Morgunblaðið - 08.06.1988, Blaðsíða 40

40 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. JUNI 1988
Matthildur Björnsdóttir skrifar frá Ástralíu
Hvað geta þjóðir lært
hver af annarri?
Nóg af penmgum í þessum banka. Hver hefur ekki upplifað það að þurfa á láni að halda, en gengið
með magapinu í marga daga af ótta um synjun bankastiórans?
Sem fyrrum bankastarfsmaður
hef ég ekki komist hjá að taka
eftir ýmsu í bönkum hér sem eru
framandi í augum íslensks banka-
^manns. Hver hefur ekki upplifað
það að þurfa á láni að halda, en
gengið með magapínu í marga
daga af ótta við að bera upp bón
um lán.
Það gat tekið marga daga að
semja ræðu í huganum um það
hvað maður ætlaði að segja banka-
stjóranum. Hvemigf maður ætlaði
að segja það og hvað mikið umfram
þörf þyrfti að biðja um til að fá
nauðsynlega upphæð. Sá var oft
siðurinn hjá hinum 'háu herrum
seðlanna að taka til föðulegrar
forsjár og ákveða að þessi tiltekni
einstaklingur myndi nú ekki hafa
gott af að fá meira en þetta, eða
að þeir sögðu að ekki væri meira
til að lána, það væri í svo mörg
hom að líta.
Og enginn mátti vita að þú ætl-
aðir kannski ekki að nota pening-
ana til húsnæðiskaupa sem var
lengi eina viðurkennda ástæðan til
að geta farið fram á að fá lán.
Magasár margra valt oft á góð-
mennsku bankastjórans.
í biðstofum bankastjóra mátti
sjá taugaóstyrka viðskiptavini
stika fram og til baka eins og þeir
væru að bíða síns skapadóms.
Því ri§a ég þetta upp að það
var spaugilegt fyrir mig, munandi
allar þær martraðir, að sjá flenni-
stórar auglýsingar utan á bönkum
það sem verið er að hvetja fólk til
að taka lán og látá drauma sína
rætast. Kauptu þér bílinn sem þig
hefur alltaf dreymt um, hjólhýsið,
farðu í draumaferðina, eða keyptu
draumahúsið. En umfram allt
komdu til okkar og fáðu lánaða
peninga til að gera hvað sem þú
vilt.
Hér er nóg af peningum til í
bönkum og þeir keppast hver um
annan þveran við að bjóða þér lán
Broadway
breytir um 1
svip, við tökum
helgina með
|M
Ingó
I K AI
og hvaðeina án þess að þú þurfir
endilega að hafa viðskipti þar.
En vextir eru tiltölulega háir að
slíkum lánum þó verðbólga sé lítil
eða innan við tíu prósent. Vextir
af lánum eru að meðaltali 12—18%
en af innlánsfé 7—12%.
Það sem einnig er framandi er
að bankar eru aldrei troðfullir af
viðskiptavinum, þegar mest er, hef
ég séð svona tuttugu þijátíu manns
í biðröð. Það þyrpast ekki hundruð-
ir starfsmanna einhverrar stofnun-
ar inn f banka til að ná í launin sín.
Minning um mánaðamót og
annadaga í íslenskum bönkum er
meira í ætt við martröð. Þar sem
banka eru troðnir af fólki sem þjá-
ist af súrefnisskorti. Gjaldkeri situr
við kassa og sér margt fólk í þvögu
keppast hvert við annað um að
rétta honum reikninga eða banka-
bók, hann veit ekki sitt ijúkandi
ráð.
Allir fara í biðröð og enginn er
að abbast upp á þig á meðan þú
lýkur þínum málum. Það er kallað
á næsta mann þegar gjaldkerinn
er tilbúinn.
Hér falla heldur ekki öll kredit-
kort eða önnur gjöld á einhveijum
tilteknum degi og ekki þarf að
borga afnotagjald fyrir sjónvarp.
Gjalddaginn fer eftir því hvenær
kortið var stofnað og eins er með
aðra reikninga, mikið af þeim eru
miðaðir við daginn sem viðskiptin
hófust. Svo gjalddagar dreifast
mjög vel. Þetta er árangur breytts
skipulags sem gert var fyrir nokkr-
um árum eða áratug síðan.
Hinsvegar borga Astralir skatta
af vöxtum sem þeir fá af sparifé
sínu og starfsfólk banka vinnur
einhverskonar eftirlitsstörf. Ef þú
færð peninga senda úr öðru landi
og skiptir þeim í sama banka og
þú leggur inn í skrifa þeir allar
upplýsingar um tékkann og banka-
bókina til að gera skattyfírvöldum
auðveldara fyrir. Skatteftirlit fer
að hluta til að í gegnum banka.
íslensk peningayfirvöld gætu
lært ýmislegt af Aströlum varð-
andi dreifíngu á álagi og gjalddög-
um greiðslna. Magasár fá Ástralir
hinsvegar þegar þeir hafa tekið
lán, en ekki fengið nægar upplýs-
ingar um kjörin, og siija því oft
uppi með stóra skuld sem þeir sjá
ekki fram á að geta borgað.
Ástralir gætu einnig lært
ýmislegt af íslendingum
En þó íslendingar gætu betrum-
bætt bankakerfi sitt og gert starf
bankamanna jafnara og mann-
eskjulegra er einnig ýmislegt sem
Ástralir gætu lært af Islendingum.
Eitthvað mikið virðist að hjá
mörgum fjölskyldum í Ástralíu þar
sem fjörutíu þúsund ungmenni eru
heimilislaus af ýmsum ástæðum.
Og nýjustu tölur segja að átta
hundruð þúsund áströlsk böm búi
við fátækt.
Ástralía er sagt eina landið í
heiminum þar sem orðið háskóla-
menntum er skammaiyrði eða nei-
kvætt orð í hugum unglinga. Um
það hafa verið umræður í flölmiðl-
um og greinar um í blöðum. Mikil
vandamál af ýmsu tagi eru ríkjandi
í skólum og kennarar em alveg
ráðalausir.
Foreldrar og skólar hafa misst
tök á uppeldinu og böm sýna mikla
andspymu við yfirvöld.
Algengt er að böm og unglinga
beri enga virðingu fyrir hlutum né
hafí ábyrðartilfínningu. Undanfar-
ið ár hefur það og verið algengt
að böm og unglingar hafí kveikt
í skólum og valdið tjóni fyrir hundr-
uðir milljóna dollara.
Þó svo að víða sé pottur brotinn
á íslandi varðandi samskipti §öl-
skyldna og unglinga held ég að
hlutfallið þar sé engan veginn ná-
lægt því sem er hér í Astralíu.
Atvinnuleysi hefur grafíð mikið
undan áströlsku þjóðinni hvað
varðar metnað unglinga til náms
og starfa. Hin mikla persónulega
nánd sem er svo einkennandi við
íslenskt samfélag gefur visst að-
hald, sem ekki er til hér.
Fjöldi unglinga í skólum hefur
engan áhuga á þekkingu og
menntun og bíður aðeins eftir að
koinast á „Jötuna“, atvinnuleysis-
bætumar, svo þeir geti haft það
gott, eins og þeir halda. Hið háa
hlutfall atvinnuleysis gerir að verk-
um að erfítt er að byggja upp von
og unglingamir fá ekki allir svo
mikla hvatningu til náms frá for-
eldrum.
Á íslandi hafa allir von um vinnu
og góða framtíð. Það hefur gert
að verkum að mun stærri hluti
íslenskra unglinga fer í eitthvert
nám og mjög margir í háskólanám
bæði á íslandi og í öðrum löndum.
Þetta er smitandi og allir vilja fá
góðu bitana af kökunni. Að gefast
upp fyrirfram er vandamálið hér.
Vonin sem enn er til á íslandi
og er hægt að byggja upp í bömum
og unglingum er líklega dýrmæt-
ari en íslendingar gera sér grein
fyrir í daglegu lífi því hún hefur
verið sjálfsögð svo lengi.
Vonleysi dregur úr andlegum
hæfíleikum og metnaði. Það er
áhyggjuefni hjá áströlsku þjóðinni
og einn háskólamaður sagði að
áströlsk ungmenni gæfust allt of
auðveldlega upp og hefðu ekki
nægan sjálfsaga til háþróaðs
vísindanáms, þ.e. að allt of fáir
fæm þann veg.
Þröngsýni
Flestir Ástralir tala aðeins eitt
mál, sitt eigið móðurmál, og læra
aðeins þau fög í grunnskóla sem
snerta beint það fag sem þeir hafa
hugsað sér að taka í háskóla. Það
eru engin skyldufög sem leiða til
víðsýni eins og gerist í íslenskum
menntaskólum, til dæmist.
Sem dæmi um þekkingu fyölda
manns hér á löndum heims eru
margir sem vita ekki hvar Noregur
og Svíðþjóð eru og þaðan af síður
um Færeyjar, Grænland og ís-
landi. Margir hafa spurt mig hvar
það væri og hvaða mál væri talað
það. Sumir halda að að sé í Al-
aska. Mjög oft þegar Ástralir tala
um jörðina og telja löndin upp eins
og þeir viti ekki um öll löndin hin-
um megin, stóran hluta af Evrópu
og Norðurlöndin, því þau eru ekki
nefnd á nafn, og ég minnist þess
ekki að hafa séð eða heyrt um að
þau væru tekin með í slíkum upp-
talningum. Ekki fer hjá því að slíkt
særi þjóðarstoltið og stoltið fyrir
hönd okkar frá hinu hveli jarðar.
Ég hef rætt þetta þekkingar-
leysi og þröngan sjóndeildarhring
við margt fullorðið fólk sem allt
er sammála því og skellir skuld
þekkingarskorts á skólana. Fjöld-
inn allur af innflytjendum, sérstak-
lega þeir sem eru frá Evrópu, tala
um þekkingarleysi fólks hér á
mörgum hlutum.
Fólk frá löndum þar sem það
er skylda í skólum að læra mörg
tungumál fínnur meira fyrir þessu
en aðrir.
Sjónvarp hér segir mest ástr-
alskar fréttir eða frá nærliggjandi
löndum. Það er hending ef kemur
frétt frá Danmörku, Noregi,
Svíþjóð, Færeyjum eða Grænlandi.
Ekki eru heldur fræðslu eða kynn-
ingarþættir um þau í sjónvarps-
dagskrá . Þó er ein stöð fjölþjóða-
stöð. Hún heitir SBS og sýnir kvik-
myndir frá ýmsum löndum, hefur
m.a. sýnt íslenskar kvikmyndir
eins og t.d. Husið. ísland komst
aðeins í fréttir í Ástralíu þegar
Reagan og Gorbatsjov hittust, eins
þegar eldgos hefur orðið og þegar
hvalbátunum var sökkt. Hinsvegar
horfa ekki margir á þessa stöð sem
er í samkeppni við margar aðrar.
Áhorfendur eru kannski helst þeir
sem hafa ferðast og hafa áhuga
eða þeir sem eru innflytjendur.
íslenskt sjónvarp hefur gert þjóð-
inni fært að ferðast vítt um heim
þó hún sitji heima í stofu. Það
ásamt því að skylt er að læra önn-
ur tungumál í skólum og ýmis
önnur fög, gerir Islendinga upp til
hópa að betur menntuðu fólki en
almennt er að fínna hér.
Litlar þjóðir hafa vissa hluti
fram yfír þær stóru og ættu virki-
lega að vera á verði að glata þeim
ekki með því að apa menntunar-
kerfí of mikið upp eftir stórþjóðum.
Stórþjóðimar gætu litið til smá-
þjóða eins og Islendinga og.séð
hvað er þó hægt að gera margt
og halda uppi mörgu þó einstakl-
ingamir séu aðeins um tvö hundr-
uð og fjörutíu þúsund.
Listagyðjan vel nærð
á Islandi
Mér fínnst skrýtið að heyra í
útvarpi hér að það væri ekki fjár-
hagslegur grundvöllur til að halda
leikriti gangandi nema örfáar sýn-
ingar. Hér búa milljónir manna og
það eru ekki mörg leikrit í gangi,
samt er ekki hægt að halda einu
leikriti nema kannski í mánuð þeg-
ar íslendingar halda sama leikrit-
inu jafnvel vetur eftir vetur og eru
þó aðeins um tvöhundruð og fjör-
utíu þúsund.
Mér fínnst það heillandi og lang-
ar stundum að hafa vængi og geta
skroppið um helgar þegar ég sé
allt það sem er í boði, listagyðj-
unni, til dýrðar, í Reykjavík. Enda
er mun auðveldara að nálgast hluti
í svo lítilli borg og oft auðvelt að
ganga á milli helstu „augna-
veislna".
Hér er gjaman spurt hvort mað-
ur sé hamingjusamur og það er
jafn eðlilegt og að segja að svo sé
og að segja að veðrið sé gott og
sólin skíni.
Hér í Ástralíu heyrist ekki í
honum „Barlómi Böðvaldssyni".
Það er eins og fólk hafí engan
áhuga á að kvarta yfír sínu við
náungann, þó svo fólk taki til sinna
ráða ef yfírvöld fara út af sporinu.
Kannski það sé aftur veðrið sem
geri fójki mýkra í skapi og léttara
í lund, á yfirborðinu, í daglegu lífí,
og þá minni þörf fyrir samkeppni
og samanburð við náungann?