Morgunblaðið - 14.08.1988, Blaðsíða 12

12 H
M0HgDK[BliAÐIÐ,«StJNNro'AGl3Ratf!/ÁGt>Sr »1988'
Viðeyjarklaustri
Rabbað við Margréti Hallgrímsdóttur fornleifafræðing

Morgunblaðið/KGA
Margrét Hallgrímsdóttir forn-
leifafræðingur.
Við Viðeyjarstofu og kirkju var ekki hægt að byggja fyrr en leit-
að hefði.verið fornminja. Fornleifafræðingar og safnverðir Árbæjar-
safns hafa fundið eitt og annað.
Margir áhugasamir
Vitað er að byggð hefur lengi
verið í Viðey og mönnum hefur
löngum verið hugstætt klaustrið í
Viðey, saga þess — og á síðari
tímum staðsetning.
Viggó Oddsson mælingamaður
ritaði í Morgunblaðið 23. janúar
1963 og taldi sig sjá nokkrar rústir
á loftmyndum af Viðey, einkum
vestan við Viðeyjarstofu og kirkju.
Ólafur K. Magnússon ljósmyndari
hefur einnig tekið innrauðar mynd-
ir úr lofti af eynni og mátti greina
á þeim rústir norðan og vestan við
húsin. Magnús Þorkelsson fom-
leifafræðingur skrifaði grein í
Morgunblaðið 29. janúar 1984 og
reyndi að ráða í hvað húsarústir
sæjust á loftmyndunum.
Árið 1986, þegar ljóst var að
Reykjavíkurborg hugði á fram-
kvæmdir við Viðeyjarstofu, voru
gerðir könnunarskurðir í bæjarhól-
inn norðan við stofuna í desember-
mánuði þess árs. Árbæjarsafn í
Reykjavík hefur haft veg og vanda
af þessum könnunum og öðrum
fomleifarannsóknum í Viðey. Fá-
einir munir fundust við könnunar-
gröftinn s.s. pottbrot úr klébergi
og hálfur sleggjuhaus úr steini. í
maí 1987 hófst raunverulegur fom-
leifagröftur. í upphafi stjómaði
Mjöll Snæsdóttir verkinu en hvarf
síðar til annarra starfa og tók þá
Sigurður Bergsteinsson þáverandi
safnvörður í Árbæjarsafni við
stjóm. í sumar hefur Margrét
stjómað fornleifagreftrinum í Við-
ey.
Vantar heildarmynd
Morgunblaðið hafði tal af Mar-
gréti Hallgrímsdóttur og bað hana
að greina frá því helsta sem fund-
ist hefði og hvaða ályktanir hún
vildi draga af þeim fundum.
Margrét tjáði Morgunblaðinu að
enn væri ekki nein heildarmynd
komin fram að byggðinni í Viðey,
þar eð aðeins hefði verið rannsakað-
ur hluti af bæjarhólnum aftan við
stofuna og í kirkjugarðinum. Hún
bendir á að það móti fyrir rústum
í Klausturhólunum svokölluðu og
þar væri ákaflega forvitnilegt að
grafa, þótt auðvitað yrði að taka
ömefnum með fyrirvara. Líka sæist
móta fyrir rústum við Skrauthól.
Auk þessa væm sjáanlegar rústir
hér og þar, bæði í Vesturey og
Heimaey.
I Viðey er nokkurra ára fomleifa-
gröftur eftir áður en hægt verður
að fá heildarmynd af klaustur-
byggðinni. Það yrði að taka allan
bæjarhólinn og Klausturhólana og
rústimar við Skrauthól.
Klaustrið_ hefur líklega verið
mörg hús. Iveruhús, kirkja, ábóta-
stofa, geymslur m.a. fyrir jarða-
tolla.
Nú í sumar var svæðið milli Við-
eyjarstofu og kirkju einnig kannað
og líka smáblettur framan við kirkj-
una og ekki má heldur gleyma
staðnum þar sem spennistöðin
stendur nú.
