Helgarblaðið - 30.04.1992, Page 11
Helgar 1 1 blaðið
Dæmigerður breskur lífsnautnamaður
Hvernig fær maður hug-
mynd að efnisþræði í góða
sakamálasögu?
Fáðu þér tvo til þrjá snafsa
af góðu skosku viskíi og þá
streyma hugmyndimar ffam.
Það er Colin Dexter, höf-
undur bókanna um Morse lög-
regluforingja, sem gefur þessi
ráð.
Siðfágaði rannsóknarlög-
reglumaðurinn Morse er ís-
lenskum sjónvarpsáhorfend-
um vel kunnur. Höfundur
bókanna minnir að mörgu
leyti á söguhetju sína. Hann er
hinn dæmigerði breski
menntamaður, fæddur í twe-
edjakka og hefur hreiðrað um
sig i Chesterfieldsófa við op-
inn arin, pípa í munnviki og
gullið viskí í glasi. I bókahill-
um er ritsafn Agötu Christie,
enda fer Dexter ekkert í graf-
götur með það að hún er fyrir-
myndin. Sakamálasaga er
púsluspil og vei þeim höfundi
sem afhjúpar hinn seka fyrr
en í síðasta kafla bókarinnar.
Líkt og Morse býr Colin
Dexter í Oxford. Dexter er há-
skólaborgari og útskrifaðist
frá Cambridge. I fjölmörg ár
kenndi hann latínu og grísku
en varð að hætta því vegna
þess að hann tapaði heym árið
1966. Þá fékk hann starf við
háskólann í Oxford og hefúr
gegnt því síðan. Frítímanum
ver hann í skriftir.
Það var tilviljun að hann
fór að semja sakamálasögur.
Hann hafði tekið með sér
sakamálasögu í sumarffí og
reyndi að brjótast í gegnum
hana. Honum leiddist lesning-
in svo mikið að hann ákvað
að semja frekar sína eigin
sögu. Það var bókin Síðasti
vagninn til Woodstock sem
var gefin út 1975 og strax þar
em kynntir til sögunnar
Morse og Lewis aðstoðar-
maður hans.
Tvíeyki á borð við Morse
og Lewis hafa verið einkenn-
ismerki breskra sakamála-
sagna allar götur síðan
Sherlock Holmes og dr. Wat-
son leystu glæpagátur í þok-
unni í London á síðustu öld.
Dexter segist halda fast í
hefðina: „Sakamálasaga er
ekki tilveruflótti einsog ýmsir
halda ffam, heldur minnir hún
okkur á þann þátt tilverunnar
sem við óttumst. Við verðum
þó að viðurkenna að við elsk-
um hryllinginn, hið dularfúlla,
sjálft afbrotið. Kannski vegna
þess að það minnir á myrku
hliðamar í sál okkar.“
Það er sjálfúr söguþráður-
inn sem skiptir meginmáli,
þessvegna er hann mjög gagn-
rýninn á sakamálasögur sem
Colin Dexter, höfundur
bókanna um Morse lög-
regluforingja.
reyna að kafa í djúp sálarinn-
ar.
Dexter er mikill lífsnautna-
maður. Hann er ljóðelskur, öl-
kær og elskar sígilda tónlist.
„Það er slítandi að semja
bók. Það tekur mig minnst
fjóra til fimm mánuði. Þá sit
ég við skriftir fimm tíma á
dag. Það er erfitt. Einkum fyr-
ir mann sem vill lyfta staupi
með vinum og kunningjum og
stjana í kringum konu sína,
það er að segja mann sem vill
njóta lífsins."
Og pólitískur er hann: „Ég
er sósíalisti, en samt ekki
neinn einfeldningur. Ég kýs
ekki Verkamannaflokkinn.
Þeir eru smáborgaralegir og
munu ekki breyta neinu kom-
ist þeir til valda. En Thatcher
var hræðileg kerling. Hún
innleiddi fjöldafátækt í Eng-
landi.“
Nýlega var Morse lögreglu-
foringi kjörinn uppáhalds
leynilögga breska sakamála-
rithöfúndasambandsins
(Crime Writers Association).
Þar var hann tekinn ffam yfir
hetjur á borð við Sherlock
Holmes, Dalglish o.fl.
Gulur forseti,
rauð alþýða og
hvít yfirstétt
Enn á ný er lýðræðið komið
á undanhald í Rómönsku
Ameríku. 5. apríl tók Alberto
Fujimori, hinn japanskættaði
forseti Perú, sér einræðis-
vald með stuðningi hersins,
leysti upp þingið, nam
stjómarskrána úr gildi, inn-
leiddi ritskoðun, lét hand-
taka blaðamenn og hneppti
stjómmálamenn í stofúfang-
elsi.
Allt þetta er ósköp kunnuglegt á
rómanskamerískan mælikvarða.
Sem og það að Fujimori segist ætla
að innleiða lýðræði á ný, þegar hann
í krafli „aukins" forsetavalds hafi
útrýmt spillingu, komið lagi á efna-
hagsmálin og barið niður eiturlyfja-
hringa og vinstriskæruliða.
,,Ný heimsskipan"
í hættu
Ríki þau er mest fjárráð hafa for-
dæmdu eða hörmuðu þegar í stað
valdaránið og settu í gang efnahags-
þvinganir gegn Fujimori. Bandarík-
in stöðvuðu efnahagsaðstoð við
stjóm hans, Alþjóðlegi gjaldeyris-
sjóðurinn sömuleiðis og Þýskaland,
Japan og Spánn, sem fóru vægar í
sakimar, höfðu eigi að síður við orð
að gera slíkt hið sama. Bush Banda-
ríkjaforseta, sem líkt og fyrirrennar-
ar hans Wilson og Roosevelt rikir á
tímamótum og vill eins og þeir
koma á „nýrri heimsskiparí' með
Fujimori klæddur aö indiónasib
- vinsældir hans byggjast mik-
iö til á andúð á yfirstétt og
hvitum mönnum.
Garcia - stríö hans viö Alþjóð-
lega gjaldeyrissjóöinn skildi
eftir sig 7650% veröbólgu.
lýðræðissvip, brá sérlega illa í brún
við þessar fféttir frá Perú, sem hann
óttast að komi niður á sér i banda-
rísku forsetakosningunum í haust.
Þeir sem þekkja vel til í Róm-
önsku Ameríku munu yfirleitt ekki
hafa orðið mjög hissa. Spánverjar
og Portúgalar, sem lögðu heims-
hluta þennan undir sig á 16. öld,
komu þar á félagsformum sem þeir
höfðu tekið að erfðum ffá Róma-
veldi. Eitt megineinkenni þeirra
forma er dýpri stéttaskipting en
nokkru sinni liefur fest rætur í Norð-
ur- Evrópu og þar með fylgjandi
gífúrlegur munur á efnahag há- og
lágstétta. Við þetta bættist svo kyn-
þáttarígur og -hatur, þar eð yfirstétt-
ir Rómönsku Ameríku hafa allt til
þessa dags verið (eða þóst vera)
hvítar, en lágstéttir, mikið til kornn-
ar af indíánskum frumbyggjum og
blökkumönnum innfluttum til þræl-
dóms, hinsvegar rauðar eða brúnar
eða svartar á hörund.
Frá illu til hins verra
1 Perú hefur löngum verið mál
manna að allt frá því að Pizarro
konkistadór kollvarpaði velferðar-
ríki Inka liafi þróunin í því landi í
stórum dráttum verið ffá illu til hins
verra. Spilling þarlendis er svo mik-
il að hún þykir ganga úr hófí, miðað
við það sem gerist í Rómönsku Am-
eríku yfirleitt.
Að sögn bandaríska blaðsins
Washington Post eru laun aðeins
firnmti eða tiundi hluti tekna perú-
anskra dómara, hitt eru mútur. Svo
spilltir eru dómstólamir, segir sama
blað, að vonlaust er að fá þá til að
taka mál fyrir nema með mútum.
Lögreglan kemur fram eins og ma-
fia og kúgar fé af kaupmönnum,
götusölum og bílaeigendum, sem
teknir eru fyrir brot á umferðarregl-
um, hvort sent þeir hafa gerst sekir
urn þau cða ekki.
Eftir því hefur verið spilling
stjómmálamanna, sem flestir em af
hvítu yfirstéttinni.
Þrir fjórðu landsmanna búa við
kjör sem skilgreind em í hagskýrsl-
um sem „rnjög inikil fátækt". Milj-
ónir manna hafast við í skúrahverf-
um sem sprottið hafa og spretta upp
eins og gorkúlur kringuin borgimar,
einkuin höfuðborgina Lima. Alíka
bágur er hagur bænda, sem flestir
em leiguliðar.
Sama hvort er
Perúmenn, skrifar bandarískur
fréttamaður, hafa lengi litið svo á að
stjómir þeirra væm þegar best léti
gagnslausar.
Rúmlega tíundi hluti landsmanna,
sem alls em um 23 ntiljónir (þar af
sjö miljónir í Linta og skúraslöm-
Lík sem
Sendero
Lumin-
oso
skildi
efHr sig
- sagöir
hugar-
farslíkir
Rau&um
kmerum.
munum kringum hana), er bókaður
hvítur á þjóðskrá. Það fólk er flest af
spænskum ættum. Spænska er opin-
bert mál landsins og menning yfir-
stéttarinnar spænsk. Um helmingur
landsmanna em Indios (eins og ind-
íánar em þar kallaðir) og hinir flestir
mestísar, kynblendingar hvítra og
rauðra (eða brúnna, eins og stundum
er líka sagt).
Hinni mestanpart brúnu eða rauðu
lágstétt hefur löngum staðið nokkuð
á sama hvort stjómarfar landsins
hefur verið skilgreint sem lýðræði
eða einræði. Yfirstéttin hefur hafl
Dagur ^SIlf^
Þorleifsson
völdin hvort heldur sem var, kjör al-
mennings hafa verið jafn bág undir
lýræðis- og einræðisstjómum, of-
beldi hers og lögreglu nokkuð svip-
að undir báðum og sama er að segja
um spillingu í réttarfari.
Alan forseti Garcia, fyrirrennari
Fujimoris, skildi eflir sig verðbólgu
sem 1989 varð á ársgmndvelli
2775% og 1990 7650%. Vemlegan
þátt í að svo fór átti að Garcia hætti
að borga af erlendum skuldum með
þeim afleiðingum að Alþjóðlegi
gjaldeyrissjóðurinn lokaði á Perú.
Rasismi í sfrjórnmálum
Snemma árs 1990, eftir að Garcia
hafði hrökklast frá við lítinn orðstír,
vann Fujimori, frarn að því óreynd-
ur í stjómmálum og forkólfur ný-
stofnaðs flokks, forsetakosningar og
felldi í þeim frambjóðanda hægri-
manna og yfirstéttarinnar, rithöf-
undinn Mario Vargas Llosa, sem
líklega var þá þekktastur allra Perú-
manna, kannski að frátöldum fyrir
skömmu hættum framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, Perez de Cu-
ellar. Fujimori varð fyrsti Austur-
Asíumaðurinn til að komast á for-
setastól í Ameríku.
Leiðtogi þessi er sonur japansks
innflytjanda og blómasala og hefur
einhveija menntun í búfræði. Hann
er skapmaður sagður og ekki mjög
Iaginn í stjómmálum. Með innkomu
hans í stjómmálin varð kynþáttaríg-
urinn mjög svo áberandi í þeim. Yf-
irstéttin lét og lætur í ljós ódulda
andstyggð á „Don Fuji“, „Hirohito“
eða „E1 Chino“ (Kínveijanum), eins
og hún kallar hann, i von um að
fæla fólk frá honum með því að
minna sem mest á íramandlegt útlit
hans og uppruna. En í því snemst
vopnin í höndum andstæðinga Fuji-
moris. Einmitt það að nú kom loks-
ins fram stjómmálamaður sem ekki
var af hvítu yfirstéttinni og hún
hafði andstyggð á virðist hafa dreg-
ið að honum hinn dökka almenning.
Rasisminn er einnig frá Fujimoris
hlið; hann hefur ekki látið undir
höfuð leggjast að höfða til andúðar
indíána og mestísa á hvítum mönn-
um sem slíkum. Með því m.a.
tryggði hann sér stuðning landhers-
ins, en gagnstætt því sem er um
flestar aðrar stofnanir þarlendis em
margir mestísar og indíánar þar hátