Morgunblaðið - 21.09.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 1988
Guðrún Bjartmarsdóttir
þjóðsagnafræðingur
smíðum bók um þetta efni, en hæp-
ið að sú bók muni á þrykk út ganga
að henni látinni og er að því mikill
skaði fyrir þjóðleg fræði.
Eftirlifandi eiginmaður Guðrúnar
er Þorkell Steinar Ellertsson, fyrr-
verandi skólastjóri, kennari við Fjöl-
brautaskólann í Breiðholti. Þeim
hjónum varð fjögurra bama auðið
sem öll eru á lífí.
Við fráfall Guðrúnar Bjartmars-
dóttur fínnst mér vera skarð fyrir
skildi hér í MK. Skólinn missir
ágætan kennara og efnilegan fræði-
mann og við starfsfélagar hennar
söknum vinar í stað. Ég kveð hana
að leiðarlokum með þakklæti og
virðingu. Hún mun eiga góða heim-
von í ríki himnanna hjá því al-
mætti er öllu ræður. Aðstandendum
sendi ég samúðarkveðjur.
F.h. Menntaskólans í Kópavogi,
Ingólfur A. Þorkelsson.
Guðrún Bjartmarsdóttir var alin
upp við lifandi þjóðsagnahefð sem
naut lengur við í hennar heima-
byggð en víða annars staðar. Hún
hafði því óvenju góðar forsendur
til að fást við þjóðsagnafræði og
þegar á háskólaárum sínum haslaði
hún sér völl á þessum vettvangi.
Hagnýtti hún sér þá alla kosti sem
völ var til að kafa sem dýpst í heim
þjóðsagnanna. Þjóðsögumar áttu
einnig hug hennar er hún hóf
menntaskólakennslu í íslenskum
bókmenntum og þá auðgaði hún
kennsluna með þjóðsagnaefni sem
hún hafði sérstakt lag á að gera
lifandi og áhugavert.
Guðrún átti sér ríkan fræði-
mannsmetnað og fyrir nokkmni
ámm tók hún fyrir rannsóknarefni
í íslenskum huldufólkssögum sem
hún vann að hvenær sem færi
gafst, fyrst í stopulum tómstundum
en síðustu árin einnig á Vísinda-
sjóðsstyrk. f því sambandi dvaldist
hún við erlendar vísindastofnanir,
baeði á Norðurlöndum og í Dublin
á írlandi. Vom miklar vonir bundn-
ar við þetta verkefni Guðrúnar sem
hún hafði hug á að fullvinna á
næstu ámm.
Guðrún hafði fyrir löngu skipað
sér í fremstu röð íslenskra þjóð-
sagnafræðinga og síðustu árin tók
hún einnig þátt í alþjóðlegu sam-
starfí á þessu sviði. Fyrir rúmum
mánuði flutti hún erindi á þingi
norrænna vísindamanna í Noregi
við mjög góðar undirtektir þeirra
sem þar vom.
Fyrir einu ári hóf Guðrún kennslu
í þjóðsagnafræði í félagsvísinda-
deild Háskóla íslands. Fór mjög
gott orð af kennslu hennar og hóp-
ur stúdenta hafði valið námskeið
hennar nú á haustmisseri.
Fámennur hópur þjóðfræðinga
sér nú á bak einum sínum besta
liðsmanni og verður það skarð tor-
fyllt. En þyngri harmur er kveðinn
að bömum Guðrúnar, eiginmanni
og móður. Fyrir hönd okkar hjón-
anna votta ég þeim dýpstu samúð,
en við verðum Qarstödd og getum
ekki fylgt Guðrúnu til grafar. Fyrir
hönd samkennara í félagsvísinda-
deild þakka ég Guðrúnu samstarfíð
og bið ástvinum hennar blessunar.
Jón Hnefíll Aðalsteinsson
Við nyrsta haf, þar sem miðnæt-
ursólin dansar á sumrin, norðurljós-
in sindra á vetmm og haf og sand-
ur, hraun, fljót og fjöll tengjast í
grænu trafí kjarrs og grasa er grið-
landið Sandur í Aðaldal, þar sem
Guðrún Bjartmarsdóttir fæddist
þann 3. júlí árið 1939.
í dag verður hún til moldar borin
í Fossvogskirkjugarði í Reykjavík.
Foreldrar Guðrúnar vom þau
Bjartmar Guðmundsson, bóndi og
alþingismaður á Sandi, sem nú er
látinn fyrir nokkmm ámm og kona
hans, Hólmfríður Sigfúsdóttir frá
Kraunastöðum í Aðaldal, en hún
er á lífí og búsett á Smáragötu 3
í Reykjavík. Guðrún var elst sjö
bama þeirra hjóna. Ólst hún upp á
Sandi fram á unglingsár að' hún
hleypti heimdraganum og bjó eftir
það á ýmsum stöðum, en Sandur
og Aðaldalur skipuðu ávallt öndvegi
í huga hennar. Þar stóðu rætumar
djúpar • og sterkar og öll hennar
næring andleg sem líkamleg átti
þar uppmna sinn, því lengi býr að
fyrstu gerð.
Sandur í Aðaldal er fyrir löngu
kunnur af sögum. Þar stóð höfuð-
ból fyrmm en torsótt jörð á seinni
tíma mælikvarða. Þekktastur er þó
Sandur í sögu þjóðarinnar fyrir þá
sök að vera griðland lífs og upp-
spretta og skjól sérstæðrai* og
ríkrar íslenskrar menningar. Þaðan
hafa komið margir rithöfundar og
ljóðskáld ogýmsir listamenn aðrir.
Gefur augaleið að andrúmsloft á
slíkum stað hlýtur með einhveijum
hætti að vera sérstakt og hafa
margvísleg áhrif á næm böm, bæði
beint og óbeint. Náttúran sjálf stór-
brotin og mikiiúðleg hefur einnig
mótað með sínum hætti. Fuglalíf
mikið er þar, fiskigengd og gróður
og öll var þessi tilvera samtvinnuð
af ríkjandi lögmáli heimamanna
sem var einlæg virðing fyrir lífinu
og auðmýkt gagnvart sköpuninni.
í þessu umhverfi ólst Guðrún
Bjartmarsdóttir upp. Þar teygaði
hún að sér málið, sögumar og ljóð-
in, nam náttúruna, greindi og
þekkti allar plöntur umhverfís síns
bam að aldri og fugla og físka og
las og Ias og las, því fróðleiksþyrst
var hún frá upphafi og alla tíð.
Móðurbróðir Guðrúnar greinir frá
því að þegar Guðrún var á 10. ár-
inu hafí hann eitt sinn verið þar
gestkomandi og legið í rúmi fram
eftir degi. Kom þá bamið að og
honum dottið í hug að varpa fram
hendingu og beðið um botn eða
fyrripart. Eftir nokkra stund kom
Guðrún aftur að rúmi frænda síns
og hafði smíðað fyrripart og varð
þá vísan svona:
„Víst er ekkert vit í því
að vaka fram á nætur.
Halldór liggur Ieti í
og langar ekki á fætur."
Er vísan ljóst dæmi um skarpa
hugsun þegar á bamsaldri, enda
var það eitt megineinkenni Guðrún-
ar alla tíð. Hún fékkst að vísu ekki
mikið við ljóðagerð en þó ögn og
em það perlur.
Formlegt skólanám Guðrúnar í
bemsku var stutt, þrír farskólamán-
uðir á vetri í fjögur ár og lauk með
fullnaðarprófí. Eftir það var hún
heima í einn vetur til að liðsinna
foreldmm sínum við búrekstur og
bamauppeldi. Þann vetur las hún
o g utanskóla námsefíii yngri deildar
á Laugum og í eldri deild þess skóla
fór hún árið eftir og lauk lands-
prófí þar eftir tveggja vetra nám.
Sá tími var henni ætíð minnisstæð-
ur sakir góðs skóla, glaðværðar og
elskulegra félaga.
Veturinn næsta dvaldi hún enn
í foreldrahúsum og létti þar á önn-
um móður sinnar, enda var þar
bamaskari og mörg brýn verkefni
og ekki var þá til styrkjakerfí eða
sjóðir að létta undir með foreldmm
að kosta böm .til langrar skóla-
göngu. Guðrún dvaldi við bústörf á
Sandi fram yfir áramót 1957, en
þá fór hún á vertíð suður í Sand-
gerði.
Það sumar, þegar hún var nýorð-
in 18 ára, réð hún sigtil skólastjóm-
ar og kennslu að Haukadal í Dýra-
fírði. Þótti mörgum það ofdirfska
og heimamenn ráku upp stór augu,
þegar nýi skólastjórinn birtist; bráð-
ung og falleg stúlka og leit rejmdar
út fyrir að vera enn á bamsaldri,
því það var einkenni Guðrúnar að
hún virtist alltaf vera mörgum árum
yngri en hún raunvemlega var.
Ekki er að orðlengja um starfíð í
Haukadal, hún kom, sá og sigraði
og allir vom ánægðir.
Um sumarið tók hún að sér ásamt
Hjördísi systur sinni að vera ráðs-
kona að Ljósavatni í Ljósavatns-
hreppi, þar sem þær unnu m.a.
heima ijðma, smjör og skyr og
fylltu hillur af búdrýgindum og
önnuðust að auki alla þjónustu og
sauma heimilisins. Er þetta tilgreint
hér sem dæmi þess hversu öll verk
léku henni í hendi. Einnig vann hún
sem unglingur hjá Skógrækt ríkis-
ins á Tumastöðum í Fljótshlíð og í
síld var hún bæði á Raufarhöfn og
á Siglufirði.
Haustið 1958 hóf Guðrún nám í
Kennaraskóla íslands. Var sá skóli
þá fjögurra vetra, en Guðrún las
3. bekkinn utan skóla og lauk því
almennu kennaraprófí á þremur
ámm vorið 1961. Þrátt fyrir að hún
tók námsefni tveggja síðustu vetr-
anna saman, hlaut hún um vorið
hæstu einkunn sem þá var gefín
við útskrift í Kennaraskóla íslands.
Kennaraskólinn reyndist Guð-
rúnu mikill og góður skóli og var
henni ákaflega kær. Þótt hér sé frá
greint í fáum orðum, má og bæta
því við, að nám af þessu tagi var
um 1960 ekkert einfalt mál fyrir
efnalitla sveitastúlku. Allt fram-
haldsnám sitt kostaði Guðrún með
eigin vinnu og forðaðist að íþyngja
foreldmm sínum í þeim efnum.
Vissulega munu þau hafa létt undir
með henni, þegar kostur var og það
gerðu einnig Bjöm, móðurbróðir
hennar, og Kristín kona hans, á
Aragötu 1, sem léðu húsnæði og
annað atlæti af mikilli sanngimi.
En Guðrún var þurftalítil og gat
vel bjargað sér sjálf með nokkum
saumaskap o.fl., enda ræktaði hún
snemma með sér þann eiginleika
að gera mikið ’úr litlu og nýta hvem
hlut út í hörgul.
Sumarið 1961 markaði meðýms-
um öðmm hætti spor í lífí Guðrún-
ar. Þetta sumar starfaði hún sem
blaðamaður við Tímann og vakti
þar strax athygli fyrir lipran penna
og Ieiftrandi stíl og þann 13. ágúst
1961 giftist hún skólabróður sínum
úr kennaraskóla, Þorkeli St. Ellerts-
syni sem ættaður er úr Reykjavík.
Fór hjónavígslan fram í Neskirkju
í Aðaldal að viðstöddu fjölmenni,
enda kirkjubrúðkaup ekki daglegt
brauð í Aðaldal á þeim tíma og því
mikið um dýrðir.
Nokkmm vikum síðar réðust
ungu hjónin til Svíþjóðarfarar. Dvöl
þeirra þar varði í þijú ár samfellt
og var með þeim hætti að Þorkell
lauk fyrst námi í íþrótta- og lífeðlis-
fræðum en Guðrún vann fyrir dval-
ar- og námskostnaði. Um þær
mundir fengust lítil eða engin
námslán og þess því enginn kostur
að bæði stunduðu nám í einu. Og
svo vora líka böm á leiðinni. Sumar-
ið 1963 fluttu þau frá Stokkhólmi
til Áseda í Smálöndum og kenndu
bæði við gmnnskólann þar þann
vetur næstan, en héldu síðan heim
til íslands síðla sumars árið 1964.
Fyrsta bam þeirra hjóna, Þorm-
ar, er fæddur í Svlþjóð í apríl árið
1962. Næstur er Þorri, fæddur í
Reykjavík í febrúar 1965, þá Álfrún
Guðríður, fædd á Egilsstöðum í
október 1968, og loks Teitur, fædd-
ur í Reykjavík í desember árið 1969.
Samband Guðrúnar við böm sín er
sérstakur kapítuli. Þótt metnaður
hennar væri í ýmsar áttir, gengu
bömin alltaf fyrir. Þeim helgaði hún
mest af tíma sínum og ást hennar
var þar óskert. Tengslin við bömin
urðu líka einstök.
Sem dæmi má nefna orð sem
höfð em eftir dóttur hennar, þegar
Guðrún lá banaleguna fyrir
skömmu: „Hún er móðir mín, systir
og besta vinkona." Og kunnugir
votta að einmitt þannig hafí sam-
bandið verið.
Veturinn 1964—’65 dvelur Guð-
rún í Reykjavík með manni sínum
og bami. Sinnti hún þann vetur
nokkurri forfallakennslu ásamt með
heimilisstörfum og bamsburði, en
næsta stóra skref er tekið þá um
sumarið, er þau hjón ákveða að
fara til starfa að Alþýðuskólanum
á Eiðum í Suður-Múlasýslu, sem
þá var og hafði um langan aldur
verið helsta mennta- og menningar-
setur á Austurlandi. Var Þorkeli
veitt skólastjórastaðan sumarið
1965 og eru þau hjón þá aðeins lið-
lega 26 ára að aldri. Vafalaust hef-
ur einhveijum þótt það ofdirfska
hjá svo ungu fólki að færast svo
mikið í fang. Það var og nýstárleg
tilhugsun hjá heimamönnum, því
fyrrum skólastjómendur höfðu allir
verið þjóðkunnir menn á miðjum
aldri og þar yfír og fráfarandi skóla-
stjóri, Þórarinn Þórarinsson, að
hætta sakir aldurs eftir um 35 ára
starf. í tíð Þórarins skólastjóra og
Sigrúnar Sigurþórsdóttur, konu
hans, hafði Eiðaskóli lengst af ver-
ið í fremstu röð skóla sinnar tegund-
ar hér á landi, en seinustu stjómun-
arárin hafði nokkuð hallað undan
fæti mest sakir langvarandi veik-
inda Þórarins. Einnig hafði allt
kennsluhúsnæði alþýðuskólans
bmnnið til kaldra kola árið 1960
og var uppbyggingu þess ekki lokið
fyrr en á árinu 1968. Aðkoman var
því erfíð fyrir ungu hjónin og ekki
undarlegt að sumir teldu hér í stórt
ráðist. Skólinn var settur í október
þá um haustið með um 130 nemend-
ur í heimavistum, sem flestir vom
á aldrinum 14—18 ára og með um
10 fastráðna kennara, auk starfs-
fólks í mötuneyti og við aðra þjón-
ustu. Fljótt kom í ljós að hinir nýju
skólastjómendur höfðu markaða
menntastefnu að leiðarljósi og
fylgdu henni eftir með ákveðnum
hætti, þannig að á skömmum tíma
var Eiðaskóli aftur í fremstu röð
hliðstæðra skóla. Einnig tóku menn
skjótt eftir því, hversu samband
skólastjórahjónanna var einlægt og
hversu náið samstarf þeirra var um
alla hluti. Þó að daglegt amstur í
skólanum mæddi meira á Þorkeli
töldu margir sig greina, að áhrif
Guðrúnar á skólastarfið væm síst
minni. Þar var augljóslega um sam-
vinnuverkefni þeirra að ræða. Má
því telja að þau hjón hafí bætt hvort
annað upp og er það góð niður-
staða. Á þessum ámm sannaðist
einnig rækilega, hversu mikill og
góður kennari Guðrún var. Jafnvel
hina erfíðustu bekki sveigði hún og
laðaði til náms og áhuga. Kjaft-
askar urðu að gjalti í höndunum á
henni og útkoman ætíð sú sama,
að allir hennar nemendur vildu í
hvívetna sitja og standa svo sem
+
Eiginmaður minn,
EIRÍKUR GUÐLAUGSSON,
Silfurteigi 6,
Reykjavflc,
andaðist 20. september í Landakotsspítala.
Liv Jóhannsdóttir.
t
Bróðir okkar,
GUNNAR VALGEIR STEFÁNSSON,
Brœöraborgarstíg 36,
Reykjavflc,
verður jarðsunginn frá Fossvogskirkju fimmtudaginn 22. septem-
ber kl. 10.30 f.h.
Kristján Stefánsson,
Stelnunn Stefánsdóttir.
+
Útför hjartkœrrar eiginkonu minnar, móður okkar, tengdamóður,
ömmu og langömmu,
MARGRÉTAR SIGURÐARDÓTTUR BRIEM,
Grettisgötu 53b,
Reykjavflc,
fer fram frá Hallgrímskirkju fimmtudaginn 22. sept. kl. 10.30 f.h.
Jarðsett verður frá Stokkseyrarkirkju sama dag kl. 15.00.
Þeir, sem vildu minnast hennar, láti Hallgrímskirkju njóta þess.
Haraldur Briem,
Valdimar Briem,
Ástvaldur Jónsson, Guðlaug Helga Árnadóttir,
Sigurður Jónsson, Guðríður Hulda Guðmundsdótt ir,
barnabörn og barnabarnabörn.
+
Þökkum auðsýnda samúð og hlýhug við andlót og útför eigin-
manns míns, föður okkar, tengdaföður og afa,
SVEINBJARNAR EGILSON,
Barðavogi 34,
Reykjavflc.
Sérstakar þakkir til starfsfólks heimahjúkrunar Reykjavíkurborgar
og öldrunardeildar Landspítalans, Hátúni 10B, fyrir hjálpsemi og
góða umönnun.
Margrót Þorvaldsdóttir,
Elín Lovfsa Egllson, Holger Torp,
Sveinbjörn Ásgeir Egilson,
Þorvaldur Slgfús Egilson, Frfða Sœmundsdóttlr,
Guðrfður Egilson,
Þorsteinn Egilson, Eygló Ólafsdóttlr
og barnabörn.
+
Hjartaniegustu þakkir sendum við öllum þeim, sem auðsýndu
okkur hluttekningu, vinarhug og samúö viö andlát og útför eigin-
manns míns, föður, tengdaföður, afa, iangafa okkar og bróður,
ÓSKARS A. ÞORKELSSONAR
fyrrverandl gjaldkera,
Rauðagerði 66,
Reykjavflc.
Einnig innilegustu þakkir til Slippfélagsins i Reykjavík, og starfs-
manna þess, félaga í stúkunni Einingu nr. 14, félaga í Lúörasveit
Reykjavíkur, stjórnarmanna í Baröstrendingafélaginu og i Veiði;
lundi. Guð blessi ykkur öll.
Fyrir hönd aöstandenda,
Slgrfður I. Ólafsdóttir,
Signý Þ. Óskarsdóttir, Aðalsteinn Helgason,
Ólafur H. Óskarsson, Ingibjörg Björnsdóttir,
Anna H. Óskarsdóttlr, Þorgrfmur Ólafsson,
Guðrún Fanney Óskarsdóttir, Þrálnn Sigurbjörnsson,
Skarpháðlnn P. Óskarsson, Valgerður G. Björnsdóttir,
Ásta Þorkelsdóttir.