Morgunblaðið - 25.04.1999, Blaðsíða 56

56 SUNNUDAGUR 25. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
AÐALPERSÓNURNAR þijár í Stranger Than Paradise,
í grámyglulegra Flórídaríki en við eigum að venjast í
ferðabæklingum.
ÞRÍR minnipokamenn (Lurie, Waits og Benigni),
á flótta út í bláinn í Down By Law.
JAPANSKA parið á pflagrímsreisu í Memphis,
í Mystery Train.
AÐ ÖÐRUM ólöstuðum var það
ítalski Ijörkálfurinn Roberto
Benigni sem var sigurvegari síð-
ustu Óskarsverðlaunaafhendingar.
Kom sá og sigraði. Þegar hann
geystist um sviðið, engum líkur,
með öllum sínum rómanska tilfinn-
ingahita, þá rifjaðist upp að hann
hafði einu sinni áður vakið óskipta
athygli mína og það í mynd sem á
fátt skylt við verðlaunamyndina
hans, Lífið er dásamlegt. Hún er
Down by Law, (‘86), litla perlan
hans Jims Jarmusch. Það er
skemmtilega skrýtin tilviljun að
það skyldi einmitt verða þessi sér-
stæði, sjálfstæði leikstjóri, sem
kom Benigni á kortið í Ameríku.
Nokkrum árum síðar átti svo
Benigni aðra fína innkomu í
bandarískri mynd, Night on Earth,
(‘90). Enn var það Jarmusch sem
kom við sögu, en hann verður um-
JIM JARMUSCH
fjöllunarefni dagsins.
Jim Jarmusch er fæddur 1953 í
Ohio. Á ættir sinar að rekja til fr-
lands, Þýskalands, Frakklands og
síðast en ekki síst Tékklands.
Þetta virðist góð blanda, a.m.k. til
afreka á kvikmyndasviðinu. Hann
stundaði nám við Columbia-háskól-
ann, færði sig svo um set og lauk
námi við kvikmyndadeild New
York University. I millitíðinni
dvaldi hann í París, þar sem hann
hafðist, að eigin sögn, að mestu
Ieyti við á Cinemathéque, kvik-
myndasafninu fræga. Þar drakk
hann m.a. í sig verk nýbylgju-
meistaranna Godards, Truffauts
'WuVÍf 41
A/lercurial
12.990r-
Fótboitaskór frá 2.990,-

NIKE BUOIN
Laugavegi 6
Félagsvist
Sunnudaginn 25. apríl kl. 14:00 verður
haldin félagsvist f Súlnasal Hótel Sögu.
Utanlandsferð og önnur vegleg verðlaun.
Stutt óvörp frambjóðenda.
Aðgangur og veitingar ókeypis.
Allir velkomnir.
Sumarkveðja
Finnar Ingólfsson
Jónfna Bjartmarz
Benedikt Magnússon
Ólafur Örn Haraldsson
Vigdfs Hauksdóttir
Birna Kr. Svavarsdóttir
FRAMSOKNARFLOKKURINN
í Reykjavtk
og Chabrol, sem allir
áttu eftir að selja
mark sitt á myndir
Jarmusch. Meðfram
náminu við NYU, að-
stoðaði hann einn aðal
lærimeistara sinn við
skólann, sem var
gamli Hollywood-stór-
leikstjórinn Nicholas
Ray. Það samstarf
leiddi til kynna hans af
Wim Wenders, sem þá
var að vinna að
Lightning Over Water,
(‘80), heimildarmynd-
inni góðu um Ray, sem
þá var dauðvoua af
lungnakrabba, og sýnd
var á Kvikmyndahátíð.
Wenders ánafnaði
Jarmusch talsvert af átekinni s/h
filmu, kvikmyndatökum sem nýtt-
ust honum ekki við gerð The State
Of Thing, (‘82). Þessir bútar urðu
hluti (og innblástur?) að hinni hálf-
tíma löngu New World - sem á
næstu tveimur árum þróaðist í
Stranger Than Paradise, (‘84),
fyrstu, löngu mynd leikstjórans.
Tónlist hefur einnig verið snar
þáttur í lífi Jarmusch, sem um
þetta leyti leiddi hljómsveitina
Del-Byzanteens, sem aftur lagði til
músikina í T7ie State Of Things.
