Morgunblaðið - 14.08.1988, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 1988
gerð árið 1909 en það frumvarp
var einnig fellt.
Þótt löggilding fengist ekki var
Milljónafélagið með mikil umsvif
í Viðey, t.d. var lokið við að leggja
síma í eyna 17. nóvember 1808.
Arið 1911 voru eignir félagsins í
eynni virtar á 443.600 krónur
Milljónafélagið hafði samning
við olíufélagið danska DDPA um
móttöku og dreifíngu á þeirri olíu
sem það flytti til landsins, einnig
var gerður samningur við danska
flotann um móttöku á öllum kolum
er eftirlitsskip stjómarinnar not-
uðu hér við land og afhendingu
þeirra. Til að annast þá afgreiðslu
var reist stórt kolahús á steyptu
plani er nefndist Den kongelige
danske marines depot.
Auk þessara samninga gerði
félagið aðra við frönsk togarafélög
um sölu á kolum og vatni til tog-
ara þeirra meðan þeir stunduðu
veiðar hér við land. Einnig voru
gerðir samningar við ensk og
norsk togaraútgerðarfélög um
kaup á vertíðarafla skipa þeirra
og um sölu á koium, salti og öðrum
nauðsynjum til þeirra. Milljónafé-
lagið afgreiddi auðvitað einnigeig-
in skip í Viðey, togara, línuveiðara
í „liquidation“ og var Halfdan
Hendriksen stórkaupmaður settur
til að ráðstafa eignum þess og
skuldum fyrir hönd Handelsbank-
ans í Kaupmannahöfn.
Misjafnt gengi
Meginhluti Viðeyjar komst aft-
ur í eigu Eggerts Briem að fráta-
linni „Stöðinni" austast í eynni,
hana tók Handelsbankinn upp í
skuldir. Húsin á Sundbakka voru
í sjálfu sér óseljanleg og var því
reynt að halda rekstrinum áfram
þótt megi,segja að hjólin hafí snú-
ist í hægagangi í Viðey.
1922 hófst nýr uppgangstími í
Viðey. Fiskveiðahlutafélagið Kári
keypti Stöðina af Handelsbanjtan-
um og flutti þangað útgerð sína.
Áður en árið var liðið voru um
hundrað manns búsettir í eynni.
Rafmagn var lagt um Stöðina.
Sundbakki var álitlegt þorp, þar
bjuggu margar fjölskyldur og
bamaskóli var reistur, hann er
reyndar eina húsið sem enn stend-
ur, en vatnsgeymi þorpsins hefur
félag brottfluttra Viðeyinga breytt
í félagsheimili.
Kárafélagið blómstraði næstu
átta árin og mikið var um að vera.

Ljósmynd/Magnús Ólafsson; Ljósmyndasafnið
Varningnum var ýtt á járnbrautarteinum á Sundbakka i tíð Milljóna-
félagsins.
og kúttera, 12-15 skip. Afli þess-
ara skipa var þar verkaður og
fluttur út.
Mikið var um að vera í Viðey á
árunum 1910-13. Flestar urðu
skipakomur 368 á ári. Flest voru
skipin 8 sem voru afgreidd í einu.
Mest munu hafa farið 50-60.000
smálestir af allskonar vörum um
Viðeyjarbryggjur á einu ári.
86 manns höfðu búsetu í Viðeyj-
arstöð en yfír vetrarmánuðina til
vertíðarloka var ávallt margt
aukafólk ýmist úr Reykjavík eða
sveitunum og var þar þegar flest
var um 240 manns. Um sumarið
voru að jafnaði 40-50 stúlkur við
fískverkun.
Thor Jensen var aðalfram-
kvæmdastjóri á þessum árum en
það er ljóst að samstarfíð við
dönsku hluthafana var erfitt, sér
í lagi við Aage Möller. Aage kvart-
aði m.a. undan því að Thor Jensen
væri í samkeppni um mjólkursölu
við fyrirmyndarbúið í Viðey. Þann-
ig háttaði til að Thor var áhuga-
maður um búskap og hafði 4 kýr
í ijósi bak við heimili sitt við
Fríkirkjuveg og seldi hann 15 lítra
af mjólk sem var umfram heimilis-
þarfír til hótels Heklu.
Fleiri og stærri atriði ollu þó
ósamlyndi í félaginu. Sölukerfíð
fyrir saltfisk og hlutaskipti voru
ekki gallalaus og ágóði varð minni
en efni stóðu til. Félagið átti lengst
af í erfiðleikum með rekstrarfé og
vaxtabyrði var talsverð.
Thor Jensen sagði upp stöðu
sinni sem framkvæmdastjóri í árs-
lok 1912 og lét af störfum hinn
1. ágúst árið eftir. Thor Jensen
segir í æviminningum sinum: „Með
brottför minni úr framkvæmda-
stjóm félagsins voru dagar þess
taldir." Hinn 3. janúar 1914 barst
tilkynning um að stöðva allar
greiðslur og þar með gékk félagið
Um bryggjumar lágu jámbrautar-
teinar og þungir, lágir vagnar með
hjólum fyrir teinana fluttu kol,
salt og físk. Allt var dregið með
handafli frá skipunum upp í salt-
húsið, fískhúsin og kolabinginn.
Vorið 1929 vom gerðar miklar
endurbætur á ýmsum mannvirkj-
um. Jámbrautateinamir vom
teknir upp og fjarlægðir og settir
vom niður nýir bryggjustaurar og
plankar á aðra bryggjuna. Til
flutninga vom keyptir tveir nýir
vömbílar af Fordgerð.
En nú fór áhrifa heimskrepp-
unnar að gæta. Framleiðsluvömr
seldust ekki, fyrirtæki urðu gjald-
þrota og fólk atvinnulaust, ferill
Kárafélagsins endaði árið 1931.
Útvegsbanki íslands tók Stöðina
upp í skuldir en ekki vom tök á
því að stofna til nýrrar útgerðar
og fiskvinnslu. Nokkrir Viðeyingar
reyndu að taka Stöðina á leigu
með það að markmiði að reka físk-
verkun en það tókst ekki.
Eftir þessi áföll fór íbúum 1
eynni fækkandi en þeir sem eftir
sátu reyndu að búa að sínu með
fáeinum kúm, kindum og hænsn-
um og stunda þá vinnu sem til féll.
Þótt minna væri um skipakomur
á Sundbakkann, komu nokkrir
gestir aðra leið. Þama var nokk-
urs konar flugvöllur. Sjóflugvélar
lentu þama og má nefna flug-
kappana Balbo og Charles Lind-
bergh, þeir komu árið 1933.
1939 skall heimsstyijöldin
síðari á og 10. maí árið eftir var
ísland hemumið. í Reykjavík og
öðmm byggðarlögum vantaði
vinnuafl þangað fóm Viðeyingar.
En það vantaði lika timbur, húsin
vom rifín. 1943 var Sundbakki
kominn í evði. Nú em öll mann-
virki að bamaskólanum og
vatnsgeyminum frátöldum rústir
einar.
m
JLulI
Hafsteinn Sveinsson á nýjum bát, Maríusúðinni.
Morgunblaðið/KGA
Þakklátt starf
Spjallað við Hafstein Sveinsson Viðeyjarfara
Flestum ber saman um að Viðey sé
fríð og fögur. Unaðsreitur í nágrenni
höfuðborgarinnar þar sem hægt sé að
ganga á vit fortíðar og sögu í óspilltu
umhverfi. — En fólk þarf að sigla yfir
Viðeyjarsund til að komast í þessi gæði.
Hafsteinn Sveinsson sér um
Viðeyjarferðir.
Gamall draumur
Hafsteinn sagði blaðamanni
að Viðeyjarflutningar hans ættu
sér langan aðdraganda.
„Ég fór mína fyrstu ferð til
Viðeyjar árið 1962. Ég gleymi
þeirri ferð aldrei. Þessi för var
farin á fallegum sumardegi. Við
komum fjögur saman út í eyju
á smábáti og ég minnist þess að
hafa haft orð á því við sam-
ferðafóik mitt, hvemig í ósköp-
unum það mætti vera að við
Reykvíkingar hefðum héma við
bæjardymar unaðsreit sem nán-
ast engir fengju notið.
Eftir þessa ferð lét sú hugsun
mig ekki í friði að opna eyjuna
fyrir almenning. Stephan Steph-
ensen átti eyjuna þá, mikill og
skemmtilegur ágætismaður.
Árið 1966 bað ég hann um leyfí
til að feija fólk út í eyju en þar
var þungt undir fæti; blákalt nei
í það skiptið. Árin liðu en ég
vildi ekki gefast upp.
í árslok 1970 datt mér í hug
að kaupa bát á Norðurlöndum
og sigla honum yfír íslandsála.
Ég vissi sem var að eftir slíkri
för yrði tekið. Ég lét verða af
þessu ævintýri, keypti Moby
Dick, 19-feta bát, og sigldi hon-
um heim vorið 1970. Mitt fyrsta
verk eftir að ég kom heim var
að fara til Stephans í Verðandi;
því hann átt ennþá meginhluta
eyjarinnar, þó ríkið hefði eignast
Viðeyjarstofu. Það er ekki að
orðlengja það, hann tók mér eins
og glataða syninum. — Og það
var alveg sjálfsagt að ég fengi
að flytja fólk út í Viðey. Ríkis-
valdið veitti mér einnig leyfí.
Moby Dick var ekki stór bát-
ur, tók bara 10 manns. Árið
1973 tók ég Skúlaskeið í notkun
sem hefur þjónað þessum ferðum
síðan af mikilli dyggð og tryggð
án allra óhappa. Skúlaskeið get-
ur flutt um 50 manns. — Og nú
er ég kominn með enn eina feiju,
Marfusúð. Hún tekur milli 70 og
80 manns. Þannig að þú sérð
að áhuginn á Viðey hefur aukist
í gegnum árin. Ég ætla að reyna
að halda Skúlaskeiði við og nota
sem varabát, einn bátur er ekki
nóg.“
— Feijaðir þú einungis al-
menning á milli, voru ekki ein-
hveijir flutningar fyrir ríkisvald-
ið, því það var lengi verið að
gera við Viðeyjarstofu á þessum
árum?
„Mínir farþegar hafa verið
allur almenningur, venjulegt og
gott fólk. Ríkið veitti svo litlu
fé til viðgerðanna að húsin grotn-
uðu í rauninni hraðar niður en
þau voru byggð upp. Það lá við
að ég táraðist á vorin þegar ég
kom að kirkjunni, snjófannir inni
og mosagrónir veggir.“
— Nú hafa hent slys á Viðeyj-
arsundi, hefur þú nokkum
tímann verið hætt kominn?
„Ég reyni að vera samvisku-
samur gagnvart farþegum
mínum og við hjálpumst öll að.
Aðeins einu sinni hefur farþegi
fallið í sjóinn. Það gerðist fyrir
stuttu. Fullorðin kona missti
jafnvægið á leið í bátinn. — En
hún var flugsynd og hjálpfúsar
hendur voru nærri."
Feijað gott fólk
— Nú er varla nóg að hafa
bát, þarf ekki bryggjur?
„Jú, um leið og ég byijaði að
feija fólk út í Viðey smíðaði ég
flotbryggjur, bæði í Sundahöfn-
inni og úti í Viðey. Úti í eyju var
ég fyrst með 50 metra langa
bryggju. Sú reyndist fullstutt;
fjaran nær langt út. — En þetta
var nú byijunin. Ég lengdi hana
seinna upp í 70 metra.
Þessir flutningar hafa oft ver-
ið erfíðir. Flotbryggjumar í Við-
ey og Sundahöfn hafa oftsinnis
farið í mask. Þetta hefur því
verið mikil vinna. — En einhvem
veginn hefur þetta bjargast.
Ég hef verið á hrakhólum með
aðstöðu í Sundahöfninni. Ég hef
verið að þvælast fyrir skipunum.
Þetta hefur bjargast fyrir góð-
vild og liðlegheit, sérstaklega frá
starfsmönnum Eimskips sem
hafa lagt sig fram um að greiða
götu mína í öllu aðstöðuleysinu.
Maður hefur orðið að vakta bát-
inn margar nætumar, Sunda-
höfnin er galopin fyrir norðaust-
anáttinni. Núna er loks að koma
sú aðstaða fyrir feijuna sem
þarf að vera. Það er komin glæsi-
lega hönnuð og vel byggð
bryggja S Viðey og önnur báta-
bryggja verður fljótlega tekin í
notkun í Sundahöfn. Eg sé ekki
lengur neitt því til fyrirstöðu að
það verði opið í Viðey allan árs-
ins hring."
— Þú getur þá verið með ferð-
ir á vetuma líka?
„Síðustu tvö árin hafa verið
ferðir á vetuma um leið og borg-
in fór að byggja upp af þessum
mikla myndarskap og rausn.
Borgin hefur svo sannarlega tek-
ið vel á þessu máli. Það hefur
tekist giftusamlega að flytja
þetta mikla magn af byggingar-
efni sem hefur verið notað í Við-
ey.“
— Hvað er þér hugstæðast við
Viðeyjarferðimar?
„Mér er efst í huga þakklætið
frá farþegum mínum fyrir að fá
tækifæri til að komast út í þá
paradís sem Viðey sannarlega
er.“