Þjóðviljinn - 07.12.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINNMiðvikudagur 7. desember 1983
Eysteinn í eldlínu stjórnmálanna.
Ævisaga Eysteins Jónssonar fyrrum
ráðherra og formanns Framsóknar-
flokksins 1. hluti.
Vilhjáimur Hjálmarsson skráði. Vaka
1983.
Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar
þessa sögu og tekur saman. Heim-
ildir eru að mestu leyti fengnar frá
öðrum Framsóknarmönnum og frá
Eysteini sjálfum að einhverju leyti.
Trúlega hefði lesendum þótt for-
vitnilegra að sjá upprifjun Eysteins
sjálfs á pólitískri atburðarás og per-
sónulegri upplifun. Þess í stað
fáum við stöðluð flokksviðhorf, og
fordómum andstæðinganna er
svalað um leið og ný ritning bætist í
bókasafn Framsóknarmannsins við
hliðina á ærtölum sýslunnar, Sókn
og sigrum Þórarins og tilfallandi
kaupfélagsritlingum með ársreikn-
ingum og afreksverkum SÍS.
I sjálfu sér er þarft framtak að
skrifa persónusögur áhrifamikilla
einstaklinga í pólitískri samtíð okk-
ar, og það er mikil tíska um allra
flokka menn. Hitt er máske vara-
samara að allar þessar sögur eru ^
skrifaðar af flokkspólitískum sam- *
herjum og maður hlýtur að spyrja,
hvers vegna allar þessar persónu-
sögur nú? Þessar gagnrýnislausu
sögur klappa nú umfram allt goð-
sögnina sem áhangendur flokksins
(hver sem hann er) hafa yljað sér
við um árabil. Stjórnmálaflokkarn-
ir, sérstaklega þeir sem spilltir eru
Eysteinn Jónsson.
heimssýningunni 1938 - og hvar-
vetna urðu til sambönd þarsem
hann fór. Gullið sprettur undan
nöglum þessa ævintýramanns og
hann er einsog Rockefeller sem
þekkir engin landamæri í viðskipt
unum. Þegar Vilhjálmur Þór hafði
lokið heimssýningunni af, var hann
ráðinn verslunarfulltrúi íslands í
Bandaríkjunum 1939 um óákveð-
inn tíma. „Reyndist þetta heilla-
spor“, segir í bók þeirra Eysteins.
Og er ennfremur kallað „sókn í
vestur”. Það er einnig eftirtektar-
vert að ráðherra sendir Vilhjálmi
Þór bréf til Bandaríkjanna þarsem
hann biður um útvegun láns. Vil-
hjálmur segist í svari vera „fús til
þess að athuga í kyrrþey um mögu-
leika á að fá lán hér“.
Ýmislegt bendir til þess' að
Eysteini Jónssyni hafi ekki þótt
allskostar um þá „sókn í vestur" í
kjölfar hernáms og náinna við-
skiptasambanda við Bandaríkin
síðar. Hvað finnst Eysteini um
þessi atriði nú? Er hann sammála
skoðun Vilhjálms bókarhöfundar
og aðgerðum nafna hans verslun-
arfulltrúans? Eða eru aungvar efa-
semdir til meðal þessara manna?
Aðrir flokkar og annarra flokka
menn fá á baukinn einsog þeir eiga
vafalaust skilið, nema Framsókn-
arflokkurinn og Framsóknarmenn.
í þessari bók einsog alltof oft hjá
pólitískum andstæðingum sósíal-
ista er sett jafnaðarmerki milli Sta-
líns einræðisherra í Sovétríkjunum
Flokkurinn minn, hallelújá
orðnir og lúnir af langvarandi völd-
um, eiga sér daufa sjálfsmynd -
persónusögurnar hressa máske að-
eins uppá sjálfsmynd flokksins.
Síðan gera flokksmenn viðkom-
andi sögu að eins kona biflíu, þar-
sem Sannleikann með stórum staf
er að finna. Og í þessum dúr er saga
Vilhjálms Hjálmarssonar Fram-
sóknarmanns af Framsóknar-
manninum Eysteini Jónssyni. Og
maður hlýtur að leyfa sér að spyrja,
hvort ekki færi betur á því að gagn-
rýnni höfundar skrifuðu um alla
þessa stjórnmálamenn sem nú eru
að koma á þrykk í kílóavís fyrir
jólin þessi einsog þau síðustu.
Eftir lestur þessar bókar dettur
manni einnig í hug, hvort Eysteinn
Jónsson eigi ekki betra skilið en
lenda í Framsóknarskúffunni í ís-
landssögunni.
Vilhjálmur skrifar í þjóðlegum
stíl og kraftmiklum og þarsem bók-
in fjallar um þjóðleg efni, sagnir af
forfeðrum Eysteins og austfirskum
högum nýtur Vilhjálmur sín mæta
vel. Hins vegar hefur maður á til-
finningunni, að höfundurinn hafi
sett upp augnleppana við stofnun
Framsóknarflokksins og þareftir.
Og það fer ekki neitt fyrir nauðsyn-
legri „fjarlægð“ á viðfangsefnið
sem von er, því Vilhjálmur kom að
mörgu leyti snemma á sögutímabil-
inu þráðbeint í fótspor Eysteins.
Það er dálítið slæmt afþví þetta
er nú einu sinni persónusaga, hve
höfundi tekst illa að gera aðalper-
sónurnar lesendum kunnugar og
persónulegt mat Eyseins sjálfs er
víðs fjarri. Þannig er maður litlu
nær um það, hvernig menn þetta
voru og að því Ieyti er forvitni
manns vakin. Þannig bendir t.d.
ýmislegt til þess hjá Eysteini, að
Tryggvi Þórhallsson hafi ekki verið
sá hægri maður í Framsóknar-
flokknum fyrir klofninginn og
stofnun Bændaflokksins og margir
vildu þá og síðar vera láta. En þeim
spurningum verður sjálfsagt betur
svarað sfðar. Sömuleiðis er maður
engu nær um Hermann Jónasson,
Jónas Jónsson og aðra nánustu
samstarfsmenn Eysteins á því tíma-
bili sem sagan spannar. Hvorki
höfundur né Eysteinn nálgast þess-
ar manneskjur í þessari sögu, þó
þeir komi við hana í hverjum kafla
á yfirborðinu.
Hverjir
höfnuðu Jónasi?
Þeir Vilhjálmur og Eysteinn
setja fram kenningar um nokkur
mál sem enn eru deildar meiningar
um; þeir setja fram söguskoðun
Framsóknarflokksins einsog hún
var á hverjum tíma. Og einsog
vænta má, kemur túlkun þeirra
ekki heim og saman við það sem
aðrir hafa haft og hafa um þau mál
að segja. Dæmi um slíkt mál er val
á forsætisráðherraefni í vinstri
stjórnina 1934. Hverjir höfnuðu
Jónasi? Kratar og fleiri hafa haldið
því fram að þeir hinir ungu menn
sem voru að ná undirtökunum í
Framsókn umþetta leyti, hafi verið
á sama máli og Alþýðuflokkurinn.
En um Jsetta segir Eysteinn í bók-
inni: „Osatt er það með öllu, sem
stundum hefir verið dylgjað um, að
Framsóknarfiokkurinn hafi verið
óheill í stuðningi sínum við Jónas
Jónsson til að mynda stjórnina.
Hann hefði myndað hana ef Al-
þýðuflokksmenn hefðu ekki þver-
tekið fyrir stuðning við hann“.
Þórarinn Þórarinsson sem
Eysteinn nefnir sem einn sinn nán-
asta samverkamann og trúnaðar
hefur aðra sögu að segja um þetta
mál. Hann getur nefnilega rifið sig
uppúr hjólförum hinnar þröngu
flokkshyggju þegar hann viil það
við hafa og í nýútkominni bók,
„Þeir settu svip á öldina“, skrifar
Þórarinn um Jónas. Þar stendur:
„Eðlilegt hefði verið að, Jónas
Jónsson hefði orðið forsaetisráð-
herra í stjórn Framsóknarflokksins
og Alþýðuflokksins, sem mynduð
var eftir kosningar (1934), en and-
staða Alþýðuflokksins og vissra
manna í Framsóknarflokknum
kom í veg fyrir það“. Og þarf nú
nýja bók tií að skera úr um það
hvor hafi rétt fyrir sér Vilhjálmur
og Eysteinn eða kratar og Þórar-
inn?
Löngu máli e-r varið í þessari bók
tíl að kallast á við Matthías Johann-
essen, ævisögu Ólafs Thors. Langir
kaflar um Kveldúlfsmálið og
„Eiðrofsmálið" eru þannig komnir
og bjóða ritdeilur af þeim toga
uppá blómlega bókaútgáfu í fram-
tíðinni. Hins vegar er ekki auð-
hlaupið fyrir lesendur að setja sig
inní málin svona út frá einu þröngu
sjónarhorni einsog því sem valið er
í þessum bókum.
Eitthvað annað
en ríkisstjórn
Steingríms
Hermannssonar
Margt er að sjálfsögðu forvitni-
legt og skemmtilegt í þessari bók.
Og víða nýtur hlýja þeirra Vil-
hjálms og Eysteins sín vel, en hún
þokar fyrir réttlínum Framsóknar-
flokksins þegar því verður við
komið.
Óskar Guðmundsson
skrifar um
bækur
Það fer vart á milli mála að
skelegg fjármálastjórn Eysteins
Jónssonar í vinstri stjórninni ’34
hefur að vissu leyti markað spor
félagshyggjuflokkanna þá og síðar
við ríkisstjórnarborð. Það gerði
hann á grundvelli hugmyndafræði
sem Framsóknarflokkurinn hefur
síðar sagt skilið við. Eysteinn sagði
í þingræðu 23. nóvember 1934:
„Ríkisstjórnin vill flytja peninga
frá þeim sem hafa þá of mikla yfir
til hinna, sem hafa þá of litla. Með
þessu er tvennt unnið, að bæta hag
þeirra sem atvinnuna fá, og einnig
þeirra, sem selja vöru á innlendum
markaði. Þetta er grundvöllurinn
fyrir öllum gerðum núverandi
- stjórnar vegna þess að það er aukin
og dreifð kaupgeta innanlands“.
Kaupmátturinn, kaupgetan var
markmið og forsenda fyrir því stór-
fenglega sem þessi ríkisstjórn Al-
þýðuflokks og Framsóknarflokks
var í rauninni að gera. Einsog
vænta mátti var Sjálfstæðisflokkur-
inn í eldharðri stjórnarandstöðu og
kaupmátturinn var íhaldinu þyrnir
í áuga einsog nú. Þeir vildu „slá
niður kaupgetuna“. Og Magnús
Jónsson talsmaður Sjálfstæðis-
flokksins í fjármálum um þetta
Ieyti rekur þá hugmyndafræði:
„Ohagstæður greiðslujöfnuður
stafar ævinlega af sömu orsök,
þeirri, að þjóðin lifir um efni fram,
sem kemur af því, að innlenda
kaupgetan er að einhverju leyti
fölsk. Kaupgetan leitar sér útrásar,
og afleiðingin verður sú, að það er
keypt meira á erlendum markaði
heldur en seldar vörur hrökkva
fyrir. A þessu meini er aðeins til ein
lækning, og hún er sú, að minnka
kaupgetu almennings“.
Með því að benda á þetta, á tím-
um þarsem Framsóknarflokkurinn
hefur myndað ríkisstjórn með
Sjálfstæðisflokknum um þaö að
„slá á kaupgetuna“, hafa þeir Vil-
hjálmur og Eysteinn reist Fram-
sóknarflokki Steingríms Her-
mannssonar níðstöng. Sú megin-
stefna Steingríms er í hrópandi
mótsögn við þá stefnu sem Fram-
sóknarflokkur Eysteins Jónssonar
og Hermanns Jónassonar hafði á
fjórða áratugnum. Grundvallarat-
riði efnahagsstefnu flokksins hefur
verið feykt í burtu.
í slóðir Leifs heppna
Ef til vill er það sérkennilegast af
öllu að sjá sögulegar réttlætingar
Framsóknarflokksins á því að ís-
land gerðist háð Bandaríkjunum
og undir þau selt með tímanum.
Þeir ógnköldu viðburðir sem gerðu
landið að eins konar nýlendu með
hernámi, sem enn hefur ekki verið
aflétt, kalla ekki á neinar efa-
semdir höfunda þessarar bókar.
Réttlæting númer eitt var komin
úr brunnum þjóðrembunnar sem
Jónas frá Hriflu kunni að ausa af
framar öðrum. Jónas vildi skapa
1938 „þúsundföld menningar og
viðskiptasambönd yfir hafið“ og
kallaði „Leifslínuna“. Þá vitnar
Vilhjálmur til vangaveltna Jóns
Sigurðssonar 1871 um viðskipti við
Bandaríkin „meðfram til þess að fá
eitthvað til annars klakksins á
Dönum svo ekki hallist á einsog
nú“. Að sjálfsögðu gefa þessi um-
mæli höfundi ekki tilefni til að-
spyrja hvort ekki „hallist á“ í dag?
Þvert á móti, hér er komin þjóðleg
réttlæting á margfaldri nauðgun
þjóðríkisins.
Bíssnissmaðurinn Vilhjálmur
Þór var sendur til Bandaríkjanna
að undirbúa þátttöku Islands í
fram eftir öldinni og sósíalista á ís-
landi allt til okkar daga. Þetta er að
sjálfsögðu sögulega óréttlátt og
býsna hvimleitt en við það verða
menn að búa svo lengi sem Morg-
unblaðinu tekst að búa um sig í
hjörtum og pennum ýmissa and-
stæðinga sósíalismans.
Samhjálp
til sjálfsbjargar
Eðlilega stendur það helst eftir
þessa yfirferð að ríkisstjórn Fram-
sóknar og Alþýðuflokks 1934 hefur
verið ein sú merkasta félagshyggju-
stjórn sem þjóðin hefur fengið.
Hún og afrek hennar standa einsog
fleinn í holdi þeirra sem nú hafa
valist til forsvars fyrir þessa flokka.
Meðal félagslegra afreka hennar
hafa mörg staðið af sér afturhalds-
áróðurinn til þessa. Hins vegar er
núverandi ríkisstjórn Framsóknar
og Sjálfstæðisflokks að ráðast á
ávinninga sem þessi ríkisstjórn
fyrir hálfri öld ýtti úr vör. Þetta var
ríkisstjórn vinnandi stétta - og nú
verða aðrir flokkar kallaðir til að
halda fram þeim hugsjónum, sem
sú stjórn hélt uppi.
Þessu bindi lýkur þarsem segir
frá hernámi og hnignun. Það er
ekki gert beinum orðum, en með
íhaldssamvinnu Framsóknar-
flokksins „sókninni í vestur" koma
válegirfyrirboðaríljós. Samvinnu-
hreyfingin sem Eysteinn Jónsson
barðist fyrir á þriðja og fjórða árat-
ugnum, var að verða auðhringur
með viðskiptahagsmuni við
Bandaríkin sem máske voru örlag-
aríkari hinni fullvalda þjóð en
ríkisstjórnir tímabilsins sem hér
um ræðir.
Þeir gallar sem gerðir hafa verið
að umtalsefni í þessari umsögn,
þurfa ekki að skrifast á reikning
eins né neins. Vilhjálmur Hjálm-
arsson hefur góðan fyrirvara í for-
mála þarsem hann segir að sam-
tímasaga verði sjaldan hlutlaus.
„Sögur stjórnmálamanna og
flokksleiðtoga fá sjálfkrafa blæ af
viðhorfum flokks og manns“. Og á
heiður Framsóknarflokksins hefur
hvergi í þessari bók fallið blettur
eða hrukka. Einsog í samskonar
sögum annarra flokka manna, hafa
flokksmenn fengið sitt hallelújá.
>