Morgunblaðið - 02.09.1990, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 1990
21
Cæti veríó hættulegt aó boróa
kjöt afríóuveikum dýrum
Arthur Löve veirufræðingur.
Morgunblaðið/Börkur
Alþjóðlegu veirufræðiþing'i
lauk í gær i Berlín. Arthur Löve
veirufræðingur sat þetta þing
ásamt 5000 öðrum þátttakend-
um. í samtali við Morgunblaðið
sagði Arthur að mikið hefði
verð rætt um sjúkdóm í mönn-
um sem skyldur er riðu í fé.„
Sjúkdómurinn nefnist Gerst-
mann Straussler og er bæði
smitandi og ættgengur. Sjúk-
dómur þessi er þó sjaldgæfur.
Tekist hefur að taka gen úr
sjúklingum og setja í mýs og
eftir nokkurn tíma sýkjast
mýsnar. Afkomendur sýktu
músanna fá sjúkdóminn einnig
og bera hann áfram til sinna
afkomenda. Þetta hefur vakið
töluverða athygli og verið mikið
athugað. Smitefnið er ekki venj-
uleg veira heldur virðist þarna
vera um að ræða samspil veiru
og erfðaefnis hýsilsins.
Ekki kvaðst Arthur vita til að
þessum sjúkdómi hefði verið
lýst á íslandi. „Þessar til-
raun ir eru merkilegar
vegna þess að þær eru taldar lík-
legar tii að leysa þann leyndardóm
sem riðuveikin er. Hún hefur lengi
verið stór spuming í veirufræð-
inni,“ sagði Arthur ennfremur.
Hann sagði einnig að á þinginu
hafi verið talað mikið um riðu sem
borist hefur í nautgripi á Bret-
landi. „Æ fleiri nautgripir þar
hafa fengið riðuveiki og einnig er
vitað um klaufdýr í dýragörðum
sem fengið hafa riðuveiki. Það er
jafnvel vitað um kött sem hefur
fengið þennan sjúkdóm. Sumir
telja hættulaust að borða kjöt af
riðuveikum dýrum en aðrir hafa
grunsemdir um að það sé hættu-
legt. Arthur sagðist sjálfur ekki
myndu taka neina áhættu í því
sambandi. „Ég myndi ekki gefa
börnum mínum slíkt kjöt því eng-
in vissa er fyrir því að kjöt af riðu-
þeirra. Það virðist því geta skipt
sköpum hve mikið magn af smit-
efni berst í einstakling. Ekkert
nýtt hefur komið fram um bólu-
efni fyrir menn á þinginu í Berlín.
Kettir geta líka fengið einskonar
alnæmi. Kattaalnæmisveira virð-
ist til í köttum út um allan heim
og því telur Arthur sennilegt að
kettir með alnæmi séu líka til á
íslandi. Ketti er einnig hægt að
veikum dýrum beri ekki smit,“
sagði Arthur.
Rætt var einnig um tilraunir
með bóluefni við Alnæmi. Sérs-
taklega var rætt um tilraunir með
apa. Komið hefur í ljós að apar
sýktir af alnæmisapaveiru geta
varið sig að vissu marki ef þeir
eru bólusettir. En ef smitefni fer
yfir ákveðið mark bilar vöm
verja gegn alnæmi að ákveðnu
marki.
Umræður um lifrarbólgur hafa
einnig verið talsverðar á veiru-
fræðiþinginu. Að sögn Arthurs
Löve er nú vitað að það eru eink-
um tvær veirur sem valda nýlega
uppgötvuðum lifrarbólgu sýking-
um sem nefndar eru C og E lifrar-
bólgur. Lifrarbólga C veldur lang-
varandi lifrarbólgum og getur fólk
orðið mikið veikt. Sjúkdómurinn
getur með tíð og tíma eyðilagt
lifur í fólki. Smitleiðir þessarar
veiru eru með öllu óþekktar. Um
eitt til tvö prósent af fólki er sýkt
af lifrarbólgu C, hér á landi hafa
verið teknar upp mælingar á þess-
ari tegund lifrarbólgu. „ Með erfð-
atækni er veiran framleidd og
notuð til mælinga á smitefnum í
blóði fólks. Hlns vegar er vitað
að lifrarbólga E smitast með fæðu
og hafa komið upp slíkir faraldrar
erlendis. Lifrarbólga E er tiltölu-
lega meinlaus og gengur yfir.
