Morgunblaðið - 19.07.1991, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ 1991
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst IngiJónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Dökkar hliðar og
bjartar —
ný heimsmynd
Atlantshafsbandalagið hefur
verið homsteinn friðar í
Evrópu og varnarstöðin í
Keflavík mikilvægur hlekkur í
öryggisstefnu vestrænna þjóða
meðan kalda stríðið var í al-
gleymingi. Þá var oft hætta á
ferðum og nauðsynlegt að halda
vöku sinni. Það gerðu íslending-
ar þrátt fyrir úrtölumenn sem
leituðu allra ráða til að veikja
þessar varnir og sýna vinum
sínum í Moskvu þá tillitssemi sem
til var ætlast. En þeir höfðu sem
betur fer ekki erindi sem erfiði.
Marxisminn er hruninn. Sovét-
veldið á við mikla erfiðleika að
stríða og hefur afhent Austur-
Evrópu í hendur þeim sem þar
eiga að ráða ríkjum, þ.e. þjóðun-
um sjálfum. Gorbatsjov hefur
sýnt hugrekki og átt manna
mestan þátt í því að breyta
heimsmyndinni, því verður ekki
neitað að sú jákvæða þróun sem
verið hefur í heiminum undanfar-
ið er ekki síst undan hans rótum
runnin. Ástæðan er auðvitað sú
að kommúnisminn er gjaldþrota
og Gorbatsjov tók við ónýtu búi
og reynir nú að koma í veg fyrir
frekari áföll. Lausnin er leið
einkavæðingar og markaðs-
hyggju. En þá má ekki gleyma
hernum, vígbúnaði hans og
harðlínumönnum. En mestar
áhyggjur eru þó vegna kjam-
orkubúnaðar Rauða hersins og
þá ekki sízt á Kólaskaga og norð-
urhöfum. Því er rétt að halda
vöku sinni.
Nú er annar valdamaður kom-
inn til skjalanna í Rússlandi og
hefur verið kosinn forseti stærsta
lýðveldis Sovétríkjanna í fijáls-
um kosningum, Jeltsín. Innsetn-
ing hans í embætti einkenndist
af uppgjöri við sovéskan komm-
únisma, „var um að ræða tíma-
mót í tvennum skilningi því að
segja má, að á þessari sömu
stundu hafi alræði sovéska
kommúnistaflokksins verið borið
til grafar“, segir í forsíðufrétt
Morgunblaðsins fimmtudaginn
11. júlí. Gorbatsjov, forseti Sov-
étríkjanna, var viðstaddur at-
höfnina og einnig hundruð
stjómmálamanna og trúarleið-
toga, þar á meðal Alexej II patri-
arki sem gerði upp sakirnar við
kommúnisma í ræðu sinni, einsog
enn segir í fyrrgreindri frétt.
„Einkenndist raunar öll athöfnin
af andúð á kommúnismanum".
Sjálfur afneitaði Jeltsín kom-
múnisma með þessum orðum:
„Ekki er til meiri heiður en sá,
sem kemur frá fólkinu, það valdi
sér forseta, það kaus að fara
leið lýðræðislegra umbóta, að
endurvekja virðinguna fyrir
manninum. Því miður skildist
okkur það síðar en öðrum sið-
menntuðum þjóðum, að ríkið er
þá aðeins sterkt þegar þegnunum
líður vel.“ Patriarkinn sagði að
alræði kommúnistaflokksins í 73
ár hefði skilið Rússland eftir
gjaldþrota, efnahagslega og and-
lega eins og hann komst að orði.
Hinn „nýi sovétmaður" sem
Breshnev talaði stundum um
varð aldrei að veruleika. Sovét-
maðurinn er einsog við hin, hann
þráir frelsi og góð kjör. Hann
þráir mannúð, hann þráir öryggi
og gott umhverfi; reisn einstakl-
ingsins í lýðræðislegu og frjálsu
umhverfi. Hann vill fá að hugsa,
tala og trúa einsog honum sjáf-
um sýnist og án áhættu Gúlags-
ins. 011 þau gæði hafa nú fallið
Austur-Evrópuþjóðunum í skaut;
einnig Sovétlýðveldunum að
sumu leyti þótt enn sé alllangt í
land, þar til takmarkinu er að
fullu náð. Það er ekki síst vegna
áhrifa frá Vesturlöndum, það er
ekki síst vegna mannúðarstefnu
borgaralegra þjóðfélaga sem
hafa verið undirstaða Atlants-
hafsbandalagsins sem þessi þró-
un hefur átt sér stað. Atlants-
hafsbandalagið hefur verið út-
vörður mannúðar og frelsis, lýð-
ræðis og langrar hefðar í þjóðfé-
lagslegri umsköpun og mannúð-
legum afskiptum af þegnunum.
Þetta er ekki síst kristin arfleifð.
Og hún á sér einnig djúpar rætur
í Sovetríkjunum. Menningarleg
reisn Rússlands lýsir sér ekki
síst í bókmenntum þessarar
miklu þjóðar, tónlist hennar,
dansi og listum. Og nú hefur
þróunin snúið öllu við. í stað ótta
og vonleysis kalda stríðsins fylgj-
umst við með þróuninni í Sov-
étríkjunum af tilhlökkun og
bjartsýnni uppörvun. Þetta mikla
ríki er í deiglu. Allir lýðræðis-
sinnar hljóta að óska þess af ein-
lægni að vel takist til nú þegar
Sovétveldið hefur tekið nýja
stefnu á fijálsan markað, lýð-
ræðislegar kosningar, reisn
mannsins, einkavæðingu og þá
vonandi einnig umburðarlyndi
sem gæti komið í veg fýrir út-
þenslustefnu og átök milli ein-
stakra lýðvelda. Sjálfsákvörðun-
arréttur einstakra þjóða er þó
enn óleyst vandamál og má nefna
Eystrasaltsríkin í því sambandi.
En vonandi það mál sé í réttum
farvegi, a.m.k. hefur sovézka
þingið Qallað um þróun einstakra
lýðvelda til sjálfsákvörðunar.
Áður voru allar fréttir frá Sov-
étríkjunum kvíðvænlegar. Nú eru
engar fréttir merkilegri en þau
tíðindi að fyrstu skrefin í átt til
lýðræðis hafa verið stigin þar
eystra. Það er uppörvandi. Við
gleðjumst yfir hruni kommúnis-
mans en það er ástæðulaust að
dansa á leiði hans; ástæðulaust
að magna upp svo illskeyttan
draug.
„Þið hjálpið okkur best með
því að hjálpa Sovétmönnum“
eftir VaclavHavel
MIKIÐ er nú rætt á Vesturlöndum um hvernig haga skuli aðstoð
við Sovétríkin og hin nýfrjálsu ríki Mið- og Austur-Evrópu. í vik-
unni birtist eftirfarandi grein um þetta efni eftir forseta Tékkósló-
vakíu í dagblaðinu International Herald Tribune:
Þegar ég ávarpaði sameiginleg-
an fund beggja deilda Bandaríkja-
þings í febrúar 1990 sagði ég
meðal annars: „Oft heyri ég um
það spurt hvernig Bandaríkja-
menn geti best hjálpað okkur og
stutt. Svarið við því er jafn mót-
sagnakennt og allt mitt líf: Þið
hjálpið okkur best með því að
hjálpa Sovétmönnum á hinni óhjá-
kvæmilegu en erfiðu ferð þeirra
til lýðræðis."
Ég geri ekki mikið af því að
vitna í sjálfan mig en að undan-
fömu hafa margir viljað vita,
kannski með tilliti til leiðtogafund-
ar iðnríkjanna og fundarins með
Míkhaíl Gorbatsjov, hvort ég stæði
enn við þessi orð og við hvað ég
hefði átt í raun og veru.
Til að árétta svarið við fyrri
spumingunni ætla ég að snúa mér
fyrst að þeirri seinni.
Lýðræðið er forsenda
velmegunar
Allt of margir töldu sjálfgefíð,
að ég ætti við efnahagslega aðstoð
en svo var ekki, það er að segja,
ég átti ekki aðeins við hana. Ég
átti við, að það væri í þágu minnar
þjóðar, Evrópu og alls heimsins
að ryðja frelsi og lýðræði braut í
sovésku samfélagi. Reynsla eft-
irstríðsáranna sýnir, að það er
sama hve miklu fé er ausið í að-
stoð við alræðisríkið, velmegunin
vex ekki fyrr en með lýðræðinu.
Við upphaf þessa áratugar vom
Sovétmenn enn á báðum áttum
um hvert stefna skyldi og mikil
efnahagsaðstoð þá hefði horfið
strax í skriffínnsku- og spillingar-
hítina. Síðan hefur margt breyst.
Lýðræðisöflin em að festa sig í
sessi og þau vilja segja skilið við
fortíðina. Edúard Shevardnadze,
fyrmm utanríkisráðherra, og
skoðanabræður hans fara þar
fremstir í flokki.
Vel hefur einnig miðað í viðræð-
um um nýjan sambandslagasátt-
mála og þótt hann liggi ekki fyrir
enn þá er eitt alveg víst: Lýðveld-
in og pólitísk og efnahagsleg um-
bótastefna þeirra munu skipta æ
meira máli. Það er engin hætta
á, að Borís Jeltsín Rússlandsfor-
seti verði hér eftir að laumast út
um bakdymar hjá vestrænum
ríkisleiðtogum. Og, að lokum,
Gorbatsjov virðist vera heilli í
umbótaáhuga sínum en nokkra
sinni fyrr.
Hvað á að aðstoða?
Að sjálfsögðu þarf að búa svo
um hnúta, að ekki sæki aftur í
gamla alræðisfarið, að nágrönnum
Sovétmanna stafi engin ógn af
þeim, en þróunin gefur okkur
hugsanlega fyrirheit um lýðræðis-
lega stjórnarhætti og frið um fyrir-
sjáanlega framtíð. Vitanlega er
alltaf hætta á afturhvarfi til fyrri
hátta en með tilliti til alls þessa
sést hvers eðlis aðstoðin við Sov-
étríkin á að vera. Hún á vera við
fólkið og lýðræðislega kjöma full-
trúa þess, ekki við skriffinnana.
Aðstoðina við Sovétstjórnina á
að binda því skilyrði, að hún neyti
ekki aflsmunar gagnvart nágrönn-
um sínum og leyfí einstökum sov-
étlýðveldum að ráða sér sjálf, að
segja skilið við Sovétríkin. Á ég
þar einkum við Eistland, Lettland
og Litháen. Þessari aðstoð á að
skipta upp í þúsund lítil framlög
til ákveðinna þátta hins nýja mark-
aðskerfís í Sovétríkjunum, ekki
láta hana alla í einu í hendurnar
á fulltrúum gamla kerfísins. Til
gmndvallar úthlutuninni á að
leggja efnahagslegt mat, ekki geð-
þótta gömlu áætlanasmiðanna.
Þegar hér er komið hnjótum víð
um aðra þversögn. Getur það far-
ið saman að koma á nauðsynlegum
stöðugleika í Evrópu og Sovétríkj-
unum og uppfylla um leið óskir
almennings um frelsi frá miðstýr-
ingarvaldinu? Er hægt að semja
sátt milli gmndvallarreglunnar um
sjálfstæði ríkja og hinnar um-
sjálfsákvörðunarrétt þjóða? Og
spyrja má þegar rætt er um að-
stoð hvorri meginreglunni hún eigi
að þjóna.
Við þessu er ekkert einfalt svar
nema kannski meira lýðræði. í
lýðræðisríkjunum virðist stefna í
hvorttveggja í senn, aukinn sam-
mna og aukna aðgreiningu — svip-
ur einstakra héraða skerpist um
leið og landamærin hætta að
skipta máli. Ef þetta er yfirfært
á Sovétríkin sýnist vera rétt að
styðja ákveðin, framfarasinnuð
hémð eða „eyjar“, sem síðan gætu
breiðst út yfir allt landið. Það er
svo annað mál hvemig á að skil-
greina þessi svæði eða hvernig
best er að haga aðstoðinni.
Fyrirmyndirnar
Einhveijum kann að finnast
þetta næstum óvinnandi vegur
enda em Sovétríkin gífurlega stór
og fjölmenn og menn hafa litla
reynslu af því að breyta steingerðu
alræðisríki í lýðræðisríki þar sem
markaðurinn fær að njóta sín.
Fordæmin eru þó fyrir hendi —
ríkin í Mið- og Austur-Evrópu, sem
nú hafa lagt inn á braut lýðræðis-
legra stjórnarhátta og frelsis í
efnahagsmálum.
Um 40 ára skeið bjuggu þessar
þjóðir við sama alræðiskerfið, sem
Sovétmenn höfðu þröngvað upp á
þær, og eftir að hafa varpað okinu
af sér í friðsamlegum byltingum
verða þær að glíma við sama vand-
ann, sömu erfiðleikana við um-
skiptin. Af þessum ríkjum hefur
Tékkóslóvakíu, Ungveijalandi og
Póllandi vegnað best og vestrænir
sérfræðingar telja, að fátt geti
komið í veg fyrir, að tilraunin tak-
ist. Þessi þijú ríki ættu því að
geta orðið fyrirmynd öðram ríkjum
á þessu svæði, þar á meðal Sov-
étríkjunum og þjóðunum í Júgó-
slavíu, sem ganga nú í gegnum
erfiða tíma.
Efnahagsumbætumar í Tékkó-
slóvakíu hófust 1. janúar þessa
árs, ári eftir að lýðræðisöflin höfðu
fengið umboð þjóðarinnar í frjáls-
um kosningum. Þá voru verðlags-
hömlur afnumdar, gjaldeyririnn
gerður skiptanlegur og efna-
hagslífíð þar með opnað markaðs-
öflunum. Nokkmm vikum síðar
vora þúsundir lítilla fyrirtækja og
verslana boðnar hæstbjóðanda og
einkavæðing stórfyrirtækja hefur
verið undirbúin. Þá hafa verið sett
lög, sem leyfa útlendingum að
fjárfesta í landinu og tryggja rétt
þeirra.
Reynslan, sem fengist hefur á
þessum sex mánuðum, lofar góðu
um framtíðina.
Fyrstu afleiðingar umbótanna
vom þær, að verðlagið hækkaði
mikið eins og við var að búast en
nú er verðbólgan innan við 2% á
mánaðargrundvelli og er á niður-
leið. Þá hefur gengi gjaldmiðilsins
verið stöðugt síðan það var fellt
um áramótin. Líka er rétt að
nefna, að áður en hafíst var handa
við einkavæðinguna hafði tekist
með samstarfssamningum og nýj-
um hlutafélögum að laða til lands-
ins erlenda íjárfestingu fyrir meira
en fimm milljarða dollara.
Almenningur styður umskiptin
Þrátt fyrir strangt aðhald
stjórnvalda í peningamálum, þar
með launamálum, njóta þau mikils
stuðnings almennings og ekki hef-
ur komið til ókyrrðar á vinnumark-
aði svo orð sé á gerandi. í viðræð-
um ríkisvaldsins, vinnuveitenda og
verkalýðsfélaga hefur tekist að
setja niður deilurnar og mikill
meirihluti þjóðarinnar styður
þessa breytingu á þjóðfélaginu.
Óhjákvæmilegt er, að sumum
fyrirtækjum verður að loka og
öðrum verður ekki bjargað nema
með mikilli endurfjárfestingu. At-
vinnuleysið, sem nú er 3%, á eftir
að aukast og það er einmitt þá,
þegar þeir erfiðu tímar ganga yf-
ir, sem við þurfum mest á aðstoð
vestrænna ríkja að halda.
Augljóst er hvað okkur (og
Ungveijum og Pólveijum) kæmi
best. Það er að geta komið fram-
leiðsluvöru okkar á vestrænan
markað í stað þess markaðar, sem
áður var í Sovétríkjunum og öðmm
Comecon-ríkjum. Til að ganga
ekki of nærri veikburða efna-
hagslífinu og til að vega upp á
móti fábreytninni í tékkneskri ut-
anríkisverslun mætti þessi mark-
aðsopnun þó ekki vera gagnkvæm
til að byija með og við yrðum einn-
ig að fá að selja á Vesturlöndum
„viðkvæma" vöm eins og vefnað,
stál og landbúnaðarafurðir.
Keppinautunum stafar enn sem
komið er lítil hætta af tékkneskri
framleiðsluvöm og framleiðslu-
geta okkar er takmörkuð. Útflutn-
ingurinn yrði því aldrei svo mikill,
að hann skipti verulegu máli á
Vesturlöndum.
Aðilar að EB um aldamót
Við stefnum að því, að Tékkó-
slóvakía verði hluti af hinni evr-
ópsku þjóðafjölskyldu og vonumst
til að hafa fengið fulla aðild að
Evrópubandalaginu um aldamótin.
Viðræðurnar, sem eiga sér stað
um aukaaðild, ættu að greiða fyr-
ir því og vonandi fáum við að njóta
hins vestræna markaðar til að
byija með án þess að opna okkar
upp á gátt.
Samkeppnisandinn, sem ríkir á
Evrópumarkaði, mun hvetja okkur
til meiri vöruvöndunar og samn-
ingurinn um aukaaðild mun ryðja
Madur líttu þér nær
eftir Ólaf Ólafsson
Margir virðast mjög tvíátta í
viðhorfum sínum til geðsjúkra og
ósakhæfra fanga. Sú mynd sem
ýmsir lærðir og leikir draga upp
í fjölmiðlum af þessu veika fólki
er oft ekki í takt við raunveruleik-
ann. Margir geyma í minni sér
skáldsagnamynd af „geðveika
morðingjanum“, sem reikar um
stræti stórborganna í leit að bráð
og er ekki gott að vera 'á hans
leið. Raunvemleikinn er þó í mörg-
um tilfellum annar.
Heilsufar
Sl. 18 ár hefí ég haft veraleg
kynni af þessu veika fólki og get
í ofanálag stuðst við greinargóð
álit geðlækna og réttargeðlækna.
Ástæðan er sú að landlæknisemb-
ættið hefur aðstoðað dómsmála-
ráðuneytið við að útvega mörgum
af þessum sjúklingum vistun og
meðferð á erlendum réttargeð-
deildum. Ég kýs ekki að ræða um
einstaka sjúklinga en í stórum
dráttum er ferill níu síðustu sjúkl-
inga þessi:
Tveir hafa náð því að verða
sjálfbjarga við verndaðar aðstæð-
ur og undir læknishendi hættu-
lausir eftir að hafa hlotið meðferð
á almennri geðdeild.
Líkur eru á því að 5 eða 6
þeirra gætu vistast á vel búinni
geðdeild, en undir vemd og við
læstar dyr. Batahorfur em taldar
nokkuð góðar.
Óvíst er um 1 eða 2 sjúklinga,
en einn „gleymdist" í íslensku
fangelsi í 20 ár og fékk ekki við-
eigandi læknismeðferð. Búast má
við að á 5-10 ára fresti fáum við
1-2 erfíða sjúklinga sem yrði þá
að vista í sérstakri gæslu, sem
hingað til hefur fengist erlendis.
Flestir ættu því að ná góðum bata
ef rétt er að málum staðið.
Nú er stefnt að því að búa þeim
er þurfa „miðlungs öryggisgæslu“
mannsæmandi bústað í stað fang-
elsis og að jafnframt verði þar
sinnt meðferð en ekki einungis
gæslu. Vissulega verður þar einnig
öryggisgæsla. Vona ég að þessi
mannréttindabarátta fái farsælan
endi.
Röng mynd lærðra og leikra
Hvers vegna virðast margir
hafa svo ranga mynd af þessum
sjúklingum ef dæma má af því sem
kemur fram í fjölmiðlum?
Ólafur Ólafsson
Erfítt er að fullyrða um orsök
þessa en því miður bendir ýmislegt
til að tregða sumra sérfræðinga
til að annast þessa sjúklinga eigi
nokkra sök hér á. Ekki má heldui
gleyma seinagangi heilbrigðisyfir-
•MötóóítaLÁÐ&> ’Í^I^ÁGÍM-íð1.-jfoíÍrMÍ
23
Vaclav Havel
„ Aðstoðina við Sovét-
stjórnina á að binda því
skilyrði, að hún neyti
ekki aflsmunar gagn-
vart nágrönnum sínum
og leyfi einstökum sov-
étlýðveldum að ráða sér
sjálf, að segja skilið við
Sovétríkin. Á égþar
einkum við Eistland,
Lettland og Litháen.
brautina fyrir pólitískum viðræð-
um og nánu samstarfi við EB-
ríkin. Vinir okkar Ungveijar og
Pólveijar fylgja þessari sömu
stefnu og til að ná markinu er
heillavænlegast fyrir þessar þijár
þjóðir að standa saman.
Um áratugaskeið vorum við
mjög háðir sovéska markaðnum
og því verðum við áþreifanlega
varir við þær breytingar, sem nú
em að eiga sér stað. Sovétmenn
vilja kaupa af okkur en þeir hafa
ekki peninga til þess. Þessi gífur-
legi samdráttur í viðskiptum
ríkjanna ógnar öllu efnahagskerf-
inu og skuld Sovétmanna við okk-
ur hefur vaxið enn og nemur nú
um fjóram milljörðum dollara.
Ungveijar og Pólveijar hafa sömu
sögu að segja.
Það hjálpaði okkur og það hjálp-
aði Sovétmönnum ef hluti hugsan-
legrar efnahagsaðstoðar við Sov-
étríkin færi til að greiða skuld
þeirra við okkur. Pólskir og ung-
verskir utanríkismálasérfræðingar
hafa einnig lýst þessari skoðun og
sumir stórbankar á Vesturlöndum
hafa hana nú til athugunar.
Hægt væri að beita sama
„Góð sérfræðiþjónusta
er vissulega ein af for-
sendum fyrir að hér er
rekin góð læknisþjón-
usta á alþjóðlegan
mælikvarða, en sér-
fræðingar mega ekki
gleyma því að það var
byggð hér á landi áður
en þeir komu til starfa.“
grundvallarlögmáli á matvælaað-
stoð sem Sovétríkin gætu þurft á
að halda. Það gæti átt þátt í að
leysa vanda offframleiðslu í land-
búnaði okkar án þess að hagga
jafnvægi á landbúnaðarmörkuðum
í vestrísem þegar eru sneisafullir.
Lönd Mið- og Austur-Evrópu
ættu aldrei aftur að þurfa að þola
fullveldisskerðingu en í fullveldi
felst rétturinn til að ráða eigin
öryggismálum. Brottflutningur
sovéskra hermanna frá Þýskalandi
og Póllandi er afar niikilvægur og
ekki er nein nauðsyn sem hönd á
festir fyrir því að fresta honum
að hægja á honum. •
Því miður eru enn leifar af
heimsvaldahugsun í Sovétríkjun-
um eins og ágreiningur um örygg-
isákvæði í viðræðum um nýja
tvíhliða samninga milli Sovétríkj-
anna og Tékkóslóvakíu, Ungveija-
lands og Póllands bar vott um og
ennfremur hin svokallaða Falín-
kenning sem svipar til hinnar al-
ræmdu Brezhnev-kenningar um
íhlutunarrétt Sovétmanna.
Tímaskekkjan er þeim mun
meiri vegna þess að Gorbatsjov
sjálfur lítur upplýstari augum á
nýju sáttmálana og hefur tekið þá
afstöðu að þeir eigi að byggjast á
grandvallarlögmálum Parísarsátt-
málans um nýja Evrópu.
Við féllumst aldrei á viðleitni
sumra sovéskra stjórnmálamanna
til að jafna Varsjárbandalaginu við
NATO. Við lítum á NATO sem
megintryggingu öryggis í Evrópu
og henni til viðbótar koma aðrar
stofnanir eins og Vestur-Evrópu-
sambandið og Ráðstefnan um ör-
yggi og samvinnu í Evrópu. Vera
Bandaríkjamanna á meginlandi
Evrópu hefur verið máttarstólpinn
í vörnum frelsis og lýðræðis í fjöru-
tíu ár og ég tel að hennar sé enn
þörf. Þar er ekki um að ræða ógn-
un við Sovétríkin heldur tryggingu
fyrir friði og stöðugleika í allri
Évrópu og Sovétmenn ættu að
sættast á hana sem slíka.
Ég get ekki lokið máli mínu
öðm vísi en að setja fram ehn eina
þverstæðu.
Á sársaukafullri leið okkar til
þeirra kringumstæðna sem flestir
á Vesturlöndum myndu telja eðli-
legar geta vestræn ríki í reynd
komið okkur að mestu gagni með
því að hjálpa Sovétríkjunum á leið
þeirra til lýðræðis.
Jafnframt geta vestræn ríki
orðið Sovétríkjunum að mestu liði
á hinu erfiða umbreytingaskeiði
með því að aðstoða Tékkóslóvakíu
og önnur ríki Mið-Evrópu — til
að sýna að slíkt sé hægt og að
það sé fyrirhafnarinnar virði. Lönd
Mið-Evrópu geta orðið miðja stöð-
ugleika og dreifistöð lýðræðisgilda
og annars ávinnings í þeim heims-
hluta þar sem áður ríkti kommún-
ismi.
Höfundur er forseti
Tékkóslóvakíu.
ingum. Sem dæmi má nefna, að
ástand í breskum fangelsum og
geðsjúkrahúsum er ekki vel sam-
bærilegt við ástand hér á landi,
og koma þar til m.a. gífurleg fíkni-
efnaneysla og illar félagslegar
aðstæður sem gera batahorfur
slæmar. Þegar heim er komið tek-
ur oft nokkurn tíma fyrir sérfræð-
inga að átta sig á íslenskum veru-
leika. Góð sérfræðiþjónusta er
vissulega ein af forsendum fyrir
að hér er rekin góð læknisþjónusta
á alþjóðlegan mælikvarða, en sér-
fræðingar mega ekki gleyma
því að það var byggð hér á landi
áður en þeir komu til starfa.
Þáttur fjölmiðla
Sumir fjölmiðlar virðast gera
sér allt að fréttaefni! 111 er þeirra
ganga er þeir freista þess að sá
ástæðulausum ótta og fordómum
í huga fólks er býr í nágrenni
væntanlegs meðferðarheimilis. En
skynsamt fólk mun ekki taka þátt
í slíkum leik. Svo langt er gengið
að fjölskyldur framangreindra
sjúklinga hafa lýst fyrir mér óvæg-
valda og stjórnmálamanna að
sinna þessum sjúklingum á mann-
sæmandi hátt — en þakka skal
þá stefnubreytingu er varð í þessu
máli í tíð fyrrverandi heilbrigðis-
málaráðherra og dómsmálaráð-
herra og aðgerðir núverandi heil-
brigðismálaráðherra.
Allflestir sérfræðingar okkar í
læknisfræði sækja framhalds-
menntun til útlanda og starfa þar
oft við aðstæður framandi íslend-
Morgunblaðið/PPJ
Hefðbundið útlit í flugvélasmíði verður oft að víkja fyrir notagildi,
en þessi Islander flugvél sem átti leið um Reykjavík fyrir skömmu
er ætluð til eftirlits með eiturlyfjasmyglurum. Hún var búin fullkomn-
um ratsjárbúnaði, en ratsjárskermurinn hafður í kúlunni.
Islander ratsjár-
flugrél notuð til
eiturlyfjaeftirlits
MARGIR muna eflaust eftir bresku Britten-Norman Islander flugvél-
unum sem litlu flugfélögin notuðu um árabil í innanlandsflugi hér-
lendis. Vélar þessar, sem taka 9 farþega, hentuðu vel íslenskum
aðstæðum enda geta þær athafnað sig frá mjög stuttum flugbrautum
og við léleg brautarskilyrði. Þær þóttu hinsvegar ekki nógu hag-
kvæmar hér þar sem þær voru notaðar á lengri innanlandsleiðum.
Eftir því sem flugbrautir urðu betri dró úr notagildi Islander vél-
anna hérlendis en hraðfleygari og þægilegri vélar tóku við.
Islander vélarnar komu fyrst
fram árið 1965 og voru slíkar vélar
í notkun hér frá 1971 til 1983. Þær
eru enn í framleiðslu enda vinsælar
víða um heim þar sem aðstæður
eru lélegar eða þar sem „flugbraut-
ir“ eru nánast frumstæðir lendinga-
staðir í miðjum frumskógi, í fjöru-
borði eða á fjallsbrún.
Britten-Norman verksmiðjurnar,
sem hafa nú um margra ára skeið
verið í eigu svissneska flugvéla-
framleiðandans Pilatus, halda
áfram að þróa Islander vélina og
eru nú komnar fram margar útgáf-
ur sem þekkjast lítð hérlendis. Þar
á meðal eru nýjar útgáfur knúnar
skrúfuhverflum.
Vélar þessar hafa frábæra hæg-
flugseiginleika og koma sér vel við
hverskonar eftirlitsflug yfír landi
eða sjó. Verksmiðjurnar hafa þróað
ýmsar útgáfur eftirlitsflugvéla, sem.
hafa reynst vinsælar meðal smá-
þjóða við strandgæslu og annað
eftirlit. En þær hafa einnig þjónað
ýmsum eftirlitshlutverkum hjá
stærri þjóðum t.d. við mengunar-
varnir í Bretlandi. Fyrir skömmu
átti Islander vél leið um Reykjavík
sem vakti óneitanlega athygli
manna vegna stærðarkúlu sem var
framan á nefí hennar. Var hér á
ferðinni Islander eftirlitsflugvél sem
var búin fullkomnum ratsjárbúnaði
og ratsjárskermurinn hafður í kúl-
unni. Ferð vélarinnar var heitið til
Florida í Bandaríkjunum þar sem
hún verður notuð til þess að fylgj-
ast með ferðum eiturlyfjasmyglara
í grennd við Floridaskaga. Banda-
ríkjamenn hafa allar klær úti við
að reyna stemma stigu við innflutn-
ingi eiturlyfja frá löndum Suður-
Ameríku og ætti Islander vélin að
koma að góðu gagni við að fylgjast
með ferðum torkennilegra báta og
skipa þar um slóðir.
- PPJ
Laxveiðar stundað-
ar í höfninni 1 Vogum
Vnmim
Vogum.
SÍÐUSTU daga hafa veiðimenn
staðið í röðum við Vogahöfn og
gert tilraunir til þess að veiða
lax. Eftir að laxagengd fór að
aukast og fréttist af fyrsta laxin-
um er veiddist við bryggjuna eru
krakkarnir nánst hættir að veiða
ufsa, kola og marhnút, því allir
reyna að setja í þann stóra.
inni aðför fjölmiðla sem jaðrar við
ofsóknir, ef t.d. sjúklingur eða
þroskaheftur einstaklingur í fyöl-
skyldunni fremur voveiflegan
verknað. Síðan er ítarlega skýrt
frá verknaðinum af vandlætingu.
Foreldrar, systkini og börn hinna
sjúku em svipt friðhelgi og sál-
arró. Börn verða fyrir smánarlegu
aðkasti. Það virðist vera hægur
vandi að þola þjáningar ann-
arra.
Fjölmiðlar hafa mikil völd —
járnhönd í silkiglófa. Menn eiga
að beita valdi af varkárni. Menn
verða að gera sér ljóst að allir
þekkja alla í fámenni þessa lands.
Brot á mannréttindum
Heilbrigðisyfírvöld á Norður-
löndum hafa oftar en einu sinni
dregið að senda ósakhæft fólk
aftur til íslands að lokinni meðferð
þar eð við gátum ekki boðið þeim
annað en fangelsisvist. Mannrétt-
indi em brotin víðar en í útlöndum
— Maður líttu þér nær.
IJöfundur er landlæknir.
í samræmi við það hefur búnað-
urinn til veiðanna breyst, sterkara
girni og spúnar. Þá fóm hinir eldri
að leggja leið sína á bryggjuna og
stundum era veiðimennirnir taldir
í tugum og er þá þétt milli þeirra.
Afrakstur af veiðinni virðist þó ekki
vera mikill þar sem einn lax var
dreginn á land sl. sunnudag og
veiðimenn margir.
Veiðin er lítil, en veiðimennimir
valda miklum skaða á hafbeitarlaxi
sem er á leið um höfnina til hafbeit-
arstöðvarinnar Vogavíkur, sem er
skammt frá. Hjá Vogavík hafa að
undanförnu verið að heimtast laxar,
skemmdir eftir spúna og sumir hafá
komið með spúnana í sér.
- EG
Morgunblaðið/Eyjólfur M. Guðmundsson
Ólafur Ingason með 8 punda lax
er hann veiddi.