Morgunblaðið - 08.04.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 1988
Steingrímiir Bjama-
son — Afmæliskveðj a
Ég þori ekki annað en hafa þessa
afmælisgrein um frænda minn held-
ur hressilega. Það er ekki víst mér
gefíst tækifæri til að skrifa um
hann eftirmælin. Ekki er það svo,
að ég eigi ekki að hafa alla burði
til að lifa hann, manninn, með þriðj-
ung hjarta síns óvirkan, heldur er
Steingrímur svoddan ólíkindatól, að
hann er manna vísastur til að verða
hundrað ára. Steingrímur er maður
grannvaxinn meðalmaður á hæð og
hefur gott lundarfar. Það funkerar
bezt kerfíð í þesskonar mönnum.
Samt kom þetta uppá með hjartað
í Steingrími fyrir all-mörgum árum
að læknar sögðu um þriðjung þess
ónýtan, en það merkir enginn á
Steingrími Bjamasyni að svo sé.
Hann vinnur sína 12 tíma eða svo
daglega. Fisksalar taka daginn
snemma, eru uppi um sexleytið að
sækja sér soðninguna suður um
nes. Steingrímur vinnur fískinn
sjálfur til sölu og er í búðinni fram
yfír hádegi, en þá held ég hann
fari oftast uppá Kjalames; hann er
þar að byggja, seinna húsið, sem
hann byggir þar.
Það er árátta á honum að smíða
hús, síðan hann hætti að smíða
böm. Tólf hafa þau hjónin,
Steingrímur og Kristín kona hans,
átt bömin og öllum komið til fullorð-
insára, og eru tíu þeirra á lífí,
gjörvulegur hópur og dugnaðarfólk
og halda nú föður sínum veizlu.
Steingrímur Bjamason er stór-
ættaður maður af sjálfri Hólsætt
sem byggði Bolungavík og á þeim
harðbala og brimskuðu hefði ekki
annað fólk bjargast um aldir en
tröllkynjað. Hólsætt er jafnan rakin
frá þeim Elínu Magnúsdóttur og
Sæmundi sýslumanni Ámasyni,
sem settust á Hól 1602.
Elín var dóttir Magnúsar sýslu-
manns prúða og móðir hennar
Ragnheiður dóttir Eggerts hirð-
stjóra en Sæmundur var sonur Áma
sýslumanns Gíslasonar á Hlíðar-
enda, sem komst yfír Hól á seinni
hluta 16du aldar og hafði þá náð
undir sig ísaflarðarsýslu (1556).
Flestir Bolvíkingar gátu, þar til
fjölgaði mjög í plássinu á þessari
öld, rakið ættir sínar til Elínar og
Sæmundar á Hóli, og Hóli verið í
ábúð ættarinnar þar til fyrir nokkr-
um árum.
Bjami, faðir Steingríms, var son-
ur Bárðar stóra Magnússonar og
var hann Hólsættar, einnig móðir
Bjama, Jóhanna, en hennar afí var
Jónatan sterki á Hanhóli; sá karl
sagði 100—200 pund vera þægilega
K
Fnemstir meÖ fax
aCQhf
SKIPHOLT117
105 REYKJAVlK
SlMI:91 -2 73 33
byrði til að „stöðva sig á göngu"
(honum skrikaði síður fótur). Jó-
hann á Hanhóli 'var formaður í
Bolungavík og gekk jafnan að heim-
an og heim til róðranna, en 5 km
em frá Hanhóli og niður á Bol-
ungavíkurmalir. Hann þurfti svo
að bera heim sjófang mikið og ann-
an vaming, því að heimili hans
þurfti mikið til sfn, 16 bömin.
Bjami Bárðarson er frægur á
bókum fyrir björgunarafrek sem
hann vann 1913 og var heiðraður
fyrir af sjálfu Alþingi því að á björg-
unina horfðu margir úr landi og
gátu vottað að hún var afreksverk.
Vélbilaðan bát var að reka í foráttu
brimi uppí stórgrýtta fjöruna utan
við plássið. Þar hefði enginn skip-
veija bjargast. Þegar Bjama bar
að á sínum báti á landleið, hafði
annar bátur snúið frá, taldi ófært
að komast að bilaða bátnum, hann
var kominn svo nærri landbrotinu.
En Bjami renndi hiklaust upp að
bátnum og náðu þá fímm manna
að stökkva yfír í bát Bjama en tveir
ekki, og sneri þá Bjami hringinn
snarlega og renndi á ný fram með
síðu bilaða bátsins og stukku þá
þessir tveir. Þá var grunnbrotið
næsta alda ofan við bátana, þegar
Bjami sneri útá.
