Morgunblaðið - 08.04.1988, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 1988
21
Þótt Bangladeshar eigi slangur af
togurum eða hafi einhvers staðar í
landinu tileinkað sér nútímaaðferðir
við veiðamar, er það rétt eins og
dropi í botnlaust hafið.
Næst á eftir óreiðu og óstöðug-
leika f stjómmálalífinu er svo of-
fjölgun og ólæsi allt að því óviðráð-
anlegt vandamál.
Þegar Mujibur Rahman lýsti yfir
sjálfstæðinu 1971 vom íbúar um
75 milijónir og hefur þjóðinni §ölg-
að um næstum þijátíu milljónir á
sautján árum.
Það liggur í augum uppi, að með
þeim fmmstæðu aðferðum sem em
notaðir við matvælaframleiðsluna
er langt frá að Bangladesh geti
brauðfætt sig, hvað þá meira. Það
ef viðurkennt opinberlega að áttatíu
prósent þjóðarinnar lifi undir fá-
tæktarmörkunum og Bangladesh
er næst fátækasta land í heimi á
eftir Bhutan.
Eftir vem um stund í þessu landi
fer maður að skilja að menntun
bama hlýtur að sitja á hakanum,
þegar allra krafta þarf að neyta —
og hrökkva ekki nema skammt —
til að hafa í sig. Af 105 milljónum
fbúa em um 22 milljónir sagðar
læsar.
í plöggum sem stjómin úðaði í
erlenda blaðamenn, sem vom í
landinu vegna kosninganna í
síðasta mánuði, var farið mörgum
orðum um, hversu mikið átak væri
verið að gera til að bæta ástandið
í menntamálum. Hins vegar var
ekki tekið fram að það vill verða
mikill misbrestur á að böm sæki
skóla, þótt skólaskylda eigi að heita
að byija við fimm ára aldur. Skóla-
vistin er síðan borguð af ríkinu
næstu fimm árin. Foreldrar leyfa
krökkunum stundum að byija í
skóla, en eftir sjö ára aldur
snarfækkar þeim. Foreldrarnir líta
svo á að nú geti þau hjálpað til að
afla heimilinu nokkurra aura, annað
hvort við vinnu úti á örkunum, i
snúningum ýmis konar, við betl eða
hvað sem til fellur. Ekki verður
þess vart, að stjómvöld ýti á um
hugarfarsbreytingu né örvi krakk-
ana til dáða. Enda er spumingin
hvort nokkuð betra sé í boði.
Höfuðborgin Dhaka er mikið
kraðak umferðaröngþveitis og
fólksmergðar. Það liggur við ég
haldið í fyrstu, að eitthvað standi
til, þjóðhátíð kannski. Eða fjölda-
fundur. Þar til maður skynjar, að
þetta er bara venjulegt ástand. Þó
em fáir bílar í Dhaka, miðað við
fólksfjölda. Nema strætisvagnar.
Enda eins gott, ella væm allir löngu
dauðir úr mengun.
Fjölskylda.
Hvar sem er í landinu ferðast
menn um á riksjáum, sem em fram-
lengd yfirbyggð þríhjól, skreytt
listilega í bak og fyrir. Það tekur
smátíma að venjast því að sitja í
þessum farkostum, ég ríghélt mér
og fannst ég hlyti að steypast á
hausinn á hverri stundu. En þetta
venst og þegar ég var farin að geta
lesið á kortið í makindum, svona
til að reyna að átta mig á hvert ég
væri að fara, vomm við langt kom-
in með að vera dús, Bangladesh og
ég-
Ökumennimir em á öllum aldri,
allt frá tólf ára pollum upp í gamla
menn. Það kostaði ekki nema
nokkrar tökur að flengjast bæjar-
hlutanna á milli. Oft virtust heilu
ijölskyldumar geta komið sér þægi-
lega fyrir í þessu tveggja manna
sæti. Og ökumaðurinn hjólar, hjólar
eins og hann eigi lífíð að leysa. Það
lekur af honum svitinn, fætumir
eins og á ballettdansara, en áfram
heldur hann og virðist ekki blása
úr nös.
Riksjá-kallar í Dhaka geta unnið
sér inn allt að níutíu tökur á dag,
ef vel gengur, það em svona um
120 krónur. Þeir hafa ákveðinn
taxta og það er ekki vel séð af rik-
sjá-félaginu að neinn svindli á hon-
um. Næsti farkostur fyrir ofan em
svo pínu-bílar, það em yfirbyggð
mótorhjól. Skreytt líka, því að
Bangladeshar em litaglaðir og list-
fengir í handverkum sínum. Prísinn
er töluvert hærri eins og gefur að
skilja, kannski fjömtíu tökur fyrir
sömu vegalengd og maður borgar
6 í riksjá.
Ég kom til Dhaka eidsnemma
morguns, eftir langt flug með
Bangladesh Airlines-Biman — frá
London. Ég var ekki orðin skóluð
í leigubílabransanum og það virtust
öll tormerki á því að fá bíl inn í
bæ. Það var sagt, að það væri verk-
fall — eða fri — eftir þvi hvort
maður studdi^ stjómarandstöðuna
eða stjómina. Ég var búin að heimta
farangur minn og þóttist góð og
var með hugann við það eitt að
komast á hótelið og ná áttum. Loks
gaf sig fram bílstjóri og bauð að
keyra mig fyrir 400 tökur. Það em
svona nálægt 600 krónum. Það
reyndist vera helmingi hærra verð
en venjulegt er hjá þessum fáu
hefðbundnu leigubílum höfuðborg-
arinnar, fyrir þessa vegalengd.
Við vomm bæði, ég og bílstjór-
inn, með það á hreinu, að hann var
að plata sveitamanninn. En ég lét
mig hafa það. Og eftir þriggja vikna
vem í landinu er ég fegin að hafa
látið hann plata mig. Ég er viss um
að fjölskyldan hefur haft að bíta
og brenna næstu dagana fyrir þessa
upphæð.
Leiðin frá Zia-flugvelli og inn í
borgina þessa björtu morgunstund
leit sannfærandi út Allt var snyrti-
legra en ég hafði búizt við í „borg
moskanna“ eins og Dhaka er stund-
um nefnd. Myndarlegar byggingar,
sem hefði að vísu ekki sakað að
mála, þekkileg torg, ágætis hrað-
braut inn í bæinn. En þegar þar
var komið sögu átti ég líka mikið
óséð, þó ekki væri annað en fara
niður í gamla borgarhlutann, að
ekki sé nú minnzt á bæi eða þorp
úti um landið og meðfram fljótun-
um.
Vegna kosninganna daginn eftir
höfðu verið máluð slagorð á veggi
hvert sem litið var, plaköt af fríðum
frambjóðendum stjómarinnar
blöstu við. Ég furðaði mig á því,
hve umferðin var lítil. Miðað við
næstu daga var Dhaka þennan
morgun eins og draugaborg. En
kvöldið áður höfðu þær sem sé sam-
einast, Hasina Wajid og Khalida
Zia, og skorað á menn að fara í
tveggja daga verkfall til að mót-
mæla því, sem þær kölluðu sýndar-
kosningasýningu Ershads forseta.
Menn virtust aimennt verða við
hvatningu kvennanna. Stjórnin kom
þá með krók á móti bragði og lýsti
yfir tveggja daga fríi um landið
þvert og endilangt.
Strax í upphafi ferðar vakti at-
hygli mína að skilti og áletranir
voru alls staðar á Bangla, þeirra
eigin máli, og lítið sást af enskum
skiltum. Bretar voru þarna herra-
þjóð fram til 1947, þegar þeir fóru
frá Indlandi og ákváðu skiptingu
Pakistan í vestur og austur — sem
nú er Bangladesh. Og með Indland
allt á milli. En skýringin á því hve
takmörkuð brezk áhrif eru í landinu
mun vera að fínna í því, að eftir
því sem þjóðemisstefnu óx fiskur
um hrygg og gremjan með yfír-
stjóm Pakistana færðist í aukana
var lögð sem mest áherzla á að
uppræta öll erlend áhrif. Ekki sízt
brezk, þar sem margir töldu með
réttu það sök Breta, að landið varð
hluti af Pakistan. Enn fannst mér
eima eftir af andúð á Bretum.
En yfirleitt eru Bangladeshar
viðmótsgóðir útlendingum, forvitnir
og gestrisnir í fátækt sinni. Útlend-
ingar eru margir í landinu, aðailega
við þróunarkennslu eða hjá ein-
hveijum hjálparstofnunum. Þeir eru
lítt áberandi og virðast ekki blanda
meira geði við heimamenn en nauð-
synlegt er. Undantekning að þeir
leggi á sig að læra tungumálið.
Það tók sinn tíma að venjast því
— rétt eins og mörgu öðru — að
væri maður einn á röltinu, var
maður ekki lengi einn. Fyrir utan
allar milljónimar sem eru allt í
kring, er komin halarófa á eftir
manni eftir smáistund. Þetta voru
einfaldlega forvitnir Banglar sem
vildu taka mig tali. Ef ég stoppaði
og sýndi merki um að ég vissi ekki
í hvaða átt skyldi stefna, var öll
samkundan farin að ræða það há-
stöfum hvemig átti að greiða úr
málinu. Það var sent eftir manni
sem kunni hrafl í ensku og stundum
var málið leyst með því að mér var
boðið í te í næsta hús unz niður-
staða fengist. Húsráðandi glaður
yfír að hafa fengið gest og hópurinn
þrengdi sér inn í snautleg húsa-
kynni eða þeir sem ekki komust inn
tóku sér stöðu við gluggann. Svo
var horft á hvemig ég færi að þvi
að drekka te og við skiptumst á
upplýsingum um daginn og veginn,
en þó aðallega fjölskyldumál. Hvað
möig böm væru á heimilinu og
hvað þau væm að gera og hvað ég
ætti mörg böm og ánægjuþytur fór
um liðið þegar ég rétti upp fjóra
fíngur. Hvað voru margir synir?
Tveir sem sagt. Það lá við að mér
væri klappað lof í lófa. Ef náðist í
manninn sem kunni ensku var
stundum farið að útskýra fyrir mér
þá stefnu stjómarinnar að tak-
marka fólksfjölgun. Og hún fékk
ekki aldeilis undirtektir í teboðinu.
Jafnvel farið út í að spjalla um
pólitík og það virtist hvergi fyrir-
finnast neinn sem studdi forsetann.
Svo fengum við meira te og fjöl-
skyldan í næsta húsi kom á vett-
vang með kúfaðan disk af halúa,
sem er uppáhaldssælgætið, hlaup,
búið til úr mjólk, sykri og ávöxtum
eftir kúnstarinnar reglum. Allir eru
glaðir og það liggur ekkert á. Ég
hrósa happi yfir því að hafa ákveð-
ið að staldra hér við í nokkrar vik-
ur, í staðinn fyrir að tylla niður tá
á lúxushóteli í Dhaka, láta mata
sig á upplýsingum og fara síðan
og hafa svör við öllu. Ég hlakkaði
til að komast suður í landið og ferð-
ast með lestum og stútfullum far-
þegabílum, eins og þeir gera sjálfir.
Og mér fannst fljótlega ég geta
tekið undir orð skáldsins Tagore:
„Heimurinn sem er þarna og ég ann
svo heitt — öll trén, fljótin og akr-
amir, fólksmeigðin, einsemdin,
dögunin og sólsetrið.:. ég held
honum gætilega í lófa mér. Öll þessi
fegurðarauðlegð sem jörðin hefur
gefið okkur — ég efast um að meira
sé hægt að gefa. Hvað meira en
þetta allt gæti himinninn gefið ...
ég veit ekki hvort hann gæti fært
okkur neitt sem jafnast á við þetta
elskulega, örlynda, grimma, breska
og fákæna fólk... hvort hann
gæti fært okkur gullnari hjörtu en
þau sem beijast í brjósti fátækling-
anna sem lifa og starfa á ökrunum
og við örlát fljótin ... hér sem býr
hamingjan, elskan og sorgin...“
Eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur