Morgunblaðið - 31.05.1998, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
C
SKOÐUN
HÆSTIRÉTTUR OG
HUNDADALSHEIÐI
Frá upphafí sögunnar
hefur hvorki heyrzt
né sézt, segír Hjörtur
Einarsson, að nokkur
maður hafi vefengt
landamerkin.
ÁRIÐ 1997, fimmtudaginn 25.
september, var í Hæstarétti dæmt í
máli nr. 183/1997. Tildrög málsins
voru þau að maður nokkur hafði um
árabil gengið vopnaður um lönd
bænda í Suðurdölum og taldi mönn-
um trú um að hann væri á rjúpna-
veiðum - og hefði til þess „fulla heim-
ild“. Landeigendur víldu víkja honum
burt og töldu hann vera í „heimildar-
leysi“. Margsinnis var þetta ítrekað,
en maðurinn sagðist ekki lúta neinu
nema dómi. Þar kom að bændur urðu
leiðir á þrasinu og maðurinn tekinn
með 11 rjúpur og kærður. Var hann
þá staddur í landi Neðri-Hundadals.
Málið fór síðan fyrir Héraðsdóm
Vesturlands og féll á þann kærða,
þar sem maðurinn hafði enga heimild
til umgengni í þessum eignarlöndum
- hvorki til rjúpnaveiða né nokkurra
annarra afnota. Enda finnst mönnum
það undarlegt réttlæti ef hver sem er
getur hirt verðmæti af landi jarðeig-
enda - sem borga sín gjöld og sína
skatta til ríkis og sveitarfélaga, ef
þeir yrðu svo að búa við það að
óviðkomandi menn hefðu sama rétt
til landsins og þeir, eða meiri.
Nú héldu menn að máli væri lokið
- einfalt mál, auðskilið og augljóst
öllum sem til þekktu - að málið fengi
réttlátan endi.
Nei, ekki aldeilis! Hæstiréttur er
næsta skref. Þar vænta menn
réttlátra málaloka - að sannleikurinn
og réttlæti séu þar 1 öndvegi.
Eftir að Hæstiréttur tók við mál-
inu var gerð vettvangskönnun, þar
skyldi staðfesta hvar rjúpnaskyttan
var tekin. Þessi vettvangskönnun var
gerð í september sL Þar fóru á vett-
vang rjúpnaskytta, ákæruvitnið,
saksóknari og veijandi rjúpnaskytt-
unnar. Þar verða þeir sammála
ákæruvitnið og rjúpna-
skyttan um hvar fundum
þeirra bar saman. Það
stendur því óhaggað sem
Héraðsdómur Vestur-
lands hafði dæmt - mað-
urinn staðinn að ólögleg-
um veiðum á ákveðnum
stað í landi Neðri-
Hundadals. Þetta viður-
kennir Hæstiréttur, að
um þetta sé ekki ágrein-
ingur og hefðu menn þá
haldið að dómsorð væri
fengið. Þetta var ákæru-
efnið, hér var allt fengið
sem um var deílt. Um
þetta eru samdóma
Héraðsdómur Vestur-
lands og Hæstiréttur íslands. En
hvað þá? Getur verið að dómarar í
Hæstarétti Islands hafi verið að leita
að einhveiju öðru en sannleika máls-
ins?
Hér skulu tilgreind helstu atriði
sem Hæstiréttur íslands virðist
dæma eftir:
1. Rjúpnaskyttan var á „gróður-
lausu landi“.
2. Rjúpnaskyttan var á stað í
500-600 m. hæð yfir sjó.
3. Landamerkjabréfið sannar ekki
eignarréttinn.
4. Þeir vita ekki hvað landið var
stórt sem Auður djúpúðga gaf Hunda
forðum daga.
5. Áin Njóladalsá - það er ekki á
hreinu hvaðan hún kemur, eða hvar
hún á upptök sín.
6. Hálendi sunnan landamerkja
Neðri-Hundadals á Hundadalsheiði,
er að þeirra dómi ótvírætt utan
landsvæða sem eru háð beinum eign-
arrétti.
Nú er rétt að fara yfir þessi 6 at-
riði sem hér að ofan eru nefnd.
Svör:
.1 Rjúpnaskyttan var á „gróður-
lausu landi“. Lifir þá rjúpan á „gróð-
urlausu landi“? Sé svo stangast það á
við náttúruna. Rjúpan hlýtur sem
aðrir fuglar að lifa á einhveiju öðru
en beru gijótinu! Þess má geta að á
þeim hluta heiðarinnar, sem menn
telja gróðurlítinn eða gróðurlausan,
eru víða uppsprettur og mosadý með
smágróðri í kring og innan um grjót-
ið. Sauðfé er á sumrin
um alla heiðina og fram
á haust. Heimamenn
sem gengið hafa til
rjúpna hafa oft stuggað
við fé úr heiðinni, því
sjátft kemur það ekki
niður fyrr en snjór eða
illviðri hrekur burtu.