„En gröftur í bæjarhólnum segir
okkur að byggð hafí verið í eynni
nánast frá landnámsöld," sagði
Margrét. „Elstu rústir eru skáli sem
hefur verið grafinn niður í gegnum
em dæmigerðir fyrir átjándu öldina,
krítarpípur og leirker og pottabrot.
Einnig hafa fundist brot úr meðala-
glösum. Það eina sem hefur varð-
veist af innihaldinu er tjömefni í
einu þeirra. Það hefur sennilega átt
að eyða mannalús.
Núna í sumar höfum við kannað
framhaldið af miðaldarústunum og
í sömu lögum höfum við fundið tölu-
vert af trédiskum og tréáhöldum.
Tvær vaxtöflur í viðbót, klébergs-
potta og töluvert af vaðsteinum sem
fundust í öllum mannvistarlögum
og benda til þess að ábúendur hafí
sótt sjóinn, eins og er rökrétt á
þessum stað. Við fundum steinkoll-
ur og einnig fundum við kvamar-
steina og bökunarhellur."
Kornrækt
— Til að baka brauð?
„Já, þetta em þunnar hellur úr
flögubergi og á þeim var bakað
brauð. Það er auðvitað vísbending
um að kom hafí verið í Viðey, ann-
aðhvort innflutt eða ræktað á staðn-
um eins greinir frá í sögu Þorláks
Ekki bara gröftur, líka þarf að
öskulag frá því um 900 eftir Krists-
burð. Hann hefur því verið gerður
síðar, en er þó ekki miklu yngri.
Fundir í þessum elstu rústum em
dæmigerðir fyrir fomleifafundi frá
þessum tíma. Þar fundust ummerki
og vísbendingar um vaðmálsgerð.
Ofan á þessu húsi fundust minjar
um miðaldabyggð sem hugsanlega
getur verið tengd klaustrinu. Þar
vom mjög vel hlaðnar gijótundir-
stöður. Þar fundust bútar af vatt-
saumi sem er dæmigerður fyrir
miðaldir því hann lagðist að mestu
af eftir siðaskipti því þá kom pijóna-
skapur til sögunnar. Einnig fundust
kljásteinsbrot en kljásteinar vom
notaðir við að vefa vaðmál. — Og
síðast en ekki síst fundust hinar
margumtöluðu vaxtöflur. Þær vom
notaðar í Evrópu á miðöldum í dag-
legu lífí, sennilega á svipaðan hátt
og rissblöð nútímans. Þetta em
þunnar plötur úr tré sem á var
borið vax og var rist á það með
stíl. Fundist hefur blýhlutur í sömu
mannvistarlögum og er þar líklega
um stíl að ræða.
Ofan á þessum rústum vom aðr-
ar frá átjándu öld. Fundimir þar
mæla og teikna.
helga. Við fundum töluvert af þess-
um hellum, þannig að brauðbakstur
hefur verið umtalsverður. Annars
finnst mér ærin þörf á því að gera
fíjókomagreiningar í Viðey. Það
gefur ekki bara vísbendingu um
komrækt og hugsanlegt skóglendi,
heldur sýnir það okkur líka hvernig
veður- og gróðurfar hefur breyst í
gegnum aldimar. Ftjókomagrein-
ing er alls staðar orðin nauðsynleg-
ur þáttur í öllum fomleifarannsókn-
um.“
— Miðaldamenn hafa væntanlega
nartað í fleira en brauð?
„Við tínum hvert einasta bein
sem við fínnum og allar skeljar líka
og greinum út frá því allar tegund-
ir sem hafa verið í mataræði Við-
eyjabúa. Öll bein em greind eftir
tegundum og jafnframt er kastað
á þau tölu til að fá einhveija hug-
mynd um mataræðið. Ég er með
beinafræðing út í Viðey núna. Hún
hefur greint algengustu tegundir.
Það er mjög mikið af fiskbeinum
og öðuskel, en öðuskelin var algeng
á borðum í þá daga. Mikið er af
kindabeinum, þannig að sauðfjár-
búskapur hefur tíðkast þama frá
Margir hafa grafið í sumar.
Morgunblaðið/Sverrir
upphafí. Geitabein hafa líka fundist
og er það mjög athyglisvert, bein
af selum, hrossum og töluvert að
hvalbeinum.“
— Hvar funduð þið öll þessi
ósköp?
„Bein finnast alls staðar, sérstak-
lega í gólflögum húsanna. Við at-
huguðum sérstaklega byggingar-
staðinn þar sem spennistöðin er
núna. Magnús Sædal hafði vonað
að hann gæti byijað þar strax að
byggja en þá kom í ljós að þama
hafði verið öskuhaugur. Fimm
metrar af móösku og matarleifum
Viðeyinga. í eða undir öskuhaugn-
um fundum við hús sem hefur ver-
ið byggt eftir aldamótin 1500 og
þar undir fundum við rúst af húsi
sem líklega hefur verið byggt á
þrettándu eða fjórtándu öld.“
— Fyrirgefðu orðalagið, en á
meðan þið rannsökuðuð rústimar
og kjömsuðuð á matarleifum, varð
Magnús Sædal að bíða?
„Já, ég er hrædd um að við höf-
um tafíð hann. Hann hefur verið
ósköp þolinmóður og skilningsríkur
en undir lokin var hann farinn að
láta heyrast í vélgröfunni."
Hæversk í kirkjugarði
— Nú hafið þið ekki bara verið
að gramsa í rústum og matarleifum,
fjölmiðlar hafa birt ótaldar myndir
af þér í félagsskap beinagrinda?
„Við höfum grafið í kirkjugarðin-
um bak við kirkjuna. I fyrra fundum
við 60 miðaldagrafir norðan við
kirkjuna; langflestar voru kistu-
lausar. Á einum staðnum lágu þær
mjög þétt, rétt eins og margir hafí
verið grafnir á sama tíma. Manni
dettur í hug pestimar 1402-4 og
1494-5. Það er líka hugsanlegt að
margir hafi látist yfir vetrarmánuð-
ina og verið grafnir saman þegar
jörð þiðnaði.
Og svo er það náttúrulega „stóri
maðurinn" sem fjölmiðlamir voru
svo hrifnir af. Beinagrindin var illa
farin en gröfín var athyglisverð. Á
hægri hendinni var hringur, 88%
silfurs með gyllingu utan. Hringur-
inn er með tákni sem líkist bandrún-
um og ofan á kistulokinu var skraut
sem minnti á lilju en svipað kistu-
skraut fannst við uppgröft í Skál-
holti á sínum tíma.
En nýrri grafír sem við höfum
rannsakað í sumar em athyglis-
verðar sakir þess að þær liggja
ekki í austur-vestur-stefnu heldur
samsíða kirkjunni. Skúli hefur valið
kirkjunni stefnu og grafimar tekið
mið af því. Við höfum annars reynt
að vera hæversk í rannsóknunum
og förum ekki nærri yngri gröfum
og Skúli fógeti fær að vera í friði,
enda er hann líklega grafínn inni í
kirkjunni."
— Hveijir hafa verið með þér í
greftinum?
„Ég hef haft íslenskan kjarna
af stúdentum, háskólanemendum
og sagnfræðingum. Erlendir fom-
leifafræðingar hafa einnig verið hér
sem og tveir beinasérfræðingar,
annar fínnskur en hinn sænskur."
— Þegar þið loks verðið búin að
grafa nægju ykkar í Viðey, verður
hægt að byggja „sögualdarklaust-
ur“?
„Það ætti að vera hægt að endur-
gera klausturbyggðina eftir ljós-
myndum og uppdráttum af þeim
rústum sem þá verður búið að grafa
upp. Það vom fleiri en Skúli í Við-
ey. Mérþykir hugmyndin um „sögu-
aldarklaustur" skemmtileg."
Aftur rask í