Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1981, Side 20

20
DV — HELGARBLAÐIÐ — LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1981.
Hvað er trú og hver er
Hvað er ég? Hvað er þessi jörö,
sem ég bý á, þessi heimur, sem ég
hringsóla í? Til hvers er þetta allt?
Hvaðan kem ég við fæðingu og hvert
fer ég eftir dauðann? Hvert er sam-
band efnis og anda, líkama og sálar?
Hvert er eðli þeirra afla, sem ég fæ
hvorki skilið, séð né stjórnað?
Gátur til verunnar
Þetta eru sumar spurningarnar að
baki heimsmyndar mannsins. Að
svörunum hefur hann leitað í göldr-
um, trúarbrögðum, heimspeki og vís-
indum. Heimsmynd mannsins er því
venjulegast ekki nema að hluta til
sannleikur og byggist því ekki nema
að nokkru leyti á staðreyndum og vís-
indalegri þekkingu. Líkindi, tilgátur,
ímyndun, hjátrú og trú hafa a.m.k.
sögulega séð og fram á síðustu aldir,
átt stærri þátt í mótun heimsmyndar
mannsins en fulisannaðar staðreyndir
eða vísindaleg þekking. Það virðist
því augljóst, að maðurinn hefur rika
þörf fyrir að eiga sér heimsmynd,
skoðanakerfi eöa trú, sem veitir
honum — ímynduð eða sönn — svör
við dýpstu gátum tilverunnar.
En það væri mikill misskilningur
að jafna saman trú og heimsmynd
mannsins. Trúin er fyrst og fremst
það, sem við tökum gilt um tilveru
guðs og gagnkvæmt samband hans
og manna, án þess að hirða verulega
um sönnunargögnin, sem til grund-
vallar liggja.
Upphaf trúarinnar
Uppi eru og hafa verið margar og
misgóðar kenningar og tilgátur um
uppruna trúarbragðanna. Sumar
þeirra tala um að uppruna trúarf
bragða sé að finna í tilraunum
mannsins til þess að finna geðfelldar
skýringar á dauðanum. Aðrar rekja
uppruna þeirra til drauma og vitrana
og enn aðrar telja trúþörfina með-
fædda og þessi meðfædda þörf ásamt
sköpunargáfu mannsins sé sá jarð-
vcgur sem trúarbrögðin séu vaxin
upp úr.
Og þannig mætti lengi telja.
Almennt er þó talið að upphaf trúar-
bragðanna megi rekja til þeirrar við-
ieitni manna að ná ákveðnum eftir-
sóttum markmiðum sem miði að því
að auðvelda mönnum lifsbaráttuna.
Tilgangur frumtrúarbragðanna hafi
því verið hliðstæður tilgangi galdra
og töfra, þ.e. að fá fræið til að vaxa,
auka frjósemi jarðar og afrakstur
dýrao.s.frv.
Þegar frummennirnir gálu ekki
ráðið gátur lífsins með aðstoð rök-
rænnar skynsemi, þá gripu þeirtil
getgátunnar. Þegar þekkinguna vant-
aði til þess að skýra orsakir einhvers
náttúruviðburðar, þá var litið á við-
burðinn sem framkvæmd einhverrar
skynrænnar veru. Ráðningin var þá
tilgáta um tilveru einhvers guðs. Allt,
sem manninum var ofvaxíð að skilja,
eða hafa vald á, varð því efniviður í
guð og tilefni átrúnaðar. Menn trúðu
á sólina, eldinn, vindinn, lækina,
stokka og steina — yfirleitt alla skap-
aða hluti á jörð, i jörð og yfir jörð.
Guðaframleiðsla
í allri þessari guðasmiði var
maðurinn sjálfur fyrirmyndin sem
notuð var. Mennirnir sköpuðu guð-
ina í sinni mynd, i öllum aðal-
atriðum. Þess vegna höfðu guðirnir'
alla mannlega hæfileika og eigin-
leika; ýmist góðir eða vondir, vitrir
eða heimskir, fagrir eða Ijótir og þar
fram eftir götunum. Öll þessi guða-
framleiðsla hefur á öllum öldum haft
einn og sama tilgang; að bæta upp
vanmátt mannsins í lífsbaráttunni og
vera hjálpartæki til þess að koma
fram vilja hans og óskum.
En með vaxandi notkun mannvits-
ins, aukinni tækni og ráðkænsku í
lífsbaráttunni, mynduðust stærri og
öflugri valdahópar en áður höfðu
þekkzt. Þetta varð til þess að hagnýt-
ing hinna minniháttar guða varð
óþörf og þeim var varpað á sorp-
hauga í hundruða tali. Eftir stóðu
aðeins þeir guðir, sem ráðandi stéttir
trúðu á og voru þeirra líferni hlið-
hollir. Bein afleiðing af þessu var lög-
gilding eins guðs, — lögleiðing ein-
gyðistrúar. Og þetta er það ástand
i trúarbrögðum, sem nútíminn á við
að búaí. stórum dráttum.
