Morgunblaðið - 21.09.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 1988
Shevardnadze ræðir
við dönsk stjórnvöld
Kniinmannahnfn Honfnr
Kaupmannahöfn. Reuter.
SOVESKI utanríkisráðherrann
Eduard Shevardnadze kom til
Danmerkur í opinbera heimsókn
í gfær. Búist var við að hann
ræddi milliríkjaviðskipti, málefni
Evrópubandalagsins og uppsetn-
ingu ratsjárstöðvar á Grænlandi
við dönsk stjórnvöld.
Við komuna til Danmerkur sagði
Shevardnadze að koma þyrfti í veg
V estur-Þýskaland:
Sluppu ómeiddir
úr kúlnahríðinni
Tilræðið talið tengft fundi Alþjóða-
bankans og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
Bonn. Reuter.
SKOTIÐ var í gær að ráðuneytis-
stjéra í vestur-þýska Qármála-
ráðuneytinu í þann mund, sem
hann var að fara til vinnu sinnar.
Sakaði hann ekki og lentu kúlurn-
ar í bílnum hans. Nú er að hefjast
f Vestur-Berlín fundur Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins og Alþjóða-
bankans og hafa öfgafullir vinstri-
menn og sljórnleysingjar hótað
hermdarverkum af þvi tilefni.
Lögreglumenn segja, að þremur
eða flórum skothleðslum hafi verið
skotið að Hans Tietmeyer þegar hann
var á leið til vinnu sinnar í fjármála-
ráðuneytinu í Bonn. Höfðu tilræðis-
mennimir komið sér fyrir í skóglendi
rétt við veginn en þegar þeir hófu
skothríðina kastaði Tietmeyer sér
niður á bílgólfíð og slapp alveg
ómeiddur. Bílstjórinn varð heldur
ekki fyrir skoti þótt tíu kúlur lentu
í bílnum.
Rúmlega 100 hópar og hreyfingar
ætla að sameinast um friðsamleg
mótmæli þegar fundur fyrmefndra
alþjóðastofnana fer fram og heldur
fólkið því fram, að lánastefna þeirra
hafi hrakið margar þriðjaheimsþjóðir
á vergang. Ofstækisfull kommún-
istasamtök og stjómleysingja hafa
hins vegar staðið fyrir íkveikjum í
bönkum og hótað hryðjuverkum. A
fundinn í Vestur-Berlín koma 10.000
ráðherrar, bankamenn og embættis-
menn frá 151 landi og af þeim sökum
hafa verið kallaðir til 2.700 lögreglu-
menn frá öðrum landshlutum til að
aðstoða lögregluna í borginni en hún
telur 6.000 manns.
fyrir árekstra austantjaldsríkja og
vesturlanda. Nauðsynlegt væri að
ríkin ræddust við og málefnaágrein-
ingur mætti ekki koma í veg fyrir
að menn fyndu samkomulags-
grundvöll. Væri þetta haft í huga
mættu vonir fólks um frið og ör-
ugga framtíð rætast.
Utanríkisráðherrann sagði að
Danir og Sovétmenn ættu það sam-
eiginlegt að vilja efla öryggismál,
afnema kjamorku- og efnavopn,
koma í veg fyrir hemaðarátök og
forða heiminum frá umhverfísslys-
um. Shevardnadze vildi einnig ræða
viðskipti, mannúðar- og menningar-
mál við Dani.
Nokkrir vestrænir stjómarerind-
rekar líta svo á að ferð utanríkisráð-
herrans væri farin til að kynna
Norðurlandabúum viðhorf Sovét-
manna í viðskipta- og öryggismál-
um.
Shevardnadze fer til Washington
í dag til viðræðna við Schultz, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna og
að þeim loknum mun hann verða
viðstaddur upphaf Allsheijarþings
Sameinuðu þjóðanna.
Reuter
1600manns hafa farist íflóðun-
um íBangladesh
Þúsundir fjölskyldna eru enn einangraðar í Manikganj, 10.000
manna bæ norðan við Dhaka höfuðborg Bangladesh, þremur vik-
um eftir að mestu flóð f sögu Bangladesh hófust, að því er emb-
ættismaður einn sagði í gær. Eyðileggingin af völdum flóðanna
sést á vegum sem liggja til Manikganj sem komu upp úr yfir-
borði vatnselgsins fyrir aðeins þremur dögum. Hús hafa lagst
saman, uppskera er ónýt og á veginum eru stórir gígar eins og
eftir loftárás. Að sögn embættismanna hafa nálægt 1600 manns
farist í flóðunum. 270 manns hafa látist úr sjúkdómum viðsvegar
um landið og að minnsta kosti 620 þúsund manns smitast.
Bandaríkin-Kanada:
Fríverslun gegn mögu-
legum EB-tollmúrum
Reuter
Lögreglumaður í Vestur-Berlín
athugar bíl, sem ekið er að Teg-
el-flughöfninni í borginni. Árs-
fiindur Alþjóðabankans og Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins hefst nú
í vikunni og af þeim sökum hefur
öryggisgæslan verið stórefld.
Washlngton. Reuter.
BÁÐAR deildir Bandaríkjaþings
hafa nú samþykkt firíverslunar-
samning sem stjórnir Banda-
rikjanna og Kanada hafa gert
með sér. Ragan Bandaríkjafor-
seti segir að með samningnum
hafi verið búinn til stærsti, frjálsi
markaður heims og sumir stuðn-
ingsmenn samningsins álíta að
hann muni hvelja Vestur-Evr-
ópumenn til að halda mörkuðum
sínum opnum gagnvart rfkjum
utan Evrópubandalagsins, EB.
Enn er andstaða við samninginn
á Kanadaþingi.
Samningurinn var samþykktur
með yfirgnæfandi meirihluta í báð-
um deildum Bandaríkjaþings enda
þótt nokkrir þingmenn rækju and-
Spánn:
Tunga Baska
hafín til vegs og
virðingar á ný
San Sebastian á Spáni. Reuter.
TUNGUMÁL Baska, sem nefn-
ist Euskera á þeirra máli, geng-
ur nú í endurnýjun lífdaganna
með samþykki og stuðningi
spænskra stjórnvalda. Forðum
var Böskum, sem búa í hinum
fjöllóttu héruðum Norður-
Spánar, bannað að tala og rita
þjóðtungu sina. Baskneska er
málfiræðilega einstaklega flók-
in og afar ólík spænsku en hún
er undirstaða baskneskrar
þjóðernistilfinningar. Þjóðern-
issinnar af kynstofni Baska
hafa um árabil barist fyrir
stofinun sjálfstæðs ríkis Baska
er næði yfir öll héruð þeirra á
Spáni jafnt sem Frakklandi þar
sem nokkur hluti þjóðarinnar
býr.
Uppruni basknesku er umdeild-
ur meðal málvísindamanna en ta-
lið er að þjóðin sjálf hafí haldið
frá Asíu fyrir mörg hundruð árum
til heimkynna sinna í fjallahéruð-
unum á landamærum Spánar og
Frakklands. Innflytjendur frá öðr-
um hlutum Spánar þrengdu að
tungu og menningu Baska á 19.
öld er iðnvæðing hófst á Norður-
Spáni og miðstýringarárátta
spænskra stjómvalda varð Bösk-
um einnig fjötur um fót. Franco
einræðisherra bannaði notkun
basknesku á stjómartíma sínum
sem iauk um miðjan síðasta ára-
tug.
I blaði, sem hlynnt var Franco-
stjóminni, var sagt á fímmta ára-
tugnum að það að tala basknesku
væm jafn slæmir mannasiðir og
að nota hendumar til að ausa upp
súpunni.“ Búið var til slagorðið:
„Ef þú ert Spánveiji talaðu þá
spænsku!" Litið var niður á bask-
neskuna og sagt að hún væri að-
eins mál smábænda og fiski-
manna. Bannað var að gefa út
prentað mál á tungumálinu, jafn-
vel bænabækur, og basknesk
skólaböm voru hvött til þess að
tala fremur spænsku.
