Morgunblaðið - 13.06.1999, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 13. JÚNÍ 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
HVAÐ
VERÐUR
UM SERBANA?
Margír velta nú vöngum yfír örlögum
serbneska minnihlutans í Kosovo, eftir að
serbneskar hersveitir verða á brott úr
héraðinu. Gwynne Dyer segir erfítt að
ímynda sér að Serbar og Kosovo-Albanar
muni geta lifað saman í sátt og samlyndi
eftir það sem á hefur gengið.
Reuters
HUS í eigu Serba stendur í Ijósum logum í þorpinu Slatina, nálægt flugvelli héraðshöfuðborgarinnar
Pristina, í gær.
VIÐ munum grafa upp jarð-
neskar leifar ástvina okkar
og taka þær með okkur, það
er ekki möguleiki að Serbar verði
hér áfram.“ Þetta voru fyrstu við-
brögð serbnesks íbúa í Kosovo við
þeim fregnum að útlit væri fyrii- að
albönskumælandi meirihlutinn muni
senn snúa aftur til eyðilagðra heim-
ila sinna, og hann hefur án efa lög að
mæla. NATO hefur ef til viU afstýrt
miklum hörmungum með aðgerðum
sínum gegn Serbum, en annar vandi
er um það bil að skjóta upp kollinum
í staðinn.
I raun er vandamálið þegar farið
að segja til sín. Fregnir frá Serbíu
herma að nær helmingur serbneska
minnihlutans í Kosovo, sem taldi um
80 þúsund manns áður en átökin
hófust, hafr þegar yfirgefíð héraðið til
að flýja loftárásimar. Líkur benda til
að flestir þeirra sem eftir eru kunni
að fara burt með herhði og lögreglu-
sveitum Serba á næstu dögum, vegna
hræðslu við að Kosovo-AIbanar á
heimleið verði í hefndarhug.
Margir Serbanna studdu
aðgerðir Milosevic
Þetta er svo sannarlega ekki það
sem NATO ætlaðist fyrir, og jafnvel
Frelsisher Kosovo (UCK) neitar því
að markmið þeirra sé að hrekja Ser-
bana á brott. Einn talsmanna UCK,
Kadri Kryeziu, sem leitað hefur hæl-
is í Albaníu, hét því fyrir skömmu að
„öryggi og réttindi þeirra Serba sem
styðja ekki fasisma Milosevic verði
tryggð“. En hinn sári sannleikur er
sá að flestir Serbar í Kosovo voru
stuðningsmenn MUosevic, og margir
þeirra tóku virkan þátt í ránum,
nauðgunum og morðum á albönskum
íbúum, sem stjómvöld í Belgrad
stóðu á bak við, og áttu þátt í að
hrekja gífurlegan fjölda fólks frá
heimilum sínum.
Sögur hafa heyrst af einstaka
Kosovo-Serbum sem komu til hjálpar
og skutu skjólshúsi yfir albönskumæl-
andi nágranna sína, einkum í fjölbýlis-
húsum í stærri borgum, þar sem þeir
gátu komist hjá því að vera dæmdir af
samfélagi Serba. En serbneska sam-
félagið í heild sinni tók fullan þátt í
ráðagerðum Milosevic um að hrekja
albönskumælandi múslima úr hérað-
inu, og meðlimir þess hafa nú fulla
ástæðu til að óttast reiði Kosovo-Al-
bana verði þeir um kyrrt
Það sem mun stökkva Kosovo-Ser-
bunum á flótta er ótti þeirra við að
liðsmenn UCK muni streyma úr
fylgsnum sínum í fjöllunum og taka
að hefha harma sinna, eftir að
serbneskar hersveitir hafa yfirgefið
héraðið, en áður en friðargæslusveit-
ir NATO komast í gegnum jarð-
sprengjusvæðið við landamærin. Þá
hafa margir Serbanna eflaust ástæðu
til að óttast að þeir verði ákærðir fyr-
ir stríðsglæpi, flýi þeir ekki í kjölfar
serbnesku hersveitanna.
Kosovo-AIbanar þekktu
kvalara sína
Þegar Serbamir frömdu ódæðin
gegn Kosovo-Albönum áttu þeir vit-
anlega ekki von á því að erlendir aðil-
ar ættu eftir að skoða þessi mál ofan í
kjölinn. En í Kosovo bjuggu aðeins
tvær milljónir manna áður en átökin
hófust, og aðeins í einni borg voru
meira en 100 þúsund íbúar. Fólk
þekkti því yfirleitt nágranna sína með
nafni - þar á meðal morðingja sína.
Nú þegar loftárásimar era á enda,
munu þau fórnarlömb Serba sem enn
eru á lífí snúa til baka og benda á
kvalara sína (og þar sem morðin voru
fyrst og fremst framin til að hræða
aðra til að flýja, era mörg fómarlömb
enn á lífi). Átökin tóku auk þess svo
snöggan enda, að ekki mun gefast
tími til að eyða sönnunargögnum eins
og fjöldagröfum, áður en serbneski
herinn heldur á brott og erlendir
rannsóknarmenn halda innreið sína.
Margir Kosovo-Serbar hafa því fulla
ástæðu tO að óttast réttvísina.
Þjóðernisáróður Serba
Að auki koma til sálfræðilegar
ástæður. Síðustu tíu árin hefur áróð-
ursvél hinna þjóðemissinnuðu Serba
í sífellu unnið að því að koma þeim of-
sóknarkenndu skOaboðum á fram-
færi að Serbar muni aldrei vera ör-
yggir ef þeir búa innan um aðra þjóð-
emishópa. Þær ályktanir sem hinn
venjulegi Serbi átti að draga af þessu
(og flestir vora þónokkuð ginnkeypt-
ir fyrir boðskapnum), vora þær að
reka þyrfti aUt fólk af öðram þjóð-
emum frá þeim svæðum þar sem
Serbar búa, jafnvel þar sem þeir
væra í minnOiluta, og að þessi svæði
þyrfti svo að sameina í Stór-Serbíu.
Hin hliðin á málinu er sú, að ef
Serbar geta ekki náð ákveðnu svæði
undir sig, verða þeir að yfirgefa það,
því fyrir þeim er óhugsandi að deila
því. Þetta kom berlega í Ijós í fjölda-
brottflutningi frá hverfum Serba í
Sarajevo (með hvatningu og jafnvel
þvingunum af hálfu herliðs Bosníu-
Serba) eftir að kveðið var á um end-
ursameiningu borgarinnar í Dayton-
samkomulaginu árið 1995. I huga
þeirra er betra að missa heimili sitt
en að Ufa undir stjórn annarra en
Serba, því þeir líta á alla aðra sem
fjandmenn sína.
Serbar kölluðu þetta
yfir sig sjálfir
Þessi tegund þjóðernishyggju,
sem byggist á því að unnt sé að fá
fólk tfl að líta á sig sem fómarlömb,
minnir sterklega á Þjóðveija undir
stjóm Hitlers, sem tókst þrátt fyrir
allt að vorkenna sjálfum sér og
spyrja hví allur heimurinn væri á
móti þeim, jafnvel á meðan þeir
gerðu svívirðilegar árásir á aðra og
framkvæmdu hin skelfilegustu
grimmdarverk. Og samlíkingin á
reyndar við að öðra leyti, því að í
lokin misstu Þjóðverjar um 15% þess
lands sem þeir höfðu byggt um aldir,
og tíu mflljónir þýskra flóttamanna
gátu aldrei snúið aftur tO heimila
sinna í miðausturhluta Evrópu.
Engin áform höfðu verið um slíka
fólksflutninga, né hafði nokkur látið
sér detta þetta í hug, áður en Hitler
réðst til atlögu árið 1939. En enginn
var heldur reiðubúinn að verja mikl-
um fjármunum til að færa hlutina í
sitt fyrra horf. Þó einstakir flótta-
menn hafi ekki sýnt minnsta vott um
samviskubit vegna hörmunga styrj-
aldar Hitlers, var hin almenna skoð-
un sú að Þjóðverjar hefðu kallað
þetta yfir sig sjálfir.
Serbneskir flóttamenn frá Kosovo
munu að öllum líkindum mæta sama
viðhorfí. Heimurinn mun sýna þján-
ingum þeirra lítinn áhuga, einkum
eftir að allur sannleikurinn um með-
ferð Serba á Kosovo-Albönum síðan
loftárásirnar hófust verður kominn í
ljós. Það er í raun afar erfitt að
MARTTI Ahtisaari Finnlandsforseti
segir að hann hafi verið í hlutverld
„Ijósmóður" þegar friðarsamningar
um Kosovo vora í vinnslu. í framtíð-
inni eigi hann hins vegar von á að
gegna starfi „heimilislæknis". Ef
hans er þörf verður hann reiðubúinn
að leggja sitt lóð á vogarskálamar en
ef aflt gengur vel ætlar hann að ein-
beita sér að starfi sinu sem forseti.
Ahtisaari finnst mikflvægt að frið-
arsamningurinn hafi verið samþykkt-
ur á þjóðþingi Júgóslavíu þar sem þá
megi segja að júgóslavneska þjóðin
hafi gerst aðili að samningnum.
Nú þarf að mati Ahtisaaris að
tryggja lýðræðislega þróun í þeim
ríkjum sem áður mynduðu Sam-
bandslýðveldi Júgóslavíu. Segir for-
setinn að erlend ríki eigi að setja skil-
yrði um lýðræðisumbætur er þau
veita lán og efnahagsaðstoð.
. Hversu fljótt flóttamenn geta snúið
aftur tfl Kosovo er mál sem Ahtisaari
segist ekki fær um að spá í. Persónu-
lega segist hann vona að flóttamenn-
imir geti komist heim fyrir næsta
vetur.
Hins vegar segir Ahtisaari að þeim
sem hafi framið stríðsglæpi eða önnur
grimmdarverk verði að refsa. Hver
verði örlög Slobodans MOosevic vfll
Ahtisaari hins vegar ekki tjá sig um.
ímynda sér að Serbar og Kosovo-Al-
banar geti lifað saman í sátt og sam-
lyndi eftir allt sem gengið hefur á -
og ef Milosevic verður áfram við völd
Hann undirstrikar aðeins að starf-
semi Alþjóðadómstólsins í Haag sé
óháð þeirri pólitísku þróun sem nú
eigi sér stað.
Þá bætir Ahtisaari hins vegar við
að hann hafi lagt til við dómstólinn að
hann byrjaði að gefa út yfirlýsingar
mn hegðun ríkja, tfl dæmis gagnvart
minnihlutahópum.
Kosovo sannaðl að ESB-ríkin
geta unnið saman
Það era fyrst og fremst Rússar
sem hafa látið í ljós efasemdir um
ágæti þess að NATO taki að sér lykfl-
hlutverk í friðargæslusveitum Sa-
meinuðu þjóðanna í Kosovo. Að mati
Ahtisaaris er um að ræða minni hátt-
ar áherslumun. Sams konar fyrir-
komulag hafi verið samþykkt í Bosn-
íu.
Aðalatriðið er að sögn Ahtisaaris
að friðargæslusveitimar geti skapað
þar aðstæður að 1,4 mflljónir flótta-
manna treysti því að öryggi þeirra
verði gætt. Þar að auki þui-fi KFOR-
sveitimar að vera nægflega ógnvekj-
andi tfl þess að koma í veg fyrir
skæruhemað.
Segir Ahtisaari að eina leiðin tO að
skipa gæslusveitir með viðeigandi
hætti sé að Bandaríkjamenn, Bretar
og Frakkar myndi uppistöðuna.
í Belgrad er það alveg óhugsandi.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
blndnmaður f London.
Hann segist tfl dæmis ekki reiðubú-
inn að senda finnskt herlið tO Kosovo
nema NATO-þjóðimar þrjár verði á
vettvangi.
Finnar verða í forsæti Evrópusam-
bandsins (ESB) frá byrjun júlí og
fram að áramótum. A því tímabili
mun koma í ljós hvort Kosovo-sam-
komulaginu verður framfylgt. Hins
vegar hafi deflan sýnt hversu vel að-
Odarþjóðir ESB geti unnið saman að
öryggismálum þegar á reynir. Ahtisa-
ari segir að samstarf Breta, Þjóðveija
og Frakka innan ESB hafi gengið
snurðulaust fyrir sig. Einnig vfll hann
leggja áherslu á þátttöku Rússa og
samstarf við þá.
Vill aukna áherslu
á mannréttindamál
Þrátt fyrir að allir fulltrúar örygg-
isráðs SÞ séu ekki ánægðir með íhlut-
un NATO í Júgóslavíu segir Ahtisaari
að um mikilvægt skref hafi verið að
ræða. Hann kveðst vongóður um að
mannréttindi verði snar þáttur í
starfsemi SÞ á næstu árum.
Persaflóastríðið hafi á sínum tíma
verið tákn þess að þjóðir heimsins
gætu ekki þegjandi látið stærri þjóð
ráðast á minni. íhlutun vestrænna
lýðræðisþjóða í Kosovo væri skref í
sömu átt. Nú þurfi að halda áfram
viðræðum við aUa aðila tfl að efla
þessa þróun.
Tæpir tíu mánuðir eru eftir af kjör-
tímabili Ahtisaaris. Var hann spurður
að því hvort hann hygðist endurskoða
þá ákvörðun sína að hætta störfum
nú þegar vinsældir hans hafa aukist
veralega vegna Kosovo-málsins.
Ahtisaari sagðist alltaf hafa verið
staðráðinn í að gegna embættinu að-
eins þetta eina kjörtímabO. Sagði
hann að sex ára kjörtímabfl væri
nægur tími.
„Ljósmóðir“ verð-
ur „heimilislæknir“
Friðarsáttmálinn um Kosovo var
gerður fyrir milligöngu Marttis
Ahtisaaris Finnlandsforseta. I samtali
við Lars Lundsten sagðist Ahtisaari
vona að flóttamenn úr Kosovo-héraði
gætu snúið heim fyrir næsta vetur.