1980 (sumar heimildir segja ‘82),
lýkur Jarmusch við fyrsta kvik-
myndaverkið sitt, stuttmyndina
Permanent Vacation, um óákveð-
inn, ungan New York-búa, sem að
lokum siglir til Frakklands. Þessi
16 mm mynd þykir ekkert sérlega
athyglisverð í dag þótt hún ynni til
verðlauna á kvikmyndahátiðum,
m.a. Mannheim og Figueira da
Foz.
1984 kom svo Stranger Than
Paradise fram á sjónarsviðið. Var
risaskref framávið og vakti geysi-
lega eftirtekt. Myndin setti
Jarmusch á óvenjulegan stall sjálf-
stæðra kvikmyndaleikstjóra, þar
sem hún höfðaði sterkt til allra;
gagnrýnenda, hinna vandlátari
gesta, og almennings. Sem flykktist
á myndina og hefur haldið tryggð
við hin óvenjulegu verk hans síðan.
Leikstjórinn og
handritshöfundur-
inn Jim Jarmusch
Þetta gilti ekki aðeis
um Bandaríkin, heldur
gekk myndin með ólflí-
indum vel um allan
heim, sem er nánast
einsdæmi þegar mynd-
ir sem kosta 110 þús-
und dali, eiga í hlut.
Stranger Than Parad-
ise vaim til fjölda eftir-
sóttra verðlauna
einsog Besta mynd
ársins, af samtökum
kvikmyndagagn-
rýnenda í Bandaríkj-
unum, (National Soci-
ety of Film Critics),
Gullna hlébarðann í
Locarno, sjálfur hlaut
hann Camera d’Or á
Cannes, sem besti, nýi
leikstjórinn það árið.
Með Stranger Than Paradise,
gaf Jarmusch tóninn. Þær sem á
eftir koma eru í svipuðum dúr.
Persónurnar fólk á jaðrinum, nán-
ast utangarðsmenn, bergmál hins
almenna borgara. Skrýtið, sam-
kvæmt skilgreiningu Qöldans.
Þungamiðja allra myndanna er sú
augljósa mótsögn sem varir milli
hins almenna skilnings á ameríska
draumnum og því sem draumurinn
táknar þessum einstaklingum, sem
af einhveijum ástæðum fellur ekki
sem best inn í þjóðfélagið. Down
By Law, (‘86) fjallar um svipaðar
persónur, aðra þrenningu í lánlít-
illi og kaldhæðnislegri leit að
draumnum. Hún gekk vel og menn
biðu spenntir eftir meiru frá þess-
um ferska og persónulega kvik-
myndagerðarmanni. Þeir urðu
ekki fyrir vonbrigðum. Mystery
Train, (‘89) er enn ein nærskoðun-
in á furðufólki á furðuströndum,
að þessu sinni gesti á flóahóteli í
Memphis, Tennessee.
Night on Earth, (‘91), er köflótt.
Tveir hlutar hennar frábærir,
þrír mikið síðri. Allir segja þeir
sögur af fólki á ferðalagi sem
hefst á nákvæmlega sama tíma
sólarhringsins; 04:07, hvert í sinni
heimsborginni. Fyrsti hlutinn seg-
ir frá viðskiptum bflsfjórans
Wynonu Ryder og ráðningarsfjór-
ans Gene Rowlands, sem býður
henni kvikmyndahlutverk sem
Ryder þiggur ekki, velur frekar
bifvélavirkjun. Annar þáttur er
með því besta sem Jarmusch hef-
ur gert. Giancarlo Esposito leikur
mann sem tekur leigubfl frá Man-
hattan til Brooklyn. Bflsfjórinn
(Armin Mueller Stahl), er land-
flótta Austur-Þjóðveiji, fyrrum
trúður í sínu heimalandi. Næsta
mállaus og áttavilltur í þokkabót,
svo Esposito verður að taka við
stjórninni - og segja honum að
lokum til vegar til baka. í París
varpar leigubflstjóri tveimur,
dónalegum farþegum sínum á dyr
- til þess eins að fara úr öskunni í
eldinn í líki næsta farþega, blindr-
ar konu (Béatrice Dalle). Þá berst
Ieikurinn til Rómar þar sem
margræddur Benigni leikur
furðufugl, leigubflsfjóra sem tek-
ur prest upp í bflinn og fær klerk-
inn til að leyfa sér að skrifta á
leiðinni á áfangastað. Þau skrifta-
mál ríða prestinum að fullu þar
sem þær eru hinar svæsnustu lýs-
ingar af kynferðislegum viðskipt-
um bflstjórans við mágkonu sína,
sauði, og sitthvað fleira miður
æskilegt; í eyrum guðsmannsins.
