Dagblaðið Vísir - DV - 26.08.1999, Side 11

UV FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 1999
11
„Ný" ópera eftir Mozart
fyrst útgefin á íslandi
Það er ekki oft sem menn rekast
á áður óþekkt verk eftir Mozart og
frekar sjaldgæft, svo ekki sé meira
sagt, að upptaka á þessu verki skuli
koma út fyrst hér uppi á íslandi.
Hér er átt við Viskusteininn, óperu
frá 1790, sem Telarc-fyrirtækið gef-
ur út en verslunin 12 tónar á Grett-
isgötu hefur fengið leyfi til að setja
hana á markað nokkrum dögum
fyrr en aðrir dreiflngaraðilar um
veröld víða.
Út af fyrir sig vissu tónlistar-
fræðingar af þessari tilteknu óperu;
hún var ein af nokkrum „ævintýra-
óperum“ sem Emanuel Schika-
neder leikhússtjóri lét semja fyrir
sig um svipað leyti og Töfraflautan
- samstarfsverkefni þeirra Mozarts
- varð til. Þá var því fleygt að Moz-
art hefði komið við sögu Visku-
steinsins með einhverjum hætti.
Hins vegar varð það ekki sannað
því enginn höfundur var tilnefndur
á þeim handritum af óperunni sem
til voru.
Árið 1991 skiluðu Rússar hins veg-
ar fjölda tónlistarhandrita sem Rauði
herinn hafði haft með sér heim frá
Þýskalandi í kjölfar heimsstyijaldar-
innar. Þar á meðal var áður óþekkt
handrit af Viskusteininum sem kom
tónlistarfræðingum í opna skjöldu.
Þar eru hvorki fleiri né færri en
flmm höfundar nefndir til sögunnar,
þar á meðal Mozart, og er nafn hans
að finna á þremur söngatriðum í óp-
erunni.
Mozart á unga aldri.
Ævintýraóperur
Höfundamir fimm voru allir tengdir
Töfraflautunni með einum eða öðmm hætti,
Mozart að sjálfsögðu, J.B. Henneberg var
hljómsveitarstjóri ópemnnar, B. Schack
söng hlutverk Taminos fyrstur manna, F.X.
Gerl söng hlutverk Sarastros og sá flmmti,
Schikaneder, var „ljósmóðir" Töfraflautunn-
ar og textahöfundur, auk þess sem hann
söng hlutverk Papagenos. Skal því engan
undra þótt ýmislegt sé líkt með Viskusteinin-
um og Töfraflautunni. Báðar flokkast undir
ævintýraóperur, báðar vann Schickaneder
upp úr safni austurlenskra furðusagna og
þar að auki era persónur í báðum óperam
sláandi likar.
Það er hins vegar tónlistarlegur skyldleiki
þessara tveggja verka sem tekur af öll tví-
mæli um hlut Mozarts. í Viskusteininum
syngur skógarhöggsmaðurinn Lubano aríu
sem svipar mjög til aríu Papagenos, annars
skógarbúa, í Töfraflautunni um kvenfólkið;
þar keppast og fjórar meyjar við að tjá
Geislaplötur
Aðalsteinn Ingólfsson
Astromonte hinum góða ást sína, sem er
klárlega undanfari aríunnar frægu í
Töfraflautunni þar sem örlagadísir þrjár bít-
ast um það hver þeirra eigi að gæta Tamin-
os. Fleira er það í söngnum, og
það sem líka er merkilegt, í söng-
atriðum sem eignaðar era öðrum
höfundum sem minnir mjög á
Mozart. I ofanálag segja sérfræð-
ingar að allar líkur séu á því að
rithönd Mozarts sé á nótnahand-
ritunum sem merkt era honum.
Samvinnuverkefni
Síðan hafa menn velt því fyrir
sér hvers vegna Mozart tók þátt í
samvinnuverkefni af þessu tagi,
bráðflinkur og stórfrægur maður-
inn. Þá er því til að svara að slík
samvinna var ekki óalgeng í tón-
listarheiminum seint á 18 öld, og
jafnvel er talið að Mozart hafl
kfukkað í önnur tónverk kunn-
ingja sinna. Árið 1790, rétt áður
en hann samdi Töfraflautuna,
var Mozart líka í kröggum,
þannig að hann hefur örugglega
ekki slegið hendinni á móti auka-
vinnu, sérstaklega ef Schika-
neder átti í hlut.
Merkilegast af öllu er samt að
þetta samvinnuverkefni virkar
ekki eins og ósamstæður samtín-
ingur, heldur er Viskusteinninn
alvöru ópera með upphaf, miðbik
og endi. Sumar aríurnar, til
dæmis bráðskemmtilegur „katt-
ardúett", gætu sómt sér í hvaða
DV-mynd Pjetur óperu Mozarts sem er.
Að visu ristir Viskusteinninn
hvergi jafndjúpt og Töfraflautan en engu að
síður má hafa ómælda ánægju af henni.
Telarc stendur vel að útgáfu Viskusteins-
ins\ allir söngvarar skila sínu með sóma og
Barokkhljómsveitin í Boston leikur undir á
uppranaleg hljóðfæri. Óperunni fylgir sér-
stök geislaplata þar sem stjómandinn, Mart-
in Pearlman, ræðir um óperana og sýnir
fram á tengsl hennar við Töfraflautuna.
Viskusteinninn (Der Stein der Wesen)
eftir Mozart, Henneberg, Schack, Gerl og
Schickaneder
Kurt Streit, Alan Ewing, Chris Pedro Trakas,
Judith Lovat, Kevin Deas o.fl.
Boston Baroque
stj. Martin Pearlman
Telarc CD-80508
Umboð á íslandi: 12 tónar
Leiðinleg skvísa
Ragnheiður Skúladóttir.
Það er ekki gaman að byrja
leikhúsferð á að pirra sig yfir mn-
hverfi sem er beinlínis Qandsam-
legt áhorfendum. Ef maður er í
góðu skapi er svo sem alveg hægt
að láta það ekki fara í taugarnar
á sér, en því ber ekki að neita að
Kaffileikhúsið er ekki aðlaðandi
þessa dagana. Ef maður kemur
ofan úr Fischersundinu er engu
líkara en að húsið skorti bæði
glugga og dyr, en ef vaðin er for
kringum húsið kemur inngangur-
inn í ljós. Sjálft leikrýmið er líka
fráhrindandi; berir veggir og stól-
um raðað tilviljanakennt, en
þannig að engmn tekst almennilega að sjá það
sem leikarinn er að gera nema hann sitji á
fremsta bekk. Margir tóku þann pól í hæðina
að standa upp á endann, en ekki gagnrýnandi
DV sem þráaðist við og sat, reigjandi sig í ail-
ar áttir til þess að ná því sem fram fór.
Fyrri einleikurinn heitir Þar sem hún beið,
eftir Paul D. Young í þýðingu Ólafs Haralds-
sonar. Þar situr leikkonan Ragnheiður Skúia-
dóttir á stól með slides-myndir í baksýn og við
heyrum rödd hennar úr hátalarakerfi. Mynd-
um er brugðið upp og leikkonan sýnir um leið
ýmis svipbrigði, en áhorfendur átta sig fljótt á
því að verkið gerist í hugarheimi stúlku sem
bíður á flugvelli. Stúlka þessi, sem ber nafnið
María Crocker, þjáist af hræðilegum lífsleiða
og nennir hvorki að borða né draga andann.
Ýmist eru myndimar af því sem hún sér eða
hugsar - en allar af leikkonunni sjálfri á mis-
munandi aldursskeiðum. Inni í hugskoti Mar-
íu er fint að hreiðra um sig þetta korter sem
sýningin stendur. Textinn er er líka hnyttilega
skrifaður og vel fluttur en þó er það heldur
truflandi að röddin í hátalarakerfinu skuli
mæla í þriðju persónu. Fyrstu persónu frásögn
hefði verið rökrétt þar sem öll umgjörð miðar
að því að draga áhorfendur lengra inn í huga
Maríu.
Þar næst kemur hálftíma hlé og fólk rambar
Leiklist
Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir
um með glös en aftur pirrast geðvondur gagn-
rýnandi yfir fádæma óaðlaðandi 'umhverfi með
steinsteypu á steinsteypu ofan.
Eftir hlé er stólunum endurraðað umhverfis
byggingarplast sem myndar einhvers konar
herbergi Dísu skvísu, persónu verksins Kallið.
Dísa skvísa er erkitýpísk mynd af ungri stúlku
sem hugsar ekki um annað en fót og stráka,
lakkar á sér táneglurnar og talar stanslaust í
GSM-síma. Leikurinn er uppskrúfaður - eink-
um og sér í lagi framan af - og það sem á að
vera fyndið verður allt að því pínlega ófyndið.
Gerð er tilraun til spuna með því að planta
ótal GSM-símum þar sem áhorfendur geta náð
til þeirra en þeir eiga síðan að taka sér hlut-
verk aukapersóna og tala við Dísu skvísu í
símann. Þó að hugmyndin sé fin, þá verða úr
of löng, of ómerkileg og of leiðinleg samtöl og
sýningin rennur út í tóma vitleysu.
Ragnheiður Skúladóttir hefur greinilega til
að bera kraft sem leikkona og það sýndi sig í
góðum upplestri hennar í fyrra verkinu. Því
miður var seinna verkið, verk hennar sjálfrar,
of vont til þess að ná að beisla þann kraft.
Ragnheiður Skúladóttir sýnir í Kaffileikhúsinu:
Þar sem hún beið, eftir Paul D. Young og
Kallið eftir Ragnheiði Skúladóttur.
Sviðsmynd: Kristín Hauksdóttir/Ragnheiður
Skúladóttir.
Hljóð: Pétur Grétarsson.
Sýnt 24. og 25. ágúst 1999.
Bætt skólastarf
| Það er vel við hæfi að bókin Aukin gœói náms
- Skólaþróun í þágu nemenda - skuli koma út
|; akkúrat nú þegar skólamir eru að taka til starfa
: og kennarar vita ekki sitt rjúkandi ráð. Rann-
sóknarstofhun Kenn-
araháskóla íslands
gefur bókina út en
hún er byggð á
grunni þróunarverk-
eftiis með sama nafhi.
í fyrsta hluta er gerð
grein fyrir uppruna
verkefnisins, í öðrum
hluta er dregin upp
mynd af lykilþáttum í
stjórnskipulagi skóla,
rætt um forystu, sam-
starf og samábyrgð,
starfsþróun meðal
kennara, fram-
kvæmdaáætlanir og
| fleira, 1 þriðja hlutanum er sjónum beint að
kennslustofunni, rætt um sérfræðiþekkingu
kennara, samskipti kennara og nemenda, bekkj-
arstjómun, kennsluaðferðir og annað í þeim
dúr.
Ritstjóri bókarinnar er Rúnar Sigþórsson en
| auk þess koma fimm aðrir kennarar að henni og
j verkefninu. Útgefendur segja að bókin sé ætluð
skólastjómendum, kennurum og öðru áhuga-
; fólki um bætt skólastarf.
m
■

I
f=
:Í

Japanir selja með leynd
Fyrir áratug hafði listáhugafólk á Vesturlönd-
um töluverðar áhyggjur af því að japanskir auð-
jöfrar væru að kaupa upp mörg frægustu verk
vestrænnar myndlistarsögu, og þar með væra
þau ekki lengur aðgengileg, hvorki til rann-
sókna eða
sýninga.
Meðal þess-
ara verka
vom nokkr-
ar þekkt-
ustu myndir
Van Goghs
(á mynd), til
dæmis Sól-
blómin og
Portrettió af
Dr. Gachet
en auk þess
myndir eftir
Picasso,
Renoir, Modighani og fleiri snillinga.
Ekki hafa áhyggjur manna minnkað við þær
fréttir að þessir sömu auðjöfrar væm nú að selja
listaverk sín meö leynd, og lægju engar upplýs-
ingar fyrir um kaupendur þeirra. Ástæðan er
auðvitað ótryggt efnahagsástandið I Japan.
Leyndin er einnig mjög japanskt fyrirbæri. Með
því að selja Mstaverkin eru jöframir auðvitað að
játa upp á sig viðskiptatap, og slíkt er meiri hátt-
ar álitshnekkir í Japan. Því selja þeir helst
einkaaöilum utan Japans sem engan áhuga hafa
á því að vera í kastljósi fjölmiðla. Þess vegna er
viðbúið að þau listaverk sem hér um ræðir endi
í grafhýsi einhvers sérvitrings og komi aldrei
aftur fyrir sjónir okkar.
Drápur um myndlist
Ljóðabók Halldórs
Ásgeirssonar (á
mynd) myndlistar-
manns, Tólf drápu
kver, verður kannski
ekki á listanum yfir
metsölubækur ársins
en hún er engu að síð-
ur áhugaverð lesning,
bæði fyrir skáldlega
verðleika og þá inn-
sýn sem hún veitir i
það sérkennilega fyrirbæri sem nefnist „islensk-
ur myndlistarheimur". Fyrir það fyrsta er það
Kristján Guðmundsson myndhstarmaöur sem
gefúr bókina út hjá vasaforlagi sínu Silver Press
og skapar eilítið myndverk á kápu. Jón Sigur-
pálsson, myndlistarmaður og einn af bestu son-
um ísafjarðar, gerir svarthvítar myndir við
drápumar. Ein af drápunum er aukinheldur
ávarp til Hreins Friðfinnssonar myndlistar-
manns (“þú mættir á undan veðri og öllum
spám / á röngum bát en á réttum stað / synda
selir í sjó / og kafbátar ganga á land / minnugir
þess / að þú komst hér í fyrra / reikaðir um í
mánuð / áttavilltur / og skaust þér aftur heim“)
og Birgir Andrésson myndlistarmaður er ávarp-
aður í öðm kvæði (“Biggi lampahönnuður /
landneminn sjálfúr / er fangi / í eigin landi“).
Þar er einnig minnst á listavörumerkið „Nordal-
Kvaran".
Umsjón
Aðalsteinn Ingnlfssnn