Morgunblaðið - 03.11.1994, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
RÆÐA
SOLZHENÍTZ YN S í
DÚMUNNI
ÞAÐ var söguleg stund er rithöfundurinn og nóbelsverðlauna-
hafinn Alexander Solzhenítzyn flutti ræðu í Dúmunni,
neðri deild rússneska þingsins, sl. laugardag.
Solzhenítzyn var ásamt Andreí Sakharov þekktasti andófs-
maðurinn á tímum Sovétríkjanna. Áratugum saman var hann
tákn baráttunnar gegn alræðinu og hinu miskunnarlausi skrif-
ræði Sovétkerfisins, ekki bara á Vesturlöndum heldur einnig í
augum rússnesks almennings.
Árið 1970 voru honum veitt bókmenntaverðlaun Nóbels fyrir
bækur á borð við „í Innsta hring“ og „Krabbadeildina", en
hann gat þó ekki veitt þeim viðtöku fyrr en 1974. Þekktasta
ritverk hans er hins vegar líklega „Gúlag-eyjaklasinn“, sem kom
út í þremur bindum á árunum 1974-78, þar sem hann greinir
frá þróun þrælkunarbúðakerfisins í Sovétríkjunum og eigin
reynslu af því.
Árið 1974 var Solzhenítzyn gerður útlægur af sovéskum
stjórnvöldum og sviptur ríkisborgararéttindum. Opinberlega var
hann kallaður „óvinur þjóðarinnar“.
Honum var veittur rússneskur ríkisborgararéttur á ný árið
1990 en það var ekki fyrr en í maí á þessu ári að hann sneri
aftur til heimalandsins.
í stað þess að fljúga beint til Moskvu ákvað rithöfundurinn
að fljúga til Vladivostok og ferðast með lest í gegnum Rússland
þvert og endilangt til að hitta almenning og ræða aðstæður í
Rússlandi.
Solzhenítzyn vísaði einmitt til þessarar ferðar í ræðunni sem
hann flutti í Dúmunni: „Eftir að hafa ferðast um fjölmörg hér-
uð Rússlands, eftir hundruð funda og þúsundir bréfa, hef ég
orðið þess áskynja að þjóðin er rúin sjálfstrausti, buguð af auð-
mýkingunni og skömminni sem fylgir því að vera ósjálfbjarga . .
. Fólkið stendur frammi fyrir ömurlegu vali: Að lifa eins og
beiningarmenn eða leita leiða til að svíkja ríkið og hvert annað."
Solzhenítzyn gagnrýndi þingmenn harðlega fyrir að afgreiða
ekki lög sem nauðsynleg væru til að Rússiand gæti kallast lýð-
ræðisríki. „Völdin snúast ekki um hlunnindi og ekki um stolt,
heldur skyldur og skuldbindingar."
Einnig varaði hann við því að selja nýríkum samyrkjubú
Rússlands og sagði það vera „þjóðarbtjálæði" að láta viðgang-
ast að 25 milljónir Rússa yrðu eins og strandaglópar í öðrum
fyrrverandi Sovétlýðveldum. Hvatti hann til þess að myndað
yrði slavneskt bandalag Rússlands, Hvíta-Rússlands, Úkraínu
og Kazakhstans, þar sem Rússar eru í meirihluta.
Solzhenítzyn hefur áður viðrað þessi sjónarmið, t.d. í grein
í dagblaðinu Komsomolskaja Pravda fyrir fimm árum, þar sem
hann lagði til að slavneskt bandalag yrði myndað um leið og
Sovétríkin yrðu lögð niður.
Segja má að rithöfundurinn sé fulltrúi hinnar sígildu rúss-
nesku þjóðernisstefnu og margir hafa spáð því að hann verði
sameiningartákn hins Nýja-Rússlands.
Hann hefur aldrei verið talsmaður vestræns lýðræðis og oft-
sinnis gagnrýnt Vesturlönd fyrir andlega úrkynjun. Að sama
skapi hefur hann ávallt barist gegn kommúnismanum og í seinni
tíð fordæmt rússneska þjóðernisöfgamenn á borð við Vladímír
Zhírínovskíj. Hefur Solzhenítzyn lýst því yfir að sá maður sé
„ömurlegasta skrumskæling" rússneskrar þjóðernishyggju sem
fyrirfinnist.
Skömmu eftir heimkomuna lýsti Solzhenítzyn því yfir að
hann myndi aldrei gegna neinu pólitísku embætti en í staðinn
reyna að beita sér fyrir „andlegri endurnæringu" þjóðarinnar
með öðrum hætti. Honum hefur orðið tíðrætt um „gervilýð-
ræði“ og segir afstöðu Rússa til kosninga ekkert hafa breyst
frá Sovéttímanum.
Margir nefna hann sem hugsanlegan frambjóðanda í forseta-
kosningunum árið 1996. Sjálfur vísar hann slíkum hugmyndum
alfarið á bug og segist engin slík áform hafa. Áhrif hans felist
í því að koma boðskap sínum á framfæri með ritverkum sínum,
í samtölum við fólk og ræðum á borð við þá er hann hélt í
Dúmunni.
Raunar væri það andstætt hugmyndafræði Solzhenítzyn að
fara í forsetaframboð. í ræðum sínum hefur hann ítrekað bent
Rússum á að þeir verði að losa sig við þá gríllu að „sterkur
leiðtogi" sé lausnin á öllum vandamálum þeirra. Hann hefur
andúð á miðstýringu og embættismönnum og telur miðstjórn
frá Moskvu vera eina helstu meinsemd Rússlands. í ræðu sinni
í Dúmunni lagði hann til að tekið yrði upp á ný gamalt rúss-
neskt kerfi frá því fyrir byltingu, er byggir á héraðsráðum frem-
ur en þjóðþingum. Þingið væri að hans mati hluti af fámennis-
stjórninni, sem hefði tekið við af alræðisstjórn kommúnista.
Á næstu árum mun koma í ljós hversu mikinn hljómgrunn
skoðanir Solzhenítzyns hafa hjá rússnesku þjóðinni. Hugsanlega
hefur hún þörf fyrir andlegan leiðtoga og leiðsögumann á borð
við Alexander Solzhenítzyn.
SJÁVARÚTVEGUR
Stríðshansfo
Átök um umboðssölu og markaðshlutdeild hér
innanlands geta magnast upp á milli Sölumið-
—--------------------------->---------------
stöðvar hraðfrystihúsanna og Islenskra sjávar-
afurða og fyrirtælga þeim tengdum, í kjölfar
' þess að IS hefur fest kaup á 30% hlut í
Vinnslustöðinni. Agnes Bragadóttir kynnti sér
málið og lýsir hér, í fyrri grein sinni, aðdrag-
-----------------------^--------------------
anda samningsins við IS og áhrifum hans.
FisksöluJ
af
INNLENDUM
VETTVANGI
LÍKUR eru á því, að þau við-
skipti sem innsigluð voru
með undirritun Bjarna Sig-
. hvatssonar, stjórnarfor-
manns Vinnslustöðvarinnar, og
Benedikts Sveinssonar, forstjóra ís-
lenskra sjávarafurða, í Vestmanna-
eyjum sl. sunnudag, þar sem Bjarni
seldi ÍS 30% hlut sinn og fjölskyldu
sinnar í Vinnslustöðinni hf., eigi eft-
ir að hafa umtalsverð áhrif á við-
skiptalíf hér á landi.
Til sanns vegar má færa að ís-
lenskar sjávarafurðir, með fulltingi
Olíufélagsins hf., Samskipa hf. og
Vátryggingafélags íslands hf., hafi
með þessum hætti seilst til valda og
áhrifa inn á það svæði viðskiptalífs-
ins, sem hingað til hefur verið „óskor-
uð eign Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna, Eimskipafélags íslands og
Tryggingamiðstöðvarinnar". Enda
láta nú viðmælendur úr þeim armi
viðskiptalífsins í veðri vaka, að
„stríðshanskanum hafi verið kastað“
og að hörð átök á þessum markaði
muni fylgja í kjölfar þessa atburðar.
Það sem er kannski sterk vísbend-
ing um að slík átök séu í uppsiglingu
er sú staðreynd, að ákveðnir tals-
menn SH hafa nú gefið í skyn, að
Sölumiðstöðin kunni á næstunni að
færa út kvíarnar og hefja umboðs-
sölu á saltfiski. Slíkt væri af mörgum
túlkað sem stríðsyfirlýsing við Sölu-
samband íslenskra fiskframleiðenda,
þar sem Sighvatur Bjarnason, fram-
kvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar,
gegnir stjórnarformennsku. En
spyija má, hvort svo væri í raun og
veru, Hvað ætti að mæla því í mót,
að SH eins og aðrir, færði út. umsvif
sín, ef þeir á annað borð hafa kaup-
endur að saltfiski? .
Ótrúlegur vanþroski
„Mér finnst alveg með ólíkindum
og ótrúlegur vanþroski, ef menn
ætla að fara að blanda saman kaup-
um ÍS á hluta af Vinnslustöðinni hf.
og starfsemi SÍF,“ segir Sighvatur,
„og ég neita að trúa því,
að menn séu svo lokaðir
af, í sínum fílabeins-
turnum, ef þetta eru þeirra
sjónarmið, að þeir nái engu
jarðsambandi."
Vissar grunsemdir eru uppi innan
SH um að þeir hjá ÍS séu að seilast
til valda og áhrifa innan SÍF, sem
SH hefur fullan hug á að svara. Þeir
hjá SH eru þó ákveðnir í því, að ef
Sölumiðstöðin hefur umboðssölu á
saltfíski, sem vel komi til greina, þá
sé slík ákvörðun þessu máli með öllu
óskyld og tengist því á engan hátt.
Verði sú niðurstaðan, sé þar einfald-
ÍS. virðast ætla að velgja SH
undir uggum, með kaupum sín-
um á 30% í Vinnslustöðinni.
lega um svar SH að ræða við eftir-
spurn viðskiptaaðila á erlendri grund
— eðlileg markaðssókn og ekkert
annað.
Raunar verður það að segjast ís-
lenskum sjávarafurðum til hróss, að
fyrirtækið virðist framsæknara og
grimmara í markaðssókn hér innan-
lands en SH, að mati margra sem
fylgjast grannt með sjávarafurða-
sölufyrirtækjum okkar. Margir for-
ystumenn í sjávarútvegi telja, að
þeir hjá SH hafi í raun og veru ver-
ið of rólegir í tíðinni, þar sem um
nokkurt skeið hefur blasað við að
Vinnslustöðin myndi ráð-
ast í endurfjármögnun sem
þá, sem nú hefur verið
ákveðin.
Hafa forsvarsmenn SH
fengið orð í eyra frá vel-
unnurum sem rætt var við, þegar
upplýsinga var aflað vegna þessarar
greinar, fyrir að hafa ekki haft frum-
kvæði að því að koma inn í viðræður
við forsvarsmenn Vinnslustöðvarinn-
ar, með það fyrir augum að tryggja
áframhaldandi viðskipti Vinnslu-
stöðvarinnar við SH sem lauslega
áætlað gefa SH um 45 milljónir króna
á ári í tekjur, þ.e. umboðssölulaun
Úrelt og gam-
aldags sjón-
armið