Morgunblaðið - 16.04.1991, Blaðsíða 52

Stefnt að feigðarósi
eftir Björn
Hróarsson
Um fátt er nú meira rætt meðal
ráðamanna þjóðarinnar en álver
nokkurt og alla þá blessun sem
því á að fylgja. Og manni skilst
að þar hafi allir hagsmuna að
gæta, jafnt Reyknesingar, verk-
takar, höfuðborgarbúar, Lands-
virkjun og þjóðarbúið. Nú hefur
undirritaður verulegar efasemdir
um allan þennan væntanlega
hagnað og fær ekki annað séð en
með nýju álveri á íslandi, eða öðr-
um orkufrekum iðnaði, verði
landinu og þar með þjóðarbúinu
endanlega steypt í glötun. Svo
ekki sé nú talað um rafleiðslu sem
draumóramenn telja að geti e.t.v.
orðið hagkvæmt að leggja yfir
Atlantshafið.
Svo virðist sem gleymst hafí að
taka nokkra veigamikla þætti inn
í útreikninga á álvershagnaðnum.
Má þar fyrst telja okkar fagra en
litla land en þó ekki síður framtíð-
arsýn okkar Islendinga. A hveiju
eigum við að lifa næstu ár, áratugi
og aldir? Hvaða atvinnuvegur skil-
ar okkur þar mestum arði? Við
hvað viljum við starfa? Og síðast
en ekki síst hvað eigum við að
selja?
Hingað til höfum við átt góðan
fisk ásamt þekkingu til að koma
þessum sama fiski úr sjó og á
markað. Fiskurinn hefur síðast-
liðna áratugi skilað inn stórum
hluta þeirra fjármuna sem íslenska
þjóðin hefur lifað á. Þjóðin krefst
hins vegar meiri lífsgæða en físk-
urinn einn getur skilað og því hef-
ur verið leitað ýmissa leiða til auk-
inna tekna. Því miðúr án árangurs
og er þar skemmst að minnast loð-
dýraræktar og fiskeldis að
ógleymdu álverinu í Straumsvík.
Gjöld vegna
raforkuframleiðslu
Árið 1990 velti álverið í Straum-
svík um 10 milljörðum íslenskra
króna og þar af runnu um 3,5
milljarðar í íslenska þjóðarbúið.
Vissulega er hér um stóra tölu að
ræða. A hitt ber að líta hvað stend-
ur á bak við þessa tölu. Landsvirkj-
un ber stóran hluta erlendra skulda
þjóðarbúsins og hefur auk þess
stórspillt landinu okkar með varn-
argörðum, rafmagnslínum og öðr-
um mannvirkjum að ógleymdu því
landi sem Landsvirkjun hefur stað-
ið fyrir að sökkva. Hvers virði er
íslendingum hver ferkílómetri af
fögru þurrlendi sem sökkt er undir
uppistöðulón? Þá er ótalin mengun
sú sem frá álverinu stafar sem og
sjónmengun frá þessu ljóta mann-
virki. Á bak við þessa 3,5 milljarða
árið 1990 eru einnig ótrúlega fá
ársverk eða aðeins um 650 hjá
starfsmönnum álversins og um 190
hjá íslenskum verktökum. Samtals
um 840 ársverk.
Með frekari álverum og öðrum
orkufrekum iðnaði eykst því meng-
un, það koma fleiri ljótar bygging-
ar jafnt á láglendi sem hálendi,
æpandi raflínur í fögrum sveitum
og unaðsreitum öræfa auk þess
sem miklu og fögju landi verður
sökkt. Eða hafa menn ekki leitt
hugann að því að Blönduvirkjun
og Fljótsdalsvirkjun setja saman-
lagt á annað hundrað ferkílómetra
lands undir vatn? Eigum við Islend-
ingar svo mikið af fögru iandi að
við höfum efni á að sökkva því?
Svarið hlýtur að vera neitandi —
nema þá helst hjá þeim sem aldir
eru upp í steinsteypukassa og aldr-
ei út úr honum komið. Og hvað
fáum við í staðinn fyrir allt þetta
land og allan þennan ófögnuð?
Einungis á annað þúsund ársverk
og verksmiðju þar sem þarf að
borga með raforkunni næstu tvo
til þijá áratugi.
Það er e.t.v. full seint í rassinn
gripið en hvers vegna í ósköpunum
var ráðist í Blönduvirkjun og nú
síðast Fljótsdalsvirkjun? íslending-
ar hafa ekkert með þessa raforku
að gera. Staðreyndin er að nú þeg-
ar er framleidd næg raforka handa
íslendingum öllum, og meira til.
Hvers vegna þá að sökkva landi
og fjölga mannvirkjum? Gæti verið
að þar spili inn í þörf verktaka til
að nota tæki sín og tól, eða úrelt
og vægast sagt undarleg byggða-
stefna? Spyr sá sem ekki veit, en
hitt er víst að betur værum við án
þessarra virkjana komin. Raunar
er enn hægt að sporna við eyði-
leggingunni og hætt^ við að láta
þessar virkjanir snúast, hætta við
að sökkva dýrmætu landi, hætta
við að reisa rafmagnsmöstur vítt
og breitt um landið. Enn er ekki
of seint að snúa þróuninni við. En
ber íslenska þjóðin gæfu til þess?
Svarið er líklega neitandi — því
miður. En þjóðin mun þurfa að
gjalda þess seinna og það í ríkum
mæli. Afkomendur okkar munu
undrast skammsýnina.
Á hveiju eigum við þá að lifa
spyija? e.t.v. einhveijir. Á hveiju
á að ná hér upp þeim( lífsgæðum
sem við sækjumst svo eftir en fisk-
urinn nær ekki að færa okkur?
Svarið er einfalt en þarfnast nokk-
urra útskýringa — ekki síst fyrir
þá sem sjá ekkert nema spúandi
verksmiðjur og það þó þurfi að
borga með þeim.
Stærsti atvinnuvegur jarðarbúa
og raunar sá langstærsti hvort sem
talið er í veltu og í fjármunum eða
ársverkum hefur skotið rótum á
íslandi. Þessi atvinnuvegur hefur
fest sig hér í sessi þrátt fyrir að
stjórnvöld hafi með kjafti og klóm
unnið gegn honum, tekið af hon'um
lögbundna tekjustofna og þurr-
Björn Hróarsson
„Því miður virðist sem
nú sé málum svo komið
að klúðra eigi þessu
stærsta tækifæri þjóð-
arinnar til framfara
fyrr og síðar, láta
skammsýnina ráða.“
mjólkað hvern þann sem nálægt
greininni kemur. Hér er að sjálf-
sögðu átt við ferðaþjónustu.
Ferðaþjónusta
Á síðasta ári skilaði ferðaþjón-
ustan um 11 milljörðum íslenskra
króna í gjaldeyri í þjóðarbúið eða
um það bil þrisvar sinnum hærri
upphæð en álverið í Straumsvík. Á
hinn bóginn skilaði ferðaþjónustan
um 5.500 ársverkum á síðasta ári
og skapaði þannig áttfalt fleiri ís-
lendingum vinnu en álverið í
Straumsvík. Einnig má á það
benda að störf í ferðaþjónustu eru
líklega bæði heilsusamlegri og
skemmtilegri en störf í stóriðju.
Talan 11 milljarðar í gjaldeyri seg-
ir einnig ekki alla söguna því rúm-
lega helmingur ferðafólks á íslandi
eru íslendingar og því má áætla
að ferðaþjónustan hafi „velt“ nær
20 milljörðum króna á síðasta ári
— margar krónur það.
Þá er á það að líta hvað stjórn-
völd gera til að hlúa að þessum
mikilvæga atvinnuvegi. Svarið er
einfalt, ekkert. En vinnur hins veg-
ar gegn honum á nær öllum víg-
stöðvum eins og áður hefur verið
bent á.
Hvað vöxt í greininni varðar
má fullyrða að enginn atvinnuveg-
ur á íslandi hefur sömu möguleika
og ferðaþjónustan. Þar þarf að
setja takmörk og ná þeim. Ekki
einungis stórfjölga ferðafólki held-
ur einnig ná hingað ferðafólki sem
skilur meira eftir. Ég fullyrði að
með samstylltu átaki gæti ferða-
þjónustan orðið stærsti atvinnu-
vegur íslendinga öllum og haldið
uppi lífsgæðum sem vart ættu sér
hliðstæðu annars staðar á jörðinni.
Ef stjórnvöld tækju þá fjármuni
sem þau taka af ferðaþjónustunni
og skiluðu þeim aftur í landkynn-
ingu og uppbyggingu ferðaþjón-
ustunar yrði þess ekki langt að
bíða að við næðum því takmarki
að fá hingað milljón ferðalanga á
ári og séx til áttfalda þá fjármuni
sem ferðaþjónustan skilar í dag.
Spyija má hvort slíkur fjöldi
ferðamanna fari ekki illa með okk-
ar litla en fagra land — jafnvel
ekkert betur en raflínumöstur,
manngerð stöðuvötn og spúandi
reykháfar. Svarið er jákvætt ef
ekkert er að gert en neikvætt ef
rétt er að málum staðið. Vissulega
þarf að gera eitt og annað til að
byggja upp ferðaþjónustuna þann-
ig að landið okkar geti tekið við
þessum fjölda. Það þarf hins vegar
ekki marga milljarða króna í upp-
byggingu ferðaþjónustunnar á ári
til að landinu stafi lítil sem engin
hætta af miklum fjölda ferða-
manna. Mörg eru dæmin erlendis.
Milljarðar þeir sem settir hafa
Karlar, konur
og Kvernialistínn
Litið svar til
eftir Ragnheiði Lindu
Skúladóttur
Konur voru og eru kúgaðar sem
kyn, um það er tæpast deilt leng-
ur. Það er óhugnanlegt en engu að
síður satt að karlar hafa um heim
allan vald yfir konum. Þetta vald
er óháð stétt og stöðu og biilist
alls staðar í heiminum á svipaðan
hátt; í fijálslegri, félagslegri, and-
legri og líkamlegri kúgun kvenna.
Við vitum af því og vitum jafnframt
af biturri reynslu að þetta hverfur
ekki af sjálfu sér. En samt eru sum-
ir hissa á fyrirbærum eins og
Kvennalistanum og sumir ganga
jafnvel svo langt að líkja honum
við aðskilnaðarstefnuna/apartheit í
Suður-Afríku. í bréfí sínu „Um
kynjamisrétti Kvennalistans" í Mbl.
10.4.’91 talar Guðmundur Tómas
Ámason um: „kynjamisrétti Kvenn-
alistans" og „skírlífsstefnu þeirra í
stjómmálum".
Karlaveldið
Það hefur sýnt sig að karlar hafa
almennt ekki lagt hart að sér að
beijast fyrir kvenfrelsi, enda hefur
karlveldið hag af því að halda kon-
um niðri. Karlveldið ræður stjórn-
kerfum, heijum, atvinnulífínu og
verkalýðshreyfingunni. Karlar eiga
landið og oftast er hagur heimil-
anna undir þeim kominn. Innan
karlaveldisins ríkja reglur og sam-
staða. Það sér til þess að konur
komast afar. hægt áfram til betri
kjara og áhrifa, því atvinnulífið
nærist á lágum launum þeirra.
Eftir því sem ég framast get
skilið af grein Guðmundar Tómasar
þá fannst honum Kvennalistinn
bylting, ekki fyrir það að gera neitt
nýtt, stefnuskrá flokksins sé „sam-
ansafn af gömlum lummum mann-
gildisstefnunnar” heldur fyrir það
að sýna það og sanna að gömlu
fjórflokkarnir höfðu gleymt ein-
hveiju, en að „kynjamisréttisstefn-
an/skírlífsstefnan“ sé varta á ann-
ars snotru andliti Kvennalistans“!!!
Um það séu þó flestir sammála og
Kvennalistinn þar ekki undanskil-
inn, að hann verði ekki langlífur
því veikleiki hans sé fólginn í eigin
velgengni, og þar sem fjórflokkarn-
ir séu farnir að sýna jafnréttismál-
um meiri áhuga verði þess varla
langt að bíða að Kvennalistanum
verði ofaukið í íslenskum stjórnmál-
um.“
„Gömlu lummurnar“
Fyrir mér er Kvennalistinn líka
bylting; vegna þeirra baráttuað-
ferða sem hann hefur notað og
þess árangurs sem hann heíur náð. ^
Og vegna málefnanna sem hann
berst fyrir. Fyrir tilkomu Kvenna-
listans snerist stjórnmálaumræða á
íslandi um tvo póla, hægri og
vinstri. Hægri póllinn var fijáls-
hyggjan og sá vinstri félagshyggjan
og nú lentu margir í vondum mál-
um, hvað átti að gera við Kvenna-
listann? Ég hef alltaf skilið Kvenna-
listann sem svo að hann taki undir
hugsjónir beggja vængja: sjálf-
stæði, frelsi, jafnrétti og systra-
lag/bræðralag, svo lengi sem það
er hugsað handa öllum — konum
og körlum. Og enn er ekkert af
þessu og verður vonandi aldrei að
gömlum lummum í mínum huga.
Og hitt er annað; að mínu viti örlar
enn varla á kvennapólitískum sjón-
armiðum í íslenskum stjórnmála-
flokkum. Þar hefur umræðan varla
náð lengra en um hlutföll karla og
kvenna á framboðslistum eða í
stofnunum flokkanna. Það er þö
satt að Kvennalistinn kom aldrei til
að vera, ekki nema rétt þangað til
að markmiðum hans hefur verið
náð. En ég held — og ég held því
miður - að það verði ekki á morg-
un, það er enn langt í land.
Baráttan
í fyrstu fólst vitundarvakning
kvenna í lagalegri og borgaralegri
jafnréttisbaráttu. Þeirri baráttu
lauk með sigri í orði en ekki á borði..
Ragnheiður Linda Skúladóttir
„Stefna Kvennalistans
byggist hins vegar á
sérstökum reynslu-
heimi kvenna og tak-
markið er að reynsla
kvenna og karla verði
metin til jafns í þjóðfé-
laginu.“
réttindi voru konur áfram víðs fjarri
þegar ráðum var ráðið varðandi líf
og heill þjóða og mannkyns alls.
Því hófst ný kvenfrelsisbarátta, sú
stendur enn yfír og er ekki unnin
fyrr en ákveðnar þjóðfélagsbreyt-
ingar hafa átt sér stað, bæði efna-
hagslegar og pólitískar en þó ekki
s(st hvað, yarðar .hugarfar og lífs-
itoaL ■
um þeirra, gildismat og menningu
verður að koma til.
Leyst úr fjötrum
Ég vildi í raun svo gjarnan rétt
eins og Guðmundur sjá karla gegna
ábyrgðarstöðum fyrir Kvennalist-
ann og sú regla er ekki til og hefur
aldrei verið sem kemur í veg fyrir
það, t.a.m. að karl sitji á þingi fyr-
ir Kvennalistann. Stefna Kvenna-
listans byggist hins vegar á sérstök-
um reynsluheimi kvenna og tak-
markið er að reynsla kvenna og
karla verði metin til jafns í þjóðfé-
laginu. Kvennalistinn vinnur fyrst
og fremst að málefnum kvenna og
þar með að málefnum barna. En
Kvennalistinn lítur ekki svo á að
með því sé verið að vinna að sérrétt-
indum (kvenréttindum) heldur hljóti
það sem gott er fyrir konur og
gott er fyrir börn ekki síður að
vera gott fyrir karla. Karlveldið er
kerfí aldagamalla hugmynda og
hagsmuna sem hefur ávinning af
að halda konum niðri, kerfi en
ekki einstaklingar, og því hljótum
við öll að vera mótuð af því, konur
jafnt sem karlar, og því hlýtur upp-
lausn þess að leysa bæði kynin úr
fjötrum. Ég bíð með óþreyju eftir
þeim degi sem konur og karlar
geta starfað saman í raun; karlar
viðurkenni og tileinki sér reynslu-
heim kvenna á sama hátt og konur
tileinka sér það besta og lífvænleg-
asta af viðhorfum karla. Það er
dagurinn sem Kvennalistakonur
leggja Kvennalistann fagnandi nið-
ur. Þangað til fær sá flokkur at-
kvæði mitt sem ég tel alltaf sýná
samkvæmni og heilindi í starfí sínu
og ekki bara fyrir kosningar:
Kvennalistinn.
Ilöfundur stundar nám við
ai„JIAskólH íslands og sUufarsew
uwðferðarfuJJtrúi..................