Morgunblaðið - 21.07.1999, Blaðsíða 50

50 MIÐVIKUDAGUR 21. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
Islenskar lj ósmyndabækur
Sjálfs-
mynd/ímynd
Cindy Sherman Retrospective. Höf-
undar: Amanda Cruz, Elizabeth A.T.
Smith og Amelia Jones. 219 bls. 279
myndir. Thames and Hudson. 1997.
LJOSMYNDARINN Cindy
Sherman er álitin einn af leiðandi
samtíma listamönnum Bandaríkj-
anna, og hélt hún sýningu á Kjar-
valsstöðum 1997.
Cindy lærði upphaflega málun
og féll til að byrja með í ljósmynda-
áfanga, en þegar ljósmyndakenn-
arinn kynnti hugtakalist fyrir
henni öðlaðist hún listrænt frelsi
og flaug af stað.
Cindy skoðar framsetningu
ímynda í hinni myndvæddu Amer-
íku og sérstaklega þá misjöfnu og
oft brengluðu mynd sem gefin er af
konum, vondum og góðum, og
hvernig þær vöfðust fyrir henni
þegar hún leitaði af sjálfri sér.
Myndirnar eru mjög leikrænar þar
sem hún setur á svið heim ýmissa
kvenpersóna og hún situr alltaf
fyrir sjálf, nákvæmt uppdressuð og
förðuð fýrir hlutverk sitt.
Fyrst á ferlinum eru ljósmyndir
hennar tilvísun í kvikmyndir og
eru allar svarthvítar. Pegar hún
byrjar að nota lit, myndar hún sig
með lifandi skjámyndir í bak-
grunninum, og vitnar þannig í
sjónvarpið. Síðan verður hún fyrir
áhrifum frá klámblöðum, þar sem
horft er niður á vamarlausar kon-
ur, og bakgrunnurinn skiptir ekki
lengur máli. Svo tekur hún tísku-
blöðin fyrir með „anti-glamúr“
myndum, þó klædd fötum heims-
frægra hönnuða, eins og Jean-Paul
Gaultier. Hún hættir að sitja fyrir
sjálf, enda fer hún út í kynlífs-
myndir, þar sem gínur sína stoltar
kynfæri sín, og nýjustu verk henn-
ar eru hryllingsmyndir og súrreal-
ismi. Pessi feminíski póst-módern-
isti fór býsna víða í stíl á sínum
tuttugu ára ferli sem hér er rakinn.
Bókin er skrifuð og tekin saman
af þremur konum sem skoða
myndverkin frá listfræði- og sam-
félagsfræðilegum sjónarhornum og
gefa þannig mjög alhliða mynd af
listakonunni.
Mér finnst sérlega heillandi að
hver mynd býr yfir heilli sögu.
Myndimar em framan af mjög fal-
legar, nákvæmt stílíseraðar og
myndrænt vel upp byggðar, en
ltaf frekar dapurlegar. Konum-
r era mjög markaðar af þeim
amfélagsaðstæðum sem þær
>úa við, og virðast ekki leita
engra þar sem þær era kyrrar
og horfa í burtu án þess að
brosa. Annaðhvort era þær í
sakleysi sínu fáfróðar þegar
kemur að möguleikum lífsins
eða bitrar, svekktar af tálvon-
um.
Hugarheimur Cindy Sherm-
an er grípandi og ætti ekki að
höfða einungis til kvenna.
Myndirnar hennar lýsa viss-
um mannlegum tilfinningum;
hræðslu, væntingum eða þrá-
hyggju og það er því undir
persónulegri reynslu hvers
og eins hvaða sögu hver
kona hefur að segja.
Hildur Loftsdóttir
GUÐMUNDUR Ingólfsson: Icelandic State Park, Norður Dakóta.
Ur bókinni Heimahagar.
Litlandslag
og fátt annað
LJÓSMYNDIN var vart af tán-
ingsaldri upp úr miðri síðustu
öld, þegar byrjað var að gefa út
bækur með fjölfólduðum og síð-
an prentuðum Ijósmyndum. Fyr-
irbærið sló strax í gegn hjá þeim
sem höfðu á annað borð efni á að
kaupa dýrar bækur, en fyrstu
ljósmyndabækurnar sýndu
gjarnan framandi heima; ferða-
lög til landa á borð við Egypta-
land eða Kína.
Það kom þannig fljótlega í ljós
að bækur eru einhver besta leið-
in til að skoða og njóta Ijós-
mynda.
Merkasti frumheiji íslenskrar
ljósmyndunar, Sigfús Eymunds-
son, var ekki búinn að mynda
Iengi þegar hann var komin með
þá hugmynd af gefa myndir af
Islandi út á bókum. „ísland 1
myndum" vildi Sigfús kalla þetta
verkefni sitt og í bréfum sem
hann skrifaði Jóni Sigurðssyni
forseta til Kaupmannahafnar út-
skýrir hann þá ætlun si'na að láta
texta á þremur tungumálum
fylgja myndunum.
Hugmyndin um þessa útgáfu
hélt áfram að geijast í Sigfúsi í
næstum Qóra
áratugi og þótt
bækurnar kæmu
aldrei út f þeirri
mynd sem hann
hugsaði sér, þá
setti hann saman
skyggnusýningar,
gaf út póstkort
og annað efni
með ljósmyndum.
Hugmynd Sig-
fúsar var strax sú
að nota Ijósmynd-
ina til Iandkynn-
ingar. Líklega
var hann þannig
með fyrstu íslendingunum til að
meta landslagið til fjár. Ljós-
myndalega hefur ísland allar göt-
ur sfðan verið landslagsland;
fólkið svo fátt að það er ekki að
þvælast fyrir í þessari stórbrotnu
náttúru. Þess sér stað í ljós-
myndabókum sem hafa verið
gefnar út hér. Bækur eftir ís-
lenska ljósmyndara hafa fyrst og
fremst verið úrval af landslag-
myndum, og nú í seinni tíð í lit.
Vissulega misgóðar bækur enda
Ijósmyndararnir mishæfir. f
þessu litlandslagi höfúm við á síð-
ustu árum verið að upplifa si'auk-
in gæði og má glögglega merkja
það í nýlegum verkum Ijósmynd-
ara eins og Páls Stefánssonar og
Sigurgeirs Siguijónssonar. Þessir
ljósmyndarar hafa líka notið sí-
fellt vandaðri litprentunar sem
láta frummyndirnar njóta sín.
Þessar bækur landslagsmann-
anna eiga sér markhóp; útlend-
inga sem vilja eiga fagran minja-
grip um íslandsferð eða eru
gjafir til fólks sem einhverjir
vilja sýna landið í fegurð sinni.
Og vissulega fi'nar gjafir það.
En svo vantar óskaplega
margt annað inn í íslensku Ijós-
myndabókaflóruna; hún er skelf-
ing fábrotin og þyrrkingsleg. tít-
gáfa bóka um merka íslenska
ijósmyndara hefur verið sinnt að
litlu leyti. Undantekningar eru
tvær ágætar bækur um portrett-
meistarann Jón Kaldal, bók um
Hallgrím Einarsson, Ijósmynd-
ara á Akureyri, um og upp úr
aldamótum, þar sem áherslan er
á staði og hús og prentunin
slæm, og svo bók um fyrrnefnd-
an Sigfús Eymundson. í henni er
útgangspunkturinn því miður
einnig hús og byggðarlög og
margar bestu myndir Ijósmynd-
arans, eins og landslagsmyndir,
SPESSI: Bfldudalur.
því ekki hafðar með.
Þá eru myndirnar
skornar til að falla
að bókarhönnunni en vitaskuld
ætti hönnunin að þjóna myndun-
um. Það þyrfti að gefa út nýja
vandaða bók um þennan merka
frumkvöðul.
Það vantar að gefa út bækur
íslenskra ljósmyndara með Qöl-
breytilega og persónulega sýn á
umheiminn. Frá Spessa kom ný-
lega athyglisverð og vel hönnuð
bók, Bensín, og fylgdi samnefndri
sýningu hans á Kjarvalsstöðum. I
samvinnu við Vestur-Islendinginn
Wayne Gudmundsson gerði Guð-
mundur Ingólfsson bókina
Heimahaga, og fylgdi hún sýn-
ingu þar sem sá fyrmefndi sýndi
myndir frá slóðum Vestur-íslend-
inga en Wayne kom og myndaði
hér á landi. En það vantar bækur
með úrvali mynda okkar bestu
yósmyndara eins og Guðmundar.