Dvínandi
trúarþörf
Nú á síðari árum hefur þess gætt
að kirkjusókn almennings fer mjög
dvinandi eftir því sem velmegunin
hefur aukist. Þvi er einnig við
að bæta, þeiiTi staðreynd, að á fyrri
tímabilum menningarinnar höfðu
flestir fullþroska menn þörf fyrir trú í
einhverri mynd, sökum vanmáttar
sins og vanþekkingar. Þetta hlýtur að
leiða fram spurninguna hvort vel-
megunarríkin hafi ekki lengur þörf
fyrir trúna eins og hún birtist
mönnum nú við ytri kringumstæður
kirkjulífs og helgihalds. Það er
staðreynd að trúarþörf hefur farið
þverrandi að sama skapi, sem þekk-
ing manna hefur aukist og samvinna
manna og félagslif hefur þroskast.
Þau fyrirbrigði, sem menn skildu
ekki áður, urðu orsök trúar. En geta
þau verið orsök trúar eftir að menn
hafa skilið þau?
Þetta er áleitin spurning og krefj-
andi. DV leitaði til fjögurra manna
hér á landi og falaðist svara við þess-
ari spurningu sem öðrum sem lúta að
trúmálum.
-SER.
GunnarEyjólfsson leikarí:
„TRÚARÞÖRFIN
ER OYGGJANDI”
„Sú trú sem flestir virðast hafa er
svo mikill arfur frá fyrri kynslóðum.
Ef mér t.d. hefði ekki beinlínis verið
kennd mín trúú æsku, þá þarf ekki að
efa það, að ég væri sennilega ekki
eins trúaður í dag,” segir Gunnar
Eyjólfsson, leikari og meðlimur í Fé-
lagi kaþólskra leikmanna á íslandi.
„Við vitum það öll, að barnsárin
eru mjög viðkvæm og ef manni er
sagt það í æsku að Guð sé tii, þá er
það víst að maður trúir því, og eins
og skáldið sagði þá skal aðgát hafa í
nærveru sálar, því með einni setningu
er hvort tveggja hægt að auðga trú
barnsins og skerða hana og að engu
gera.”
— Hvernig skilgreinir þú þá trúar-
þörf manna?
„Trúarþörfin er óyggjandi, vegna
þess að ef þú afneitar Guði, þá leitar
þú einungis til einhvers annars, t.d.
vísinda eða stjórnmála. Þeir sem
segjast vera trúlausir verða nefnilega
að vera mjög stérkir á þeirri skoðun
sinni að enginn Guð sé til, vegna þess
að alls staðar blasa við augum sann-
anir fyrir því að eitthvað meira er til í
alheiminum — eitthvert afl sem er
meira en við. Og að sjálfsögðu eru
öflin tvö — gott og illt.
í þeirri helgu bók, Biblíunni, segir:
sá sem lifir fyrir mátt sverðsins mun
deyja fyrir sverðið, og samkvæmt því
mun sá sem lifir fyrir atómsprengj-
una deyja fyrir henni.”
—En hvernig höfðar trúin á mis-
munandi hátt til manna?
„Ég á svo erfitt með að segja það,
en ég veit hvernig hún höfðar til mín.
Öll erum við leitandi, leitandi að til-
ganginum með lífi okkar. T.d. á
kristinn maður ekki og má ekki ör-
vænta, vegna þess að honum er kennt
að kærleikur Guðs varir að eilífu og
þegar örvæntingin grípur okkur þá
eigum við að geta sigrast á þeirri ör-
væntingu í ljósi trúarinnar á þann
kærleika.”
— Hvað vilt þú segja um mismun-
inn á milli trúarbragða?
„Það eru eflaust aðrir færari að
svara þessari spurningu en ég. En það
mætti sjálfsagt leita svara við þessari
spurningu hjá mönnum eins og séra
Ian Paisley í Belfast.
Aftur á móti hika ég ekki við að
■segja það að ágreiningurinn á milli
kaþólskra og lútherskra er svo hverf-
andi lítill og það sem sameinar okkur
er miklu stærra og þýðingarmeira.
Kristur sameinar okkur. En sem
kaþólikki get ég ekki lokað augunum
fyrir hlutdeild Maríu Guðsmóður í
endurlausninni. Hún umvefur barnið
móðurkærleika og heldur því að
brjósti. Á Golgata stendur hún við
krossinn. Á páskamorgun eru stað-
fest orð engilsins er hann ávarpar
hana þessum orðum: heil sért þú, full
náðar. Drottinn er með þér. Blessuð
sért þú meðal kvenna. Og blessaður
sé ávöxtur lífs þíns. Á hvítasunnu er
hún fulltrúi mannkynsins þegar heil-
agur andi kemur til okkar, þessi mikli
Gunnar Eyjólfsson, leikari og meðlimur i Félagi kaþólskra leikmanna á Islandi.
eilífi andi. Og það er svo undir
hverjum og einum komið hvernig
hann lætur þennan anda, þennan
kraft, leika á sitt eigið sálarhljóð-
færi.”
Sigmundur Ernir Rúnarsson.