1971 þurfti Carmen Garmen-
dia, sem nú er forstöðumaður
opinberrar tungumálastofnunar í
Baskalandi, að beita sér af öllu
afli til að mega láta skíra son sinn
Mikel en ekki Miguel sem er
Baskar á Norður-Spáni hafa árum saman barist fyrir stofiiun
dasjálfstæðs ríkis. Myndin sýnir mótmæli í bænum Cizurquil
skammt mlisfrá San Sebastian.
spænski rithátturinn á sama
nafni. Baskneska dó ekki út, þrátt
fyrir ofsóknimar, m.a. vegna þess
að þjóðemissinnaðir menntamenn
skipulögðu hálf-leynilega skóla á
heimilum sínum þar sem málið
var notað áfram.
Síðan 1980, er Baskaland var
gert að sjálfstjómarhéraði, hafa
spænsk stjómvöld reynt að hlúa
að basknesku. Garmendia segir
að um Qórðungur hinna tveggja
milijóna íbúa héraðsins tali bask-
nesku reiprennandi og margir í
viðbót kunni svolítið í málinu. Hún
viðurkennir þó að fáir noti máiið
að staðaldri. Það er nú skyldun-
ámsgrein í grannskólum héraðs-
ins og tugþúsundir fullorðinna,
þ.á m. margir atvinnulausir,
sækja námskeið til að læra tungu
forfeðra sinna.
Basknesk sjónvarpsstöð notar
basknesku í útsendingum sínum
og gefín eru út tvö vikurit á mál-
inu auk þess sem eitt dagblað er
að hluta ritað á því. Samt sem
áður getur ferðamaður dvalist
dögum saman í héraðinu án þess
að verða mikið var við basknesku
ef undanskilin era skilti, sem era
á spænsku og basknesku, og sér-
kennilegt veggjakrot á fáeinum
stöðum. Baskneska nýtur meiri
virðingar en fyrr en það er enn
þá of snemmt að spá um lyktir í
baráttunni fyrir vexti hennar og
viðgangi.
róður gegn honum á þeim forsend-
um að samningurinn gæti valdið
bandarískum bílaframleiðendum,
kartöflubændum og fleiri framleið-
endum skaða. „Samkomulagið mun
verða til að fjölga atvinnutækifær-
um og auka hagvöxt beggja vegna
landamæranna og stærsti fijálsi
markaður í heimi verður til,“ sagði
Reagan forseti eftir atkvæða-
grejðsluna í þinginu.
Öldungadeild kanadíska þings-
ins, þar sem stjómarandstöðuflokk-
ur fíjálslyndra hefur meirihluta,
neitar að fjalla um samninginn
nema Brian Mulroney, forsætisráð-
herra stjómar íhaldsflokksins, boði
til þingkosninga. Frjálslyndir segj-
ast ætla að hætta við fríverslunar-
samninginn sigri þeir í kosningun-
um. Andstæðingar samningsins í
Kanada óttast að bandarísk fyrir-
tæki muni kveða innlend fyrirtæki
í kútinn komist fijálsi markaðurinn
á laggimar.
Evrópubandalagið hyggst koma
á sameiginlegum, innri markaði
aðildarríkjanna árið 1992. „Ég tel
að það mikilvægasta við fríverslun-
arsamninginn sé sú staðreynd að
hann gerir jarðarbúum svolítið auð-
veldara að meta gildi og möguleika
eins heimsmarkaðar," sagði Lloyd
Bentsen, formaður efnahags- og
fjármálanefndar öldungadeildar
Bandaríkjaþings og jafnframt vara-
forsetefni demókrata, í gær. Hann
sagði að Bandaríkjamenn gætu
notað samninginn sem tæki í bar-
áttunni gegn ríkjum, sem hygðust
loka mörkuðum sínum, og sagt:„Ef
þið aðstoðið okkur ekki við að vinna
að fijálsri heimsverslun þá gerum
við tvíhliða samninga við önnur
ríki." Öldungadeildarþingmaðurinn
Max Baucus sagði að þessari aðferð
yrði fyrst og fremst hægt að beita
gegn Evrópubandalaginu sem virt-
ist hafa meiri áhuga á að gera innri
verslun bandalagsins fijálsa en
sjálfa heimsverslunina.
„Víðtækur, tvíhliða fríverslunar-
samningur milli Bandaríkjanna og
Japans gæti verið prýðileg hótun
gagnvart Evrópubandalaginu ef
það hyggst reisa tollmúra utan um
bandalagið um leið og sameigin-
lega, innri markaðnum verður kom-
ið á 1992,“ sagði Baucus.