Morgunblaðið - 26.09.1993, Blaðsíða 9

■ MOKGUSgLAflli) S.i;.NNUDAGUji.-a6. SEPyEIyl,B$R)þ93

IiAUPMANNAHAFNARBRÉF
Danskur matur — Gæðin um-
deilanleg, en samveran ekki
Eins og sést á alþjóðlegum skoðana-
könnunum eru Danir einkar ánægðir
með land sitt og þjóð, eru alltaf ofar-
lega á blaði þar ásamt Islendingum.
Eitt af því sem Danir eru ánægðir með
er danski maturinn og dönsk matar-
menning. Og víst er að með íslenskum
augum eru Danir bæði matglaðir í orði
og æði, bæði tala þeir gjarnan um mat
og borða af enn meiri ánægju. Hvort
gæðin eru í samræmi við álitið sem
þeir hafa á matnum sínum er annað
mál. Um það eru ýmsir farnir að efast.
En matarmenning er ekki aðeins það
sem borðað er, heldur hve'rnig fólk ber
sig að og þar eru Danir verðugir til
eftirbreytni.
íslensk námskona í Danmörku sagði einu
sinni frá því að á stúdentagarðinum, þar
sem hún bjú, ákváðu íbúarnir að taka sig
saman og mála sal, sem þeir höfðu til sam-
eiginlegra afnota. Ákveðið var að skjóta á
fundi til að undirbúa framkvæmdina. Það
kom þeirri íslensku nokkuð á óvart að fund-
urinn var fljótur að ákveða bæði lit og
önnur framkvæmdaatriði, en hins vegar fór
allt kvöldið í að ræða hvað vinnufólkið
ætti að borða meðan á vinnu stæði. Þeir
sem hafa haft eitthvað saman við Dani að
sælda kunna vísast sambærilegar sögur.
Þeim er matur einkar hugleikið umræðu-
efnið.
Rúgbrauð með svínafeiti
Um gæðin fer ýmsum sögum. Hefðbund-
inn, danskur matur er þungur, feitur og
ekki sérlega hollustusamlegur. Rúgbrauðið
er útaf fyrir sig gott, en þegar búið er að
smytja á það þykku smjörlagi, bræðing úr
svínafeiti eða fitumauki, sem kallast lifrar-
kæfa, þá hætta trefjarnir í brauðinu að
skipta miklu máli. Það eru til veitingastað-
ir þar sem hægt er að snæða hefðbundinn,
danskan mat eins og hann gerist bestur
og þá er síldin líka algjört hnossgæti, ekki
síst ef hún er íslensk.
Sem útlendingur er ekki alveg auðvelt
að komast að því hvað Danir borða, því
þegar þeir bjóða heim gestum bjóða þeir
helst upp á ítalskan, austurlenskan eða
annan framandi mat, enda slíkt í tísku.
Það danska er meira til hvunndagsbrúks.
Upplýsingarnar hef ég því að mestu frá
börnunum í íjölskyldunni, sem hafa haft
tækifæri til að kanna matarpakka skólafé-
laganna og snæða gjarnan hjá félögunum,
eins og krakka er siður. Af lýsingunum að
dæma hef ég ekki á tilfinningunni að mik-
ils sé misst, þó maður komist ekki í matar-
pakka eða hvunndagsfæði hjá Dönum.
Matarpakkarnir innihalda rúgbrauð með
lifrarkæfu, þar sem rúgbrauðssneiðin er
þunn en kæfan þykk, eitthvað með rem-
úlaði og svo feitan físk eins og makríl í
torkennilegum sósum, að ógleymdum ost-
sneiðum. Þeir borða mikið svínakjöt, oftast
býsna feitt og grænmetið er úr dós eða
frysti, fyrir utan kartöflurnar, nema þegar
kartöflustappan er töfruð upp úr pakka:
Rjómakökur eru í miklu uppáhaldi, þunnir
tertubotnar, með ríkulegu ijómalagi, oft
beint úr bakaríinu og fátt virðist jafnast á
við slíkt gómsæti þegar ijölskyldan hefur
það notalegt saman fyrir framan sjónvarp-
ið. Slíkar kökur eru einnig hefðbundinn
glaðningur á afmælum, sem er óskiljan-
legt, þegar allt er fyrir hendi til að búa til
dýrðlegar hnallþórur, bæði ný og frosin
ber, að ógleymdu marsípani, núggati og
alls kyns möndlum og hnetum.
Sennilega kemur þessi lýsing ekki alveg
heim og saman við þær hugmyndir, sem
margir Islendingar gera sér af daglegu við-
urværi matarþjóðarinnar. Danir geta nefni-
lega afrekað betur en þetta, eins og sést á
ýmsum ágætum veitingahúsum. En fæða
þjóðarinn.ar er undir harðri gagnrýni
ýmissa, sem láta þessi mál til sín taka.
Þeir eru satt að segja stórlega áhyggjufull-
ir. Að þeirra dómi er maturinn of sætur,
of feitur og einkum og sér í lagi kunni
Danir ekki að meta gæði, heldur einblíni
fyrst og fremst á verðmiðann.
Það besta flutt út
Gæðaáhugaleysið er ekkert nýtt, segja
kunnugir, heldur hefur það fremur verið
dýrkað sem sérstök dyggð. Þannig hefur
það löngum verið siður í Danmörku, að
danskir bændur borðuðu smjörlíki, þó að
þeir framleiddu smjör, sem öðrum þjóðum
hefur þótt afburðavara. Það var sérstök
dyggð að borða smjörlíki til að ganga ekki
á útflutningsvöruna. Sagt var að slátrarar
tækju verstu bitana til að borða heima fyr-
ir, til að selja eða flytja út þá bestu. Með
öðrum orðum, þá var enginn áhugi á gæð-
um, en út þá bestu. Með öðrum orðum, þá
var enginn áhugi á gæðum, en nánast synd-
samlegt að njóta, eins og kemur glögglega
fram í Gestaboði Babettes. í matargleði-
landinu Ítalíu er allt það besta snætt heima
fyrir. Bestu ávextirnir, ostamir, skinkur og
annað er einfaldlega ekki flutt út.
Gæðamálin valda áhyggjum margra, sem
láta sig þau mál varða. Slátrari nokkur
sagði frá því að hann hefði verið orðinn
þreyttur á að framleiða pylsur á venjulega
hátti með bættu beinamjöli, bragðefnum,
hveitisterkju og rotvarnarefnum, svo hann
ákvað að framleiða pylsur með kjöti einu
saman og öðrum alvöru efnum, en hvorki
gervibragðefnum né fylliefnum. Uppskrift-
ina hafði hann frá Þýskalandi, sem er mik-
ið pylsumenningarland, eins og kunnugt er.
Þetta kunnu viðskiptavinirnir öldungis ekki
að meta. Það var of mikið bragð af kjötpyls-
unum, þeir kusu heldur hinar.
Eitt sinn freistaðist ég til að kaupa til-
búna, frysta hamborgara handa táningnum
og nokkrum félögum hans, heil tíu stykki
fyrir um 120 krónur íslenskar. Samviskan
var svolítið slæm, þegar frosnum, gráleitum
borgurunum var rennt undir glóðina í ofnin-
um. Liturinn breyttist ekki, safinn rann úr
þeim með sama gráa litnum, áferðin var
eins og tugga af seigu kjöti, sem hefur
verið hakkað og þannig var tilurðin vafa-
laust, auk bindiefna. Samviskubitið vellur
enn upp í mér, þegar ég hugsa út í þessi
kaup, því táningurinn spurði mig á eftir
hvort ég hefði virkilega trúað því að hægt
væri að fá almennilegan mat fyrir þetta
verð. Og verst er að gestirnir voru pólskir
unglingar, sem sannarlega áttu betra skil-
ið. Svona vara er sumsé til, fyrir þá sem
trúa meira á verð en gæði. Það er auðvitað
hægt að fá ágætis hakk og útbúa alvöru
hamborgara sjálfur.
Áhyggjuefni þeirra meðvituðu er að Dan-
ir hugsi fyrst og fremst um verð, en ekki
hvað þeir fái fyrir verðið. Allur matur sem
er ódýr seljist og um leið gleymist hvernig
góður matur er. Sem stendur geisar verð-
stríð milli kjörbúðakeðjanna. Bjórflaskan
er komin niður í um tuttugu krónur íslensk-
ar, innihaldið og annað eftir því. Ljósi
punkturinn er þó að ein keðjan tók upp á
að lækka verð á ófitusprengdri mjólk úr
kúm, sem aðeins hafa fengið gras af líf-
rænt ræktuðum ökrum, en sú mjólk er
mikið hnossgæti og heldur dýrari en hin
mjólkin. Það sló í gegn svo að aðrar keðjur
hafa fylgt á eftir með slíkum lækkunum
og auknu framboði á mat, sem er framleidd-
ur úr vistvænum hráefnum.
Matarmenningarbætir utan að
Nú hafa reyndar margir Danir lært að
njóta góðs matar, en það hafa þeir kannski
ekki síst lært af ferðalögum til annarra
þjóða og eins hafa innflytjendur hingað
auðgað danska matarmenningu heilmikið.
Það væri mun dapurlegra um að litast í
dönskum búðum ef eki kæmi til matur út-
lendinganna. Bæði er að ýmsar vörur, sem
þeir hafa flutt með sér, fást nú í kjörbúðun-
um, en ekki síst er það góð viðbót að geta
farið í búðir, sem þeir reka sjálfir. Þessar
búðir eru eðlilega ekki úti um allt land, en
í Kaupmannahöfn er nóg af þeim, fyrir
utan veitingastaðina sem þeir reka. Þeir
eru flestir ódýrir og sumir alveg afbragðs-
góðir. Fyrir íslending, sem kýs frekar
lamba- en svínakjöt, þá eru bæði búðirnar
og veitingastaðirnir himnasending. Matur
hér væri ólíkt fátæklegri og minna spenn-
andi ef ekki kæmi til þetta erlenda ívaf.
Þó að deila megi um hvort danski matur-
inn sé alltaf og alls staðar eins góður og
Danir vilja sjálfir vera láta, þá er þó einn
angi matarmenningarinnar, sem er öldung-
is frábær og mjög til eftirbreytni. Danir
kunna nefnilega þá list að sitja lengi til
borðs og ræða málin, rétt eins og gert er
suður í Evrópu. Ekki aðeins við hátíðleg
tækifæri, heldur oft. Kveikt er á kertunum
og andrúmsloftið tendrast um leið. Þarna
hittist íjölskyldan og ræðir málin við kvöld-
matinn, áður en meðlimirnir dreifast svo
aftur eftir matinn. Það er ekkert endilega
verið að rjúka í útvarps- og sjónvarpsfrétt-
ir og sápuóperurnar, heldur þreyta þeir
orðsins list. Bæði börn og unglingar taka
þátt í umræðunum, sem geta spannað hvað
sem er. Líklega er það ekki síst þessi þátt-
ur uppeldisins sem gerir svo marga danska
krakka skemmtilega viðræðu. Þau eru ein-
faldlega vön að tala við fullorðið fólk.
Hvort einhver ástæða er til að taka Dani
sér til eftirbreytni hvað sjálfan matinn varð-
ar er smekksatriði, þeir eiga vissulega
ýmislegt gott í pokahorninu. Það er enginn
vafi á að fyrir þjóð, sem hefur löngum litið
á matinn fyrst og fremst sem magafylli,
þá er hægt að læra af þeim að máltíð er
góður rammi utan um samveru fjölskyldu
og vina og þá eru börnin meðtalin.
Sigrún
Davíðsdóttir.
Opinberir
fyrirlestrar
í guðfræði
JENS Glebe Moller, prófessor í
samstæðilegri guðfræði við
Kaupmannahafnarháskóla, held-
ur almenna fyrirlestra á vegum
guðfræðideildar 27. og 28. sept-
ember. Moller er þekktur á sínu
fræðasviði en hann hefur skrifað
mikið um félagslegar afleiðingar
kristinnar trúar og félagslegt
hlutverk kirkjunnar, segir í
fréttatilkynningu.
Fyrri lestur Mollers verður mánu-
daginn 27. september kl. 17.15 í
stofu 101 í Odda og nefnist: „Mor-
al Man and Immoral Society. Poli-
tical Power and the Commandment
of Love.“ Síðari fyrirlesturinn verð-
ur þriðjudaginn 28. september kl.
10.15 í stofu V í aðalbyggingu
Háskólans og nefnist: „Theology
and Rationality." Öllum er heimill
aðgangur.
Ódýrir
Aúkar
I
HARÐVIÐARVAL HF.
KRÓKHÁLSI 4 R. SÍMI 671010
Knattspyrnufélagið Valur
Félagsmálaráð
Félagið býður upp á fjölbreytt tómstundastarf í vetur eins ocj
sést á meðfylgjandi upptalningu:
SKÁK
Teflt verður fyrsta fimmtudag í hverjum mánuði, í fyrsta skipti
1. október, og hefst taflið kl. 8.30 Fyrir utan recjlulega
taflmennsku eru í bígerð fjöltefli og aukamót sem þa verða
tilkynnt sérstaklega.
BRIDGE
Fyrirhuguð eru brigdemót í nóvember og febrúar og verða þau
auglýst sérstaklega þegar þar að kemur. Bent er á að öll aðstaða
er fyrir hendi til að spila oftar.
PÍLUKAST
íslenska pílukastfélagið verður með æfingar einu sinni (viku í
vetur, á mánudögum. Þær eru öllum opnar.
DANSÆFINGAR
Verða áfram á þriðjudagskvöldum fram að áramótum, í 10 skipti
alls. Verð kr. 5000 á par. Henny Hermanns og co. sjá um
faglegu hliðina.
BEINAR ÚTSENDINGAR FRÁ ENSKA BOLTANUM
Flestar helgar eru sýndir 2 leikir, á sunnudegi og á mánudagskvöldi.
Listi yfir þessa leiki liggur frammi í Valsheimilinu.
VALSKÓRINN
Tekur til starfa. Æfingar verða einu sinni í viku á miðvikudags-
kvöldum. Stjórnandi er Gylfi Gunnarsson.
HEILSURÆKT
Frábær aðstaða er til heilsuræktar á Hlíðarenda. Fastir
trimmtímar eru kl. 18.00 á mánudögum og miðvikudögum og kl.
11.00 á laugardögum. ( hádeginu lyfta menn gjarnan lóðum.
Allir ofangreindir liðir hefjast eftir 1. október í Valsheimilinu.
Nánari upplýsingar og skráning í símum 11134 og 12187.
LAGER-
ÚTSALA
Flísabúðarinnar
á Dverghöfða 27
Allir afgangar eiga að seljast.
Ótrúlegt verð.
Verð: 500 kr. fnuj
Ath.: Aðeins á afgöngum.
Einnig et um aö taeöa sértilboð á nokkrum gerðum afflisum.