Ekki er vitað til þess að fólk'hafi
látist af lifrarbólgu E og afleiðing-
ar hennar eru ekki taldar alvarleg-
ar,“ sagði Arthur að lokum.
Arthur Löve veirufræðingur
segir tíðindi frá nýafstöðnu
þingi veirufræðinga í Berlín
anir að einstaka barn lamast af
því. En enginn lamast af Salk-bólu-
efninu. Nú er vísindamaðurinn Salk
kominn til sögunnar á nýjan leik.
Hann er í fararbroddi í tilraunum
til að gera bóluefni gegn alnæmi.
Hann notar mjög ámóta aðferðir
nú og hann notaði við gerð bóluefn-
isins við mænuveiki.
Langflestir reikna með að til
verði bóluefni gegn alnæmi um ald-
amót. Jafnvel er talið hugsanlegt
að hægt verði að bólusetja áhættu-
hópa eftir fímm ár. Þegar hefur
verið sýnt fram á í tilraunum með
apa, að hægt er að framleiða bólu-
efni, sem ver þá alnæmissýkingu,
en AIDS-veiran sem sýkir apa er
náskyld þeirri AIDS-veiru, sem sýk-
ir menn. Bóluefni gegn alnæmi
virðist að því best verður séð næsta
stórvirki í veirufræði. Menn telja
að erfíðara verði að finna gott lyf
til að lækna þá sem þegar eru sýkt-
ir. Öll lyfjameðferð gengur út á að
fínna lyf sem drepur veiru, eða
hemur hana, án þess að drepa
manninn. Þetta er erfitt, því ensím-
kerfí veira er tiltölulega líkt ensím-
kerfí mannsins, öfugt við það sem
gerist með bakteríur. Ef bóluefni
gegn alnæmi kemur fram, væri
hægt að útrýma veirunni, fræðilega
séð. Það myndi þó verða erfiðara
en með marga aðra sjúkdóma, því
alnæmisveiran er oft í fólki, sem
illa gengur að fara eftir reglum,
t.d. eiturlyfjaneytendum. Sumum
sjúkdómum hefur verið útrýmt í
hinum vestræna heimi, t.d. misling-
um, og bólusótt hefur verið útrýmt
í öllum heiminum. Maðurinn, sem
fann bóluefnið gegn bólusótt, hét
William Jenner og var læknir sjálfr-
ar Viktoríu Englandsdrottningar.
Hann er úr hópi hinna gömlu land-
vinningamanna í heimi bakter-
íanna, birti athuganir sínar á bólu-
sótt um miðja síðustu öld. Hann
var því aðeins fyrr á ferðinni en
þeir menn sem stunduðu bakteríu-
veiðar af hvað ástríðuþrungnustum
ákafa undir síðustu aldamót. Þá var
mikil rómantík í kringum bakteríu-
rannsóknir. Allur hinn upplýsti
heimur beið þá milli vonar og ótta
meðan úttaugaðir vísindamenn
lögðu nótt við dag til að fínna orsak-
ir og lækningu við ýmsum þeim
sjúkdómum, sem nú heyra nánast
sögunni til. Svo vel tókst að uppr-
æta bólusóttina að bólusóttarsýkil-
inn er nú hvergi að finna nema á
rannsóknarstofum. Um þessar
mundir ræða vísindamenn í fullri
alvöru um að eyðileggja þá sýkla,
sem til eru, til þess að tryggja að
óvandaðir menn taki ekki upp á að
nota bólusóttarsýkilinn í efnastríði
þegar þær kynslóðir, sem síðastar
voru bólusettar, eru dánar úr elli.
Um það leyti sem baráttan við bólu-
sóttina var komin í algleyming,
voru menn að gera ótrúlega merki-
legar og afdrifaríkar uppgötvanir í
sambandi við sýkla.
Smásjáin
Forsendan fyrir athugunum
manna á bakteríum og veirum er
smásjáin og hún stökk ekki alsköp-
uð fram á sjðnarsviðið fremur en
aðrar uppfyndingar mannanna.
Antonius Leeuwenhoek hét maður
sem fæddist í Delft í Hollandi árið
1632. Hann var af körfugerðar-
mönnum og bruggurum kominn en
sjálfur setti hann á stofn klæða-
verslun sem hann rak í marga ára-
tugi. Hann kunni ekki önnur tungu-
mál en sitt móðurmál og hann átti
ekki aðrar bækur en biblíuna. En
fáfræði hans reyndist honum ekki
ijötur um fót heldur miklu fremur
mikið happ því hún olli því að hann
varð að treysta á dómgreind sjálfs
sín og sá ekki né heyrði það sem
lærðir menn höfðu til málanna að
leggja í þann tíð, sem sumt hvert
hefði fremur torveldað honum þetta
starf fremur en hitt.
Leeuwenhoek ól snemma í
bijósti mikla löngun til þess að slípa
sjóngler. I tuttugu ár heimsótti
hann gleraugnasmiði reglulega til
þess að læra af þeim hvernig gler
væru slípuð og hann snuðraði í
dollum gullgerðarmanna og lyfja-
fræðinga til þess að komast að því
hvernig þeir ynnu málma úr málm-
grýti. Svo fór hann að slípa gler
og beitti allri sinni vandvirkni við
það verk. Því næst festi hann gler-
in í hólka úr silfri eða gulli sem
hann hafði sjálfur brætt úr málm-
grýti. Honum tókst að slípa sjón-
gler sem var að þvermáli minna en
einn sentímetri að þvermáli og svo
nákvæmlega tvíhverft að í því urðu
smáir hlutir alveg furðulega stórir
og skýrir. Hann fór nú að beina
gleijum sínum að því sem á vegi
hans varð. Aldrei skrifaði hann staf
eða gerði teikningu að neinu fyrr
en hann hafði athugað það mÖrg
hundruð sinnum og séð að það
væri alltaf óbreytt við sömu skil-
yrði. Einn daginn skoðaði hann
dropa af ringingarvatni og þá sá
hann örsmá kvikindi sem þó reynd-
ust hræðilegri en eldspúandi drekar
eða marghöfða ófreskjur. Fyrstur
allra manna sá Leeuwenhoek morð-
vargana sem myrtu smáböm í
vöggum og konunga í víggirtum
borgum og vegna þessarar uppgötv-
unar er nafn hans skráð stóru letri
í mannkynssöguna.
Við athugun á piparkornum datt
Leeuwenhoek niður á aðferð til
þess að ala upp bakteríur og eftir
það skrifaði hann Konunglega vís-
indafélaginu í London og sagði frá
uppgötvun sinni. Smám saman varð
Leeuwenhoek kunnur um alla Evr-
ópu og meira að segja Pétur mikli
Rússakeisari og Englandsdrottning
lögðu leið sína til Delft til að heilsa
uppá hann. Ásamt Isaac Newton
og Robert Boyle var hann frægasti
meðlimur Konunglega félagsins um
sína daga. En þó Leeuwenhoek sæi
fyrstu manna bakteríur og áttaði
sig á að þær dæju í miklum hita
þá gerði hann sér samt ekki grein
fyrir að bakteríurnar yllu sjúkdóm-
um í mönnum. Einn af höfuðkostum
Leeuwenhoek var einmitt sá hve
laus hann var við hugmyndaflug
auknecht
ÞÝSK GÆÐATÆKIÁ GÓÐU VERÐI

wm \
\
i |
KÆLISKÁPAR
FRYSTISKÁPAR
0G
MARGT
FLEIRA
ELDAVELAR
0G
OFNAR
UPPÞVOTTAVÉLAR
ÞVOTTAVELAR
ÞURRKARAR

KAUPFELOGIN
UM LAND ALLT
SAMBANDSINS
HÓLTAGÖRÐUM SÍMI 68 55 50
VIÐ MIKLAGARD