Bjami Bárðarson var frægur fyr-
ir margt handtakið um dagana, því
að hann var afrenndur maður að
áfli og annarri karlmennsku; þá var
hann og skemmtilegur maður og
af öllum vellátinn í sínu plássi.
Kristín, móðir Steingríms, var
Ingimundardóttir Magnússonar og
held ég Ingimund hafa verið Barð-
strending eða Breiðfírðing, en móð-
ir Kristínar var Rakel Hjaltadóttir
prests Þorlákssonar prests og voru
þeir feðgar báðir prestar við Djúp
og frá þeim margt manna. Kristín
Bjamakona, eins og hún var gjam-
an kölluð, konur voru oft kenndar
við menn sína með þessum hætti,
var mikil húsmóðir, skapföst kona
og stjómsöm en fremur hlédræg.
Hún var ágætlega hagmælt og
Steingrímur getur bmgðið fyrir sig
vísu. Þau hjón, Bjami og Kristín,
voru bammörg, áttu níu böm, en
þetta var alla tíð bjargálna fyrir-
myndarheimili.
Steingrímur fæddist 8. apríl 1918
á Gili í Bolungarvík. Hann var held-
ur fyrirferðarmikill unglingur, en
alit mundi það nú kallað meinlaust,
sem við vorum í þennan tfma að
gamna okkur við sem strákar; aldr-
ei réðumst við eða okkar félagar á
gamalmenni og rændum þau eða
spilltum eignum fólks með skemmd-
arverkum eins og dæmin fínnast
um hjá unglingum nú til dags.
Steingrímur reri lítið á bátum heima
í Boiungavík, en fór ári eða svo
eftir ferminguna til sjós á ísfírzku
útilegubátana og síðan á togara og
í Stýrimannaskólann og lauk þar
Meira fískimannaprófínu 1941 og
var eftir þáð oftast stýrimaður, þar
til hann fór alfarinn í land 1949,
þá kvæntur maður og búinn að
hlaupa af sér homin.
Það var skömmu eftir að hann
fór í land, að hann réðst á gijótið
í holtunum við Sogaveginn, sem nú
er, en þá nánast götuslóði.
Steingrímur var einn af fyrstu
mönnum að byggja við Sogaveginn
(ef ekki fyrstur?) og lóðin var stór-
grýtisurð og hann ruddi hana með
jámkarlinum, en honum var hann
vanur frá æsku sinni, það var aðal-
jarðyrkjuverkfærið í Bolungavík,
þar er jörð grýtt, og enginn vann
þar meira verk við að rækta sér
blett en Bjami, faðir Steingríms,
eftir að hann flutti af Hóli niðurí
plássið.
Það var einhveiju sinni, að ég
kom til bæjarins og frétti að
Steingrímur Bjamason væri byijað-
ur að byggja austur f óbyggðum
og ég fór að kvöldlagi að hitta
frænda minn. Það var komið framí
myrkur og hann var þama einn að
glíma við stærðar björg með jám-
karlinum einum tækja, rífa þau upp
og velta þeim útaf lóðinni, þar sem
grunninn átti að grafa. Mér sýndist
lóðin svo stórgrýtt, að þetta mjmdi
algerlega vonlaust verk hjá mannin-
um tækjalausum. Var maðurinn
orðinn alvitlaus? Það reyndist ekki
svo, hann reisti þama á skömmum
tíma stærðar hús.
Kona hans, Kristín, var jafnoki
hans að dugnaði sem húsmóðir og
þau voru samhent í því að koma
yfír sig þaki — og eins í að hrúga
niður bömum. Það fínnst alltaf tími
til þess. Það er margur jámkarlinn,
og heldur ekki öll jörð grýtt. Bæði
voru þau eignalaus þegar þau byrj-
uðu búskapinn, það var óskapleg
vinna sem manneskjumar lögðu á
sig fyrstu búskaparárin.
Nokkru eftir að Steingrímur
hafði reist íbúðarhús sitt, fór hann
að selja físk, reisti þá lftið hús f
Hæðargarði og seldi þar mjólk og
físk og rak einnig litla fískbúð f
bílskúr heima við hús sitt og mig
minnir að konan og bömin sinntu
henni, að minnsta kosti um tíma.
Þegar verzlunarsamstæða var
byggð við Hólmgarð flutti
Steingrímur fískbúð sína þangað.
Svo fór Fossvogurinn að byggjast
og þar átti samkvæmt skipulagi að
reisa hús undir verzlunarsamstæðu.
Það leizt ekki mörgum kaupsýslu-
mönnum vænlega á það fyrirtæki
og einn daginn labbar físksalinn í
Hólmgarði á fund byggingaryfír-
valda og vill fá að byggja þetta
verzlunarhús. Það er allt óljóst um,
hvað Steingrímur hefur sagt bygg-
ingaryfírvöldum um ijárhagsgetu
sína. Hann hefur líklega verið fá-
máll um þá hlið málsins, því að enn
átti hann ekkert sem hét af fjár-
munum í svo stórt hús, heldur
treysti sem fyrr á sínar eigin hend-
ur og þær reistu Grímsbæ, líkt og
þær ruddu grunninn við Sogaveginn
og byggðu húsið þar. Fjórtán mán-
uðum eftir að byijað var á grunnin-
um að Grímsbæ var opnuð stór
matvörubúð í þessari verzlunarsam-
stæðu þar, sem nú eru sautján búð-
ir.
Það veit ég síðast byggingar-
verka Steingríms að reisa tvö íbúð-
arhús uppi á Kjalamesi og hann
er nú þessa dagana að fullklára
síðara húsið, trúi ég. Ég spyr lítið
um byggingaverk frænda míns,
sjálfur aldrei getað rekið nagla, og
þau verk flókin fyrir mér.
Sjálfgefíð er það, að Steingrímur
er einstaklega hagur maður og út-
sjónarsamur við verk, dugnaðurinn
einn saman kemur fyrir lítið hjá
mörgum, ef ekki fylgir hagleikur
og gott vinnulag. Ég sagði fyrr, að
Steingrímur hefði góða lund og það
held ég sé rétt, en við vorum aldrei
saman til sjós og né annars staðar
daglega, svo að ég tek enga ábyrgð
á lundarfarinu, aðeins hef ég aldrei
hitt hann nema í heldur góðu skapi,
og fullan glettni, en það þykist ég
hafa greint að skammt sé í alvör-
una. Það var ekki venja fyrir vestan
að vera að rannsaka sálina f fólki,
það mátti hver eiga hana í friði
fyrir sig, fólk var tekið eins og það
kom fram. Ég held þó að maðurinn
sé trúhneigður undir heldur hijúfu
yfirbragði.
Ekki held ég að það sé of djúpt
tekið í árinni að kalla Steingrím
Bjamason afreksmann og konu
hans líka. Það er mikið verk að
baki hjá þessum alþýðuhjónum, sem
byijuðu búskap sinn með tvær
hendur tómar og hafa komið með
sóma upp bamaskara og jafnframt
komist til góðra eigna, ef ekki mik-
illa.
Ætli maður iepji ekki með honum
kaffí á afmælisdaginn, við emm
báðir komnir í glundrið, okkur of-
býður svó, hvemig brennivínið fer
orðið í fólk, það verður spítalamatur
á miðjum aldri eða það verður vit-
laust og vinnur skaðaverk. Það er
ekkert fyrir þessa þjóð að gera
annað en að hætta að drekka
brennivín fyrir fullt og allt, hún
hefur enga heilsu til þess lengur,
hvorki andlega eða líkamlega.
Ásgeir Jakobsson
Laxaseiði seld til útlanda fyr-
ir 400 milljónir króna í ár
- segir Friðrik Sigurðsson framkvæmdasljóri
Landssambands fiskeldis- og hafbeitarstöðva
FRIÐRIK Sigurðsson fram-
kvæmdastjóri Landssambands
fiskeldis- og hafbeitarstöðva,
sagði í samtali við Morgunblaðið
að íslensk fiskeldisfyrirtæki
hefðu selt eina milljón laxaseiða
tíl Noregs og hálfa milljón til
írlands í fyrra og að öllum likind-
um yrðu seldar um 4 milljónir
laxaseiða til útlanda á þessu ári
fyrir 350 til 400 milljónir
íslenskra króna. Það væri hins
vegar skynsamlegra þegar til
lengri tima væri litið að ala seið-
in hér upp i t.d. tveggja kg stærð
þvi fyrir 8.000 tonn af laxi fengj-
ust 2 til 2,5 milljarðar króna.
Friðrik sagði að þeir sem gætu veitt
fískeldisfyrirtækjunum ^ármagns-
, fyrirgreiðslu virtust hafa lítinn
skilning á hversu dýrt það væri að
ala seiði upp í matfísk og fískeldis-
fyrirtækin neyddust því til að selja
seiði til útlanda. „Samkeppnisaðil-
um okkar,“ sagði Friðrik, „er þann-
ig færð hálfunnin afurð á silfúrfati
Borgarfulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins verða til viðtals í Val-
höll, Háaleitisbraut 1, á laugar-
dögumfrá kl. 10-12. Erþartekið
á móti hvers kyns fyrirspurnum
og ábendingum og er öllum borg-
arbúum boðið að notfæra sér
viðtalstíma þessa.
Laugardaginn 9. apríl verða til viðtals Júlíus Hafstein, formaður íþrótta- og tómstundaráðs
Reykjavíkur, umhverfismálaráðs og férðamálanefndar og í stjóm Dagvistar barna, Helga Jóhanns-
dóttir, í stjórn umferöanefndar og SVR og Ingólfur Sveinsson, í stjórn heilbrigðisráðs og Sjúkrasam-
lags Reykjavíkur.
því þeir selja þennan físk síðar á
sömu mörkuðum og við. Við höfum
selt Norðmönnum laxaseiði árlega
frá 1984 en einnig 1977 og 1979,
svo og írum 1986 og í fyrra. Það
er gífurleg eftirspum eftir laxaseið-
um í Noregi og trúlega verða sett
55 milljón gönguseiði í sjó við Nor-
egsstrendur í vor.
Árin 1977 og 1979 seldum við
óseltuvanin laxaseiði til Noregs,
sem flutt voru út með flugvélum,
en það fæst hins vegar minna verð
fyrir þau en seltuvanin. Frá 1984
hafa seiðin aðailega verið flutt í sjó
með opnum norskum bátum, svo-
kölluðum brunnbátum, sem hafa
aðallega verið notaðir til að flytja
lifandi ufsa við Noregsstrendur.
Það er verið að athuga möguleika
á að flytja út seiði í sjótönkum með
Júmbóþotum. Það hefur hins vegar
m.a. ekki fundist tækni ennþá til
að útiloka að sjórinn fari úr tönkun-
um í flugvélamar en þegar hún
fínnst yrði hægt að flytja út seiði
í stómm stíl til hvaða lands sem
væri. Það má einnig gera ráð fyrir
að það yrði ódýrara að flytja seiðin
með flugvélum en brunnbátunum
því það kostar um eina milljón
íslenskra króna að flytja seiði með
brunnbáti frá íslandi til Noregs.
í fyrra vom um fjórar og hálf
milljón gönguseiða framleidd hér
en á þessu ári verða framleidd hér
8 til 10 milljónir gönguseiða og á
næsta ári 12 til 15 milljónir. í fyrra
var slátrað hér 530 tonnum af laxi
og þar af vom 50 til 60 tonn seld
hérlendis. í ár verður 1.200 til 1.400
tonnum af laxi slátrað hér en það
er hins vegar lítið brot af heims-
framleiðslunni því áætiað er að
slátrað verði um 140.000 tonnum
af eldislaxi í heiminum í ár. Þar
af slátra Norðmenn 74.000 tonnum,
Bretar 23.000 tonnum, írar 5.000
tonnum, Færeyingar 2.100 tonnum,
Kanadamenn 5.700 tonnum,
Chilebúar 7.500 tonnum og Japanir
20.000 tonnum. Einnig ætla Banda-
ríkjamenn, Sovétmenn og Ný-Sjá-
lendingar að auka framleiðslu sína
á eldislaxi.
Við höfum aðallega selt laxinn
til Frakklands og Bandaríkjanna en
einnig til Danmerkur og Japans.
Það kemur til greina að við seljum
iax til Ítalíu, Þýskalands og Spánar
en við viljum fyrst og fremst rækta
þau sambönd sem við höfum fyrir
og leggja áherslu á góða vöru.
Verðið á laxinum kemur trúlega til
með að lækka vegna aukins fram-
boðs. Við munum því í framtíðinni
leggja meiri áherslu en nú á að
framleiða aðrar tegundir en lax og
mér þykir líklegt að við framleiðum
2 til 3.000 tonn af öðrum eldisfíski
en laxi árið 1994.
Nú þegar eru komnar lúðueldis-
stöðvar á Hjalteyri við Eyjafjörð og
Stað við Grindavík og ísnó er með
áætlanirum sandhverfueldi í Keldu-
hverfí. Ég tel að við þurfum að
leggja áherslu á sjávaryrkju í fram-
tíðinni. Til dæmis væri hægt að
sleppa þorski út í stijáleldi í haf-
beit þannig að þorskurinn yrði fijáls
■í sjónum en gefíð fóður á ákveðnum
stað. Flatfísk er hins vegar ein-
göngu hægt að ala í strandeldis-
stöðvum, þ.e.a.s. keijum á landi.
Eldisþorskurinn er dýrari en villti
þorskurinn en í Noregi var t.d. selt
mikið af eldisþorski frá Norður-
Noregi um sl. jól. Það er áætlað að
í Noregi verði framleidd 75.000
tonn af öðrum eldisfiski en laxi
árið 1995, þar af 20.000 tonn af
þorski, 20.000 tonn af sandhverfu,
10.000 tonn af lúðu, 10.000 tonn
af steinbít, 10.000 tonn af ostrum
og 5.000 tonn af hörpudiski," sagði
Friðrik.