Morgunblaðið - 07.08.1992, Blaðsíða 14

14
26CJ T8Ú0Á .7 flTJOAOUTaÖri gigAJaHUOflOM
MÖEGUNBLAÐÍÐ FÖSTUDÁGUR 7ÝÁGUST l992~
Framtíð safnahússins
eftir Véstein Ólason
Undir lok einveldistímans voru
reistar hér nokkrar opinberar bygg-
ingar sem einn setja virðulegan
svip á umhverfi sitt: stofurnar á
Bessastöðum, í Nesi og Viðey, tugt-
húsið sem varð stjórnarráðshúsið
við Lækjartorg og fleiri. Með full-
veldi fylltist þjóðin kappi að sjá
séreðli sitt og sérstöðu. Þá kom
tímabil skeljasandsins í byggingar-
sögunni: Þjóðminjasafnið, Háskól-
inn, Amahvoll og Þjóðleikhúsið em
fulltrúar þess með kostum sínum
og göllum. Frá tímanum milli ein-
veldis og fullveldis em ekki margar
merkar opinberar byggingar. Mér
dettur ekki annað í hug við fyrstu
umhugsun en Alþingishúsið, Safna-
húsið og Hegningarhúsið við Skóla-
vörðustíg.
í minni vitund hefur Safnahúsið
sérstöðu meðal opinberra bygginga,
sem e.t.v. stafar af því að ég þekki
það best. Stærðarhlutföllin, hvíti
liturinn og hóflegt en smekklegt
ytra skraut gera þessa byggingu
að einni hinni virðulegustu og
þekkilegustu í borginni, jafnvel fyr-
ir þann sem aldrei hefur komið þar
inn, að ég hygg. Þó er aðeins hálf
sagan sögð. Um leið og maður er
kominn upp tröppumar, stendur
frammi fyrir hinum voldugu úti-
hurðum og teygir sig í dálítið fom-
legan hurðarsneril kemst maður í
snertingu við langa sögu.
Safnahúsið heufur gegnt marg-
brotnu hlutverki en einkum verið
miðstöð sögulegra mennta og ann-
arra fræða í höfuðborginni og á
landinu öllu þann tíma sem það
hefur staðið, eða röska átta ára-
tugi. Þegar inn er komið í anddyri
og lestrarsali kemur liðinn tími til
móts við skynfærin. Enn ríkir að
mestu sami andi og fyrir aldraþriðj-
ungi, þegar ég kom þangað fyrst,
og hefur þá líklega verið lítt breytt-
ur frá öndverðu.
Safnahúsið er fullt af sögu. Það
geymir einstæð handrit, skjöl og
bækur frá mörgum öldum. Þar hafa
komið allir andans menn þjóðarinn-
ar á öldinni; þjóðfrægir bókaverðir
og snillingar tóku þar í nefið, seild-
ust jafnvel eftir flösku bak við
bækumar í einni hillunni meðan
ódauðleg tilsvör hrutu af vörum.
Hin merkustu skáldverk og fræðirit
hafa verið samin í húsinu. Fróður
maður segir mér að fyrsta doktors-
vörn á íslandi (Páll Eggert Ólason)
hafi farið þar fram. Bak við þykka
veggi lestrarsalanna ríkir kyrrð og
fræðaandi, nákvæmlega hinn sami
og í virðulegustu bókasöfnum
heims. Ekkert truflar annað en
skijáf í blöðum og lágvært hvísl.
Þó er þögnin hér stöku sinnum rof-
in af hreppstjórasnýtum. í anddyr-
inu er ekki miklu meiri hávaði, og
þó er þar einatt akademía á fundi.
þar ríkir jafnræði með mönnum án
tillits til aldurs, skólagöngu eða
veraldarauðs, og skiptir þó mjög í
tvö horn um mannvirðingar. Þar
hafa löngum hist sjófróðir sérvitr-
ingar og skólanemar, ættfræðingar
og sagnfræðingar, læknar og
hæstaréttarlögmenn, þjóðlegir fróð-
leiksmenn og háskólakennarar, ís-
lenskir sem erlendir. Menn taka í
nefið, drekka kaffi úr brúsa, spjalla
saman. Hamingjumenn hafa fengið
að deyja í anddyrinu eða á tröppun-
um í fangi annarra fræðimanna,
Þjóðarbókhlaðan.
Safnahúsið.
aðrir hafa látið sér nægja skamman
blund.
Safnahúsið er eiff þeirra sjald-
gæfu bygginga þar sem ytra borðið
er fögur og virðuleg tjáning þess
lífs, sem lifað er innan veggja, og
hvað hæfir öðru. Safnahúsið er
ekki frumlegt fremur en mest af
þeim bókum sem það geymir; það
minnir á ýmsar erlendar safnabygg-
ingar og lýsir þannig yfir tilgangi
sínum og eðli um leið og það kemur
í augsýn.
Nú hefur það spurst að stjóm-
völd fari bónarveg að opinberum
stofnunum að taka við þessu húsi,
rétt eins og erfðagóssi úr búi ömmu
og afa sem fólk reynir að fara með
milli fornsala frekar en beint í
Sorpu. Hæstiréttur sagði nei takk,
sem betur fór bæði fyrir húsið og
skattgreiðendur, og sannspurt hef
ég að fleiri stofnanir hafi hafnað
óformlegum tilboðum. Árnastofnun
hefur verið nefnd, og reyndar var
fyrirrennari hennar áður í þessu
húsi, en vandinn er, m.a., að hún
fyllir ekki upp í það.
INNFLYTJENDUR Tll BANDARIKJANNA
Dvalarleyfis-
happdrætti
(Green Card Visa Lottery)
Síðasti skilafrestur er 28 ágúst!
Bandarískir lögfræðingar í Washington D.C. fylla út um-
sókn og senda inn fyrir þig.
Þeir sem vilja sækja um, sendi upplýsingar (skrifaðar prent-
stöfum) um nafn, heimilisfang, fæðingardag og ár og fæð-
ingarstað, „express" ásamt bankaávísun eða alþjóðlegri
póstávísun fyrir 100 US$ ekki seinna en 12. ágúst 1992 til:
Hagan, Poch & Coury
Attorneys at Law
908 Forth Avenue
Brooklyn, New York 11215
U.S.A.
Kvittun verður send um hæl ásamt staðfestingu um að
umsókn hafi verið lögð inn.
„í Safnahúsi á að fara
fram starfsemi á vegum
Þjóðbókasafns. Þar á
að vera rannsóknastaða
með vænum forða
handrita, bóka og
skjala (afrita), ætluð
fræðimönnum af öllu
tagi eins og alltaf hefur
verið, áhugafólki jafnt
sem launuðu rann-
sóknafólki."
Fyrir nærri tveimur áratugum
átti ég þess kost að skoða dálítið
kubbahús, líkan þess sem nú er ris-
ið á Melavellinum gamla, rautt að
lit. Mér leist býsna vel á kubbana,
og reyndar er húsið í fullri stærð,
glæsilegt þótt samband ytra borðs
og inntaks sé ólíkt Safnahúsinu.
Hver skyldi halda að íslendingar
hefðu efni á að hafa hér standandi
árum saman dýrasta og jafnframt
frumlegasta umhverfislistaverk í
heimi: Tómt bókasafn! Sköllótta
söngkonan bliknar. Þegar þessi
hlaða var teiknuð upp úr 1970 var
gert ráð fyrir því, ef ég man rétt,
að húsið mundi fyllast af bókum
fyrir þau aldamót sem nú eru
skammt undan. Kannski fyllist það
um leið og allar bækur og öll starf-
semi sem þangað eiga að fara verða
komin á sinn stað; hver veit? Svo
mikið er víst að hlaðan sú verður
vonandi ekki nógu stór fyrir bækur
okkar og bókagrúsk um aldur og
ævi frekar en háskólabygging Guð-
jóns Samúelssonar á Melunum fyrir
sitt hlutverk. Margir töldu í upp-
hafi að hún mundi nægja Háskólan-
um um alla framtíð, en nú verðum
við að kalla hana aðalbyggingu, því
að mestöll kennsla og rannsóknir
þar á bæ fer fram í aukabygging-
um. Það er svona rétt rúmlega að
skrifstofufólk háskóláns komist fyr-
ir í aðalbyggingunni með tölvur sín-
ar og skjöl.
Þegar við vorum að tala um Þjóð-
arbókhlöðu á áttunda áratugnum
munu flestir hafa gert ráð fyrir að
flutningar Landsbókasafns á Mel-
ana mundu leysa húsnæðisvanda
Þjóðskjalasafns sem yrði eftir í
Safnahúsinu. Nú er svo komið, sem
kunnugt er, að Þjóðskjalasafn varð
fyrra til að fá sér annað húsnæði
og er á hraðri leið burt úr Safnahús-
inu. Brestur nú flótti í liðið?
Nýlega skrifaði Einar Bragi góða
grein um þetta mál og hafði rót-
tæka lausn fram að færa: Lands-
bókasafnið á að vera kyrrt í sínu
húsi. Ég hef samúð með þeirri
lausn, en hygg þó að annmarkar
kunni að vera á henni. Þótt hægt
gangi að byggja er hætt við að svo
langt sé komið vinnu við að sam-
eina Háskólabókasafn óg Lands-
bókasafn, að ekki sé auðvelt eða
æskilegt að reyna að snúa við. Samt
virðist mér að Einar Bragi hafi
höggvið á hnútinn með hugmynd
Héraðsskólinn Núpi
Nám í 10. bekk og 2ja ára framhaldsdeild
á almennu bóknámssviði, íþróttabraut,
uppeldisfræðibraut og viðskiptabraut.
Fornám fyrir áramót.
Mjöggóð aðstaðatil
íþrótta og félagsstarfa
í skemmtilegu
umhverfí.
Upplýsingarísímum
94-8236,94-8241 og
94-3855 (Pétur).
Skólastjóri
sinni. Safnahúsið á að vera hluti
af framtíðarskipan Þjóðbókasafns
og þeirrar rannsóknastarfsemi sem
því er nátengdust. Þjóðbókasafn á
að vera fræðamiðstöð með þá vídd
og dýpt sem menntun og rannsókn-
ir í nútímaþjóðfélagi krefjast. Slík
stofnun verður ekki í vandræðum
me_ð að nota tvö hús.
í Safnahúsi á að fara fram starf-
semi á vegum Þjóðbókasafns. Þar
á að vera rannsóknastaða með
vænum forða handrita, bóka og
skjala (afrita),’ætluð fræðimönnum
af öllu tagi eins og alltaf hefur
verið, áhugafólki jafnt sem launuðu
rannsóknafólki. Mikilvægustu hluta
byggingarinnar, anddyri og lestrar-
sali á að varðveita með sem minnst-
um breytingum en endurnýja að-
stöðu að tjaldabaki eftir því sem
þörf krefur og virðing við húsið leyf-
ir. í húsum Þjóðbókasafns ætti, ef
rými og aðstaða leyfir, að finna
stað Árnastofnun, Islenskri orða-
bók, Örnefnastofnun og íslenskri
málstöð, auk Landsbókasafns og
Háskólabókasafns og fræðaþjón-
ustu frá Þjóðskjalasafni. Samskipti
milli húsa mætti tryggja með þétt-
um ferðum sendibíla á milli til að
annast það sem nettengdar tölvur,
sími og bréfasími ráða ekki við. Sú
útgerð yrði tiltölulega ódýr miðað-
við byggingaframkvæmdir.
Ég ætla mér ekki þá dul að segja
hér fyrir í einstökum atriðum hvern-
ig ætti að skipa þessari starfsemi
niður. Það verða stofnanir þær sem
hlut eiga að máli að semja um sín
á milli og við stjórnvöld.
Um fjárhagshlið málsins er það
að segja að þetta er vafalaust ódýr-
asta leið sem fær er til varðveislu
og hagkvæmra framtíðamota
Safnahússins. Breytingar á því inn-
anstokks til að taka við annars
konar starfsemi mundu verða
minjaspjöll og kosta ófafé. Ýmsar
þeirra stofnana sem hér vóru áður
nefndar búa að bráðabirgðahús-
næði eða við þrengsli og þrýsta sí-
fellt á um aukið húsnæði sem þær
þurfa að fá fyrr en seinna. Þjóðar-
bókhlaðan mun fyrr en varir þurfa
geymslu fyrir bókakost utan hinna
nýju veggja, eftir að safnið verður
flutt þangað inn. Þá mun Safnahús-
ið koma í góðar þarfir. Ekki er þó
rétt að draga fjöður yfir þá stað-
reynd að nokkurt fé hlýtur það að
kosta að þúa betur í haginn fyrir
rannsóknir með nútímasniði í svo
gamalli byggingu.
Ég skora á alla þá fjölmörgu sem
eiga góðar minningar úr Safnahús-
inu að reyna eftir mætti að bjarga
því frá niðurlægingu. En einkum
skora ég þó á Menntamálaráðherra,
Landsbókavörð, Háskólabókavörð
og alla stjóra og verði sem hlut eiga
að máli að setjast nú þegar á rök-
stóla til að tryggja það að Safnahús-
ið geti haldið áfram að vera í senn
sá fræðabrunnur sem því var frá
öndverðu ætlað að vera og það
hefur alltaf verið og veglegt minnis-
merki um stórhug og menningu
kynslóðarinnar sem lagði grunninn
að fullveldinu.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum.