Dagblaðið Vísir - DV - 09.01.1993, Qupperneq 43

LAUGARDAGUR 9. JANÚAR 1993.
55
Sviðsljós
Stefán Baldursson óskar Viðari Eggertssyni til hamingju með frammistöð-
una en Ingunn Ásdísardóttir fylgist með.
Frumsýning á Smíðaverkstæðinu:
Drög að
svínasteik
Egg-leikhúsið frumsýndi á Smíða-
verkstæði Þjóðleikhússins sl.
fimmtudagskvöld leikritið Drög að
svínasteik. Verkið fjaliar um svín
sem bíður slátrunar en á meðan á
biðinni stendur fjallar það um líf sitt
og drauma, frelsi og ófrelsi, skyldur
sínar og hlutverk í lifinu.
Viðar Eggertsson leikur svínið og
er það jafnframt eina hlutverkið í
sýningunni. Ingunn Ásdísardóttir er
leikstjóri en höfundur verksins er
Reymond Cousse.
Þórdís Guðmundsdóttir, Edda Þórarinsdóttir og Sigríður Margrét Guð-
mundsdóttir voru á frumsýningunni. DV-myndir GVA
Bowie-hjónin borða úti
David Bowie og Iman, sem gengu í hjónaband á siðasta ári, eru dugleg
að heimsækja dýrustu matsölustaðina austan hafs og vestan. Hvort það
ber að túlka sem vantraust á eldamennsku Iman skal ósagt látið en alla-
vega hafa þau vel efni á að borða úti á hverjum degi og það á dýrustu
matsölustöðunum en þessi mynd var tekin þegar þau voru að fara á Morti-
mers sem er einn vinsælasti staðurinn í New York.
_____________Meiming
Spænsk ljóð
Guðbergur Bergsson hefur enn einu sinni unnið
mikið verk í menningarmiðlun. Hér sendir hann nú
frá sér stórt ljóðasafn úr spænsku, allt frá upphafi
aldarinnar og fram á síðustu ár. Hálft hundrað ljóð-
skálda er kynnt með formála Guðbergs og fáeinum
ljóðum eftir hvert þeirra.
Það auðveldar yfirsýn um efnið að Guðbergur skipt-
ir því í fjögur skeið og hefur sérstakan formála um
þjóðfélagsöfl og aldaranda hvers þeirra áður en kemur
að einstökum skáldum. Fyrsti hópurinn er kenndur
við árið 1898, annar við 1927, þriðji við upphaf borgara-
stríðsins, loks eru samtímaskáld. Þessi skipting er
auðvitað hefðbundin og mikið af þessu efni væntan-
lega tekið úr handbókum. Yfirleitt er frásögnin ljós
og fróðleg en hér bregður þó fyrir „Guðbergsku" sem
Bókmermtir
Örn Ólafsson
mér finnst betur eiga heima í skáldritiun höfundar en
í kynningu á framandi menningu. Reyndar hefi ég
alltaf litið á þetta sem stríðni Guðbergs við lesendur,
en hver veit, kannski hann hafi svona einkennileg
viðhorf um söguþróun (bls. 16): „Um og eftir aldamót-
in kom hið vaknandi sjálf auðvitað ekki aðeins fram
í skáldskapnum, heldur gætti þess líka á vettvangi
stjórnmála og í þjóðlífinu. Það leiddi til þess að Migu-
el Primo de Rivera hershöfðingi tók sér alræðisvald
árið 1923“ [.. .ámóta háfleygt rugl er t.d. á bls. 138]
En þetta er undantekning. í aðalatriðum eru formál-
arnir látlaus fróðleikur.
Ljóðin
Ekki get ég dæmt um val Guðbergs. Það er auðvitað
ánægjulegt að fá nasasjón af svona mörgum skáldum
en oft hefði ég kosið meira eftir einstök skáld. Það er
til marks um hve gott úrvalið er því ekkert ljóð er svo
lélegt að ég hefði viljað sleppa því. Það er einmitt einn
mesti kostur safnsins hve fjölbreytt það er. Mér finnst
sérstaklega lofsvert að mest er hér tekið eftir miðja
öldina. Það er það skeið sem erfiðast er að kynnast
fyrir allan almenning en stórum algengari eru ljóða-
úrvöl hinna frægu skálda sem kennd eru við ártalið
1927, García Lorca, Rafael Alberti, o. s. frv. Á heildina
litið eru ljóðin ekki bara góð heldur einnig býsna ólík
því sem ort hefur verið hér á íslandi. Það sýnir best
hvílíkur fengur er að þeim.
Þýðingin
Jafnan virðast ljóðin vel orðuð á íslensku, ekkert
þýðingarbragð að þeim, enda þótt Guðbergur hafi einu
sinni sagt að það mætti gjaman vera. Þá sjaldan ég
gat borið saman þýðingu og frumtexta reyndist oft
nákvæmlega þýtt, t.d. ljóð García Lorca. Þó er kafli
tekinn innan úr n. hluta Gráts yfir Ignacio [...] og sett
aftan við móði þrungið ris þess hluta í lokin (sam-
kvæmt mér tilkvæmum útgáfum á ljóðum skáldsins)
og fer ekki vel á því. Þetta er eins og í Eimreiðinni
1960 þar sem þetta ljóð birtist fyrst í þýðingu Guð-
bergs. Ýmsar smábreytingar hefur hann gert nú svo
að kvæðið er þjálla á íslensku en ekki alltaf eins ná-
lægt frumtexta. En einkennilega mikilli ónákvæmni
brá einnig fyrir, t.d. í ljóði eftir Machado (bls. 26).
Þetta er fríljóð, svo ekki þvingar hrynjandi eða rím
þýðanda til að breyta myndmáh. Ég set hér nákvæm-
ari þýðingu í svigum eftir viðeigandi stað í ljóðinu en
ekki er þar með sagt að það orðalag færi best heldur
er þetta sett til að sýna hvað um er að ræða.
Nakin jörð
Jörðin er klæðlaus
og kvalin sál emjar móti dimmum
fiarska (og sálin ýlfrar að fólum fjarska)
líkt og soltin úlfynja
Að hverju leitar þú, ljóðskáld í sólsetrinu?
Gangan er erflð, enda er vegurinn
angur hjartans. Vindurinn þýtur (Nístandi vindurinn),
nótt flýgur að og tjarlægðin (nóttin nálgast og beiskja)
glottir fláráð... Á veginum (fjarlægðarinnar!
.. .Á hvítum veginum)
kvöldar um keikan við.
Gull og blóð sölna á köldum tjöllum
úti í buska... Sólin dó...
Að hverju leitar þú, ljóðskáld, í sóisetrinu?
Línuskiptingu er einnig breytt í þessari lokalínu, í
bæði skiptin var fyrri hlutinn framhald af næstu línu
á undan, fram að „ljóðskáld“. Þaö er gremjulegt að sjá
svona ónákvæmni í myndmáli þvi það ætti að hafa
forgang nema hrynjandi, hljómur eða annað af því
tagi skipti sérstöku máli. En allt um það virðist mér
mikill fengur að þessu ljóðasafni þegar á heildina er
litið.
Hið eilifa þroskar djúpin sín.
Forlagið 1992, 182 bls.
Hlymrek Jóhanns
Jóhann S. Hannesson varð ekki nema 64 ára og nú
er að verða áratugur síðan hann dó. Hann var þjóð-
kunnur maður, m.a sem skólameistari á Laugarvatni,
enskukennari í Hamrahlíð og ritsljóri Ensk-íslensku
orðabókarinnar. En einkum er hann minnisstæður
fyrir mikla þekkingu sem fylgdu sjálfstæðar og vel
yfirvegaðar skoðanir er hann ótrauður lét í ljós. Ekki
lét honum síður spaugsemin sem birtist vel í annarri
ljóðabók hans (af alls fjórum) sem nú er endurútgefin,
aukin að hálfu rúmlega úr eftirlátnum handritum.
Þetta eru limrur sem Jóhann kallaöi hlymrek. Hann
tileinkaði sér þetta form í Bandaríkjunum þar sem
hann bjó lengi og kona hans var bandarísk. Það er því
að vonum að fáein hlymrek eru hér á ensku. Velflest-
ir lesendur munu kannast við þetta form, það líkist
íslenskri ferskeytlu nokkuð en er fimm línur. Sú síð-
asta er rímuð við fyrstu tvær en þriöja og íjórða eru
styttri og rímaðar saman. Lengri línumar eru þá tveir
þríliðir (áhersluatkvæði + tvöáherslulaus)ogtvfliður
(áhersluatkvæði + eitt áherslulaust) en hinar stuttu
eru tveir tvíliðir hvor. f fyrstu fjórum línum er þá
byggt upp, gjaman með ýkjum í 3.-4. 1., en svo er
skyndflega snúið við blaðinu í fimmtu línu svo útkom-
an verður smellin þegar vel tekst til. Þorsteinn Valdi-
marsson varð fyrstur til að gefa út íslenska bók undir
þessum hætti, það var 1965, og hún varð mjög vinsæl.
En Jóhann mun hafa farið að yrkja með þessum hætti
aldarfjórðungi fyrr. Því miður em ekki aldurssetaing-
ar hér í bókinni. Ég man að á áttunda áratugnum
fæddu yfirsetur í prófum í Menntaskólanum í Hamra-
hlíð oft af sér hlymrek hjá Jóhanni enda voru þessum
sífijóa huga þá allar aðrar bjargir bannaðar. Um próf-
in yrkir hann líka stundum en meira um almenn efni.
Finni hann sér skotmark þá er það sjaldnast einstakl-
ingur eða tiltekinn hópur eins og oft var hjá Þor-
steini. Það er meira að limruhefð að skotmark er frem-
ur almenns eðhs en sérstakt. En þetta er oft skarplega
athugað og fyndið:
Hverjum stjómmálaflokki er svo farið
að hann forðast að taka af skarið:
spurð hvað miljjón sé stór
svarar miðstjóm í kór:
„Það er misjafnt. Hver biður um svarið?“
Mælandi hmranna tekur gjama að sér hlutverk
ábyrgðarleysingja eða þykist altént vera í andstöðu
við ríkjandi siðferði. En það er þá til þess eins að af-
hjúpa að það siðferði sé meira í orði en á borði hjá
flestum, það er enn eitt sem gerir þetta smelhð.
Að huga ekki að náungans högum
né hlusta eftir illgjömum sögum
lýsir áhugaskorti
á íslensku sporti
og ætti að bannast að lögum.
Viðbótin, eftirlátin hlymrek, er afar kærkomin. Það
segir sig sjálft að erfitt mun vera að velja úr slíku.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Menn munu vilja forðast að taka of mikið, einkum ef
ekki er víst að höfundur hefði sjálfur viljað setja ljóð-
ið á prent. En það er áreiðanlegt að þetta vildi hver
maður við kannast. Ein hin smellnasta af nýju hmrun-
um spinnur upp úr lokaerindi kvæðisins „Áfangar"
eftir Jón Helgason sem stærði sig og íslenskan skáld-
skap af staðlanna þrískipta grein enda eru „Áfangar"
meðal íslendinga eitt vinsælasta kvæði sem þrungið
er þjóðemisstefhu og íslenskri menningararfleifð. Þar
segir: „Jötunninn stendur með jámstaf í hendi/jafnan
við Lómagnúp" en hér:
Á menningarheljarþröm hinstri
gegn hverskonar erlendu mynstri
viö Lómagnúp stöndum
með ljóðstaf í höndum
og lemjum til hægri og vinstri.
Jóhann S. Hannesson:
Hlymrek.
Mál og menning 1992, 47 bls.