðstoðarmaður utanrík-
isráðherra, Leifur Blumenstein
byggingafræðingur og Guðmundur
Jónsson húsasmíðameistari. Með
fullri virðingu fyrir nefndarmönnum
og sérþekkingu þeirra verður það
að teljast undarleg ráðstöfun að í
þessari nefnd skuli ekki sitja einn
einasti arkitekt, en sú stétt manna
á að baki margra ára sérmenntun
í því að fást við flókin stílfræðileg
og skipuiagsleg vandamál eins og
við blasa á Bessastöðum. Eins og
áður hefur komið fram er fyrir því
tveggja alda hefð að leitað sé til
færustu arkitekta hvers tíma þegar
byggja skal á Bessastöðum. Fyrst
ástæða þótti til að leita slíkrar ráð-
gjafar á örbirgðartímum 18. aldar,
hví er það þá ekki gert nú?
Það að enginn arkitekt skuli sitja
í umræddri nefnd er, að dómi undir-
ritaðra, lítilsvirðing við minningu
þess íslenska arkitekts er fyrr á
öldinni gaf Bessastöðum það sam-
ræmda héildaryfírbragð er ritari
forseta vitnar til í viðtalinu. Skipun-
in er ennfremur lítilsvirðing við
húsameistara ríkisins er umsjón
hefur haft með framkvæmdum á
Bessastöðum nú síðustu árin. Ekki
lýsir það heldur mikilli trú á hlut-
verki upprennandi kynslóðar
íslenskra arkitekta ef það á í fram-
tfðinni að verða í verkahring „vísra“
embættismanna og fomleifafræð-
inga að mæla fyrir um stflgerðir
opinberra bygginga, einkum og sér
ALLAR STÆRÐIR
OG GERÐIR
LYFTARA FRÁ
'A- 0- j'j. • i 8 • r» K ’l \ ii r y

Við eigum jafnan fyrir-
liggjandi fjölmargar
stærðir og gerðir gas-(
diesel- og raflyftara frá
KOMATSU. Allar aðrar
gerðir eru fáanlegar með
örskömmum fyrirvara af
Evrópulager KOMATSU
Belgíu. Athugið að verð
KOMATSU lyftara hefur
aldrei verið hagstæðara
en núna! Nú eru hátt á
annaðhundrað KOMATSU
lyftarar í daglegri notkun
hérlendis og tryggir það
fullkomna varahluta- og
viðhaldsþjónustu.
HAÞRYl
Vökvamótorar
= HEÐINN =
VÉLAVERSLUN SÍMI 624260
SÉRFRÆÐIÞJÖNUSTA - LAGER
<,
co
—