Besti þátturinn gerist að lokum í
Helsinki, þar sem mesti vesaldar-
leigubflstjóri allra tíma (leikinn af
hinum stórkostlega Matta
Pellonp), lendir í ómennskum
raunum. Háfinnskum.
Vestrinn Dead Man, (‘95) (sýnd-
ur hérlendis á kvikmyndahátíð),
var afar óvenjulegt ferðalag ungs
manns (Johnny Depp), inn í sól-
setrið. Grámuskuleg stflæfing.
Fékk misjafna dóma, frekar vonda
hjá greinarhöfundi. Heimildar-
myndin Tlie Year Ofthe Horse,
(‘97), fylgir rokkgoðsögninni Neil
Young og hljómsveit hans, Crazy
Horse, eftir á ferðalagi árinu áður.
Mér er ekki kunnugt um að hún
hafi verið hér á boðstólum.
Jarmusch skrifar jafnan hand-
rit mynda sinna og hefur tals-
vert gert af því að leika í mynd-
um vina sinna. Hann hefur haft um-
talsverð áhrif á samtíðina, ekki síst
verk manna einsog Hals Hartley,
Tarantino, Friðriks Þórs og Akis
Kaurismaki, og gott til þess að
vita að hann er kominn aftur í
gang, en á næstu vikum verð-
ur frumsýnd nýjasta mynd hans,
Ghost Dog.
Sígild myndbönd
STRANGER THAN PARADISE (‘84)
Áhorfandanum er boðið upp á eitt undarlegasta ferðalag
kvikmyndasögunnar. Willie (John Lurie), landflótta
Ungverji, skýtur skjólshúsi yfir unga frænku sína (Eszt-
er Balint), er hún kemur til Guðseiginlands. Þeim semur
ekki vel, hún heldur síðar til frændfólks í Cleveland.
Engu síður heldur Willie ásamt vini sínum (Richard Ed-
son) á hennar fund og saman fara þau í ferðalag til
Flórída, þar sem ævintýrin gerast. Meinfýndnasta mynd
síðari ára dregur upp dæmalausa sýn af ameríska
draumnum, í óþekkjanlega nöturlegu umhverfi. Grá-
mósku sólarfylkisins og snjóþyngsla í Cleveland. Enda
stúlkan á báðum áttum að forða sér aftur austur þegar
draumurinn hefur ræst. Mynd sem er engum öðrum
myndum lík, en seinni myndum höfundarins - og Len-
ingrad Cowboys Go America, þar sem Kaurismáki þræð-
ir afvegi suðursins, og keyrir fram á Jarmusch.
MYSTERY TRAIN (‘89)
•kirk'k
Þrjár sögur sagðar af einstöku skopskyni Jarmusch af
gestum hótelherbergis í Memphis. Fyrst hýsir það jap-
anskt par (Youki Kaudoh og Masatoshi Nagase, sem
síðar lék í A köldum klaka, (‘95), vegamynd Friðriks
Þórs), í pílagrímsreisu í fæðingarborg rokksins, (Sun
Records, o.s.frv.). Því næst víkur sögunni til ítalskrar
ekkju - leikin af eiginkonu Benignis, Nicolettu Braschi
(Lífið er dásamlegt), sem komin er um langan veg að
sækja lík bónda síns og koma því heim til Rómar. Að
endingu fylgjumst við með armæðu Englendingsins El-
vis (Joe Strummer), sem grætur kærustuna sína og at-
vinnumissi á bamum. Sögumar fléttast allar óbeint
saman með tónlist kóngsins, byssuskotum, persónunum
utan myndarinnar, o.fl.
DOWN BY LAW (‘86)
Enn koma minnipokamenn við sögu. Tveir bandarískir
smáki’immar (Lurie og Tom Waits), eru báðir blekktir í
fangelsi, þar sem þeir lenda í sama klefa. Samkomulag-
ið er alvont uns þriðji lánleysinginn birtist, ítalskrar
ættar (Benigni). Þessi góðlátlegi, síbrosandi ljúflingur
(framdi óviljandi morð með billjardkúlu!), kemur með
góða skapið og flóttaleiðina. Tónlistarmennimh- Lurie
og Waits era báðir liðtækir leikarar, það er á hvorugah
hallað þótt maður fyllyrði að Benigni steli senunni, og
það með tilþrifum. Hann er óborganlegur og línurnar
hans þær bestu. Myndin heldur, einsog aðrar myndii-
Jarmusch, fullum dampi til loka, þó hvað bestum hér.
Sæbjörn Valdimarsson