Þá vantar heimildaljósmynd-
ina alveg inn í þessa fábreytilegu
flóru. Hvar eru ljósmyndabæk-
urnar sem endurspegla íslenskt
samfélag og önnur tök á lands-
laginu? Hvar eru útgefendur til
að gefa út slíkar bækur, bækur
sem eru eðlilegur og sjálfstæður
hluti af útgáfu nágrannaþjóða
okkar?
Hin i'slenska þjóð sem kennir
sig við bækur á tyllidögum, þekk-
ir ekki þann veigamikla þátt
bókaútgáfu umheimsins sem eru
persónulegar Ijósmyndabækur.
Þegar erlend stórblöð gera upp
bókavertíð ársins, þá er bókum
skipt í' flokka og ljósmyndabækur
standa sér rétt eins og skáldsög-
ur, ljóðabækur, myndlistarbæk-
ur. Þetta er vinsæl útgáfa, bækur
af öllum stærðum og gerðum;
svokallaðar kaffiborðsbækur,
stórar og þungar og dýrar, milli-
KÁPA bókarinnar No Ordinary Land eftir
Behan og McPhee sýnir Bláa lónið. í bók-
inni eru sýnd mannleg ummerki í náttúru
nokkurra landa.
stórar bækur og litlar bækur sem
falla í vasa. Og tölur segja að
víða um heim hafi ljósmynda-
bókaútgáfa verið að færast mjög
í aukana á si'ðustu árum. í Japan
eru Ijósmyndabækur mjög vin-
sælar og þarlendur maður,
Homma að nafni, gerði mjög at-
hyglisverða bók um Reykjavíkur-
borg, sýndi hús og götur á lát-
lausan en sérkennilega heillandi
hátt. títlendingar hafa þannig
sinnt ýmsu sem við höfum sjálf
vanrækt. Árið 1951 kom út í Sví-
þjóð 130 si'ðna bók eftir kornung-
an Ijósmyndara, Hans Malmberg,
og kallast einfaldlega Island. Hér
er skoðað í'slenskt samfélag eftir
stri'ð. Efnistökin eru persónuleg
og myndirnar sterkar, í anda
þess sem var að gerast í Ijós-
myndun þess tíma, þegar tímarit
eins og LIFE og Ijósmyndarasam-
tök eins og Magnum voru að
breyta því hvernig fólk horfði á
heim sem hafði þörf lyrir að láta
spegla sig í myndum. Nema
kannski hér á íslandi, ekki á
þeim tíma að minnsta kosti, en
menn voru samt að taka athyglis-
verðar myndir og fjársjóðir til í
filmusöfnum frá þeim tíma sem
er mál að fara að gefa út. Og enn
eru menn að mynda og gera verk
sem eiga fullt erindi i bækur. En
við verðum að bíða eftir þessum
myndum á varanlegu fomi í vel
prentuðum bókum, biða eftir að
út komi myndskreytt íslensk Ijós-
myndasaga, bíða eftir að frum-
kvöðlum eins og Sigríði ZoSga
verði sýndur sómi með bókum
með myndum þeirra.
En kannski er þetta niisskiln-
ingur. Kannski finnst íslending-
um nóg að eiga vandaðar litljós-
HANS Malmberg: í sfld á Siglu-
firði. tír bókinni Island.
myndabækur og láta sér fátt um
finnast þótt merkar ljósmyndir
sitji í skápum ljósmyndaranna
eða séu ekki til nema í forgengi-
legri miðlum eins og dagblöðum
og tímaritum; safnist þar saman
og hverfi í stað þess að sitja í
bókahillum, aðgengilegar öllum í
framtíðinni. En þá vita íslending-
ar heldur ekki af hveiju þeir eru
að missa; flóran á eyðimörk Ijós-
myndabókanna íslensku heldur
áfram að vera svona einhæf.
Einar Falur Ingólfsson
SIGFtíS Eymundsson: Geysir, 1884-86.
PÁLL Stefánsson: Við Hrafntinnusker - Króka-
giljabrún. tír bókinni Land.
JÓN Kaldal: Bjarni Bjarnason,
bóndi frá Geitabergi. tír bók-
inni Kaldal. Aldarminning.