2. Rjúpnaskyttan
var í 500-600 m hæð.
Þetta er algjört aukaat-
riði og ekki séð eða
vitað að þetta skipti
nokkru máli í þessu
sambandi.
3. Landamerkja-
bréfið sannar ekki
eignarréttinn. Þetta er
undarleg niðurstaða svo hálærðra
manna og vandaðra að undrun sætir.
Eftir hverju eiga þá menn að fara ef
ekki eftir landamerkjabréfum sem
samþykkt hafa verið af eigendum
nærliggjandi jarða meira en aldar-
gömlum, þar sem enginn hafði hreyft
mótmælum allan þennan tíma?
Er ekki í of mikið ráðist fyrir einn
mann - þó leyfi hafi til að sýna sig
fyrir Hæstarétti íslands að ætla sér
að breyta landamerkjum eða ógilda
og þar með svipta menn eignarrétti á
löglegri eign og þinglýstri - og er
það ekki ámælisvert að dómarar við
Hæstarétt íslands dæmi eign af
mönnum eftir svo einhliða málflutn-
ing? Það verður að segjast að mikill
vafi leikur á um rétt fyrrgreindra
aðila til slíkra verka.
4. Þeir vita ekki hvað landið er
stórt sem Auður djúpúðga gaf Hunda
forðum daga. Þurfa þeir að vita það
til að komast að réttri niðurstöðu eða
sannleik þessa máls? Það skal dregið
í efa. En landsstærðina vita þeir ef
þeir vilja í landamerkjabréfum
viðkomandi jarða, svo skýrt og um
leið einfalt mál er það.
5. Njóladalsá, áin sem ræður
landamerkjum á löngum kafla, er
þeim áhyggjuefni. Hvaðan kemur
hún? Hvar eru upptök hennar? Þetta
er þó augljóst mál, sem flestir munu
sjá sem þama fara um í björtu veðri
og hafa sæmilega sjón, en það getur
verið erfitt að ákveða þetta inni í söl-
um í Reykjavík - þó að hátt standi -
Hjörtur Einarsson
ef fara á eftir umsögn einhvers sem
er annaðhvort áttavilltur eða vill fá
ákveðna niðurstöðu án tillits til þess
sem rétt er.
6. Hálendi simnan landamerkja
Neðri-Hundadals á Hundadalsheiði
er að þeirra dómi ótvírætt utan
landsvæða sem háð er beinum eign-
arrétti. Hér verður þeim sem kunn-
ugir eru á þessum slóðum á að spyrja
hvaðan fá þeir þessa visku. Um þetta
er heimamönnum ókunnugt. Ekki er
vitað um neitt landsvæði á nefndri
heiði utan samþykktra landamerkja,
sem eru að vestan, norðan og austan
eignarlönd viðkomandi jarða og að
sunnan sýslumörk við Mýrasýslu.
Eign og umráðaland Stafholtskirkju í
Stafholtstungum í Mýrasýslu. Hvað
kemur þetta svo málinu við? Ekki er
auðvelt að sjá það. Máhð snýst um
ijúpnaskyttu, mann sem staðinn var
að ólöglegum veiðum á ákveðnum
stað langt fyrir norðan sýslumörk og
um þetta eru samdóma Héraðsdóm-
ur Vesturlands og Hæstiréttur ís-
lands.
í Morgunblaðinu 5. október 1997
er hugleiðing vegna þessa máls. Þar
er „veijandinn" að skýra fyrir les-
endum ýmsa þætti þessa máls og fer
víða, því nauðsynlegt er að dreifa
málinu fi-á aðalatriðinu.
Rjúpnaskyttan góðkunna var að
veiða á Hundadalsheiði, en heiðin af-
markast að vestan Vífilsdalur og
Amkellsdalur, að austan Suðurárdal-
ur og Teigsfjall, að norðan Skurðar-
sel og Heiðarvík og að sunnan sýslu-
mörk við Mýrasýslu eins og vötnum
hallar. Heiðin er því nokkuð stórt
landsvæði og eiga 4 jarðir þar eignar-
land eins og kunnugir vita. Rjúpna-
skyttan mun hafa kannað þetta
landsvæði, oftar en einu sinni. Verj-
andinn telur hann hafa verið í 600 m
hæð, ætli þau hæðarmörk hafi ekki
færst eitthvað til, því ekki hefur hann
setið allar stundir á rassi sínum. En
hæðarmörkin skipta engu máli - loft-
ið því hreinna sem hann hefur stigið
hærra. Hann telur rjúpnaskyttuna
hafa veitt þama um árabil og mun
rétt vera, en ekki án árekstra eins og
hann telur. Af þeim árekstrum spratt
málið. Ekki er ágreiningur um
veiðistað, segir verjandinn. Það er
aðalatriði málsins og þessi yfírlýsing
hans því mikilvæg. Málið er því sjálf-
dæmt og augljóst öllum sem til
þekkja.
Hann þarf nú að hrekja landa-
merkjabréfið en getur það ekki með
neinum rétti, þó hann fái dómara til
að fallast á sínar skýringar. Al-
mannadómur þeirra sem þekkja til
staðhátta er líka til. Sá dómur mun
standa, því hann er byggður á stað-
reyndum áþreifanlegum og augljós-
um.
Nú vill „veijandinn“ fræða lesend-
ur um löndin sunnan heiðarinnar og
hver á og er það eðlilegt svo lesendur
sjái hvað „verjandinn" er fróður og
veit mikið. Hann telur Dalsmynni og
Hvassafell í Norðurárdal eiga land að
fjallabrúnum. Það rétta er að Dals-
mynni á Bjamardal að austanverðu
inn að Mælifellsgili. Það gil kemur
norðvestan við hið þekkta fjall Baulu
og rennur í Bjamardalsá. Þar innaf
er landið eign Stafholtskirkju í Staf-
holtstungum - Bjamardal allan upp
á brúnir svo sem vötnum hallar, allan
Brekkumúla, allan Miðdal, Staðar-
múla sem áður var kallaður
Miðdalsmúli, Vesturárdal að norðan-
verðu, Hamrabotna, Vesturárdal að
sunnanverðu til Villingagils, Hamra-
dalur sem er ofan brúna Vesturár-
dals. Hamradalur mætir drögum að
Atgeirsdal og er Klapparhryggur
sem þessi daladrög aðskilja. Norður-
hlíð Hamradals og fjalllendið innaf
Staðarmúla liggja upp að Hundadals-
heiði og ráða þar vatnaskil. Flestir
skilja hvað átt er við. Á milli Miðdals
að sunnan og Suðurárdals að vestan
eins og kallað er í daglegu tali er
Merkjahryggur, þar um yfir er vegur
nr. 60 - þjóðvegur milli Dala og
Borgarfjarðar. Hvassafell á Bjamar-
dal vestan Bjamardalsár og inn á
Vesturárdal að sunnan inn að Vill-
ingagili.
„Verjandinn" og dómarar í þessu
máli leita til fortíðar. Áuður
djúpúðga merk landnámskona nam
Dalasýslu að mestum hluta og skipti
landi milli fylgdarmanna sinna og
leysingja er hún gaf einnig frelsi.
Þessu trúum við sem lesið höfum
söguna og teljum engan vafa leika á
um sannleik þessarar frásagnar.
Hunda gaf hún Hundadal, Vífill
hlaut Vífilsdal, Sökkólfur Sökkólfs-
dal. Öll eignarlönd þessara jarða hafa
frá þessu upphafi átt sín ským og
óumdeildu landamerki hver fyrir sig
sem afmarkast að austan, sunnan og
vestan af vatnaskilum, þ.e. hæstu
kennileiti viðkomandi fjallsbrúna.
Frá þessu upphafi sögunnar hefur
hvergi heyrst eða sést að nokkur
maður hafi vefengt þessi landamerki
eða það að hér var um fullkomið
eignarland að ræða.
En árið 1997 kemur skjal frá
Hæstarétti íslands að hér leiki vafi á
um eignarrétt, svo óviðkomandi
manni sé heimill án saka afnotaréttur
landsins og geti hirt verðmæti sér til
ágóða. Þvílíkur dómur!
Eitt er svo alveg víst að Hæstirétt-
ur Islands hefur ekki vaxið í áliti hjá
þeim sem lesið hafa þennan dóm og
þekkja alla málavexti, þvi miður. Ef
viðkomandi dómarar vilja unna
Hæstarétti íslands virðingar eins og
nauðsynlegt er, þá ættu þeir allir að
segja af sér sem allra fyrst.
Höfundur er bóndi að Gröfí Miðdöl-
um, Dalasýslu.
u
í blaðaukanum Húsinu og garðinum verður að finna ýmsan fróðleik um viðhald húsa
og garðrækt en nú fer í hönd mikill annatími hús- og garðeigenda.
ýj • Viðhald húsa
Z • Fjármögnun á endurbótum húsa
UJ • Sumarbústaðir
^ • Heitir pottar
Q • Dúkkukofer og leiktæki
^ • Gróðurhús
• Þakefni og málning
• Lýsing við hús og í görðum
• Sólpallar og skjólgirðingar
• Hellulagnir
• Blóm.tré og annar garðagróður
• Q.fl.
Skilafrestur auglýsingapantana er til
kl. 12 þriðjudaginn 2. júní
Allar nánari upplýsingar veita sölu- og
þjónustufulltrúar á söludeild sérauglýsinga í síma S69 1139.
IHerðtmMabffr
AUGLÝSINGADEILD
Sími: 569 1111 • Bréfasími: 569 1110 • Netfang: augl©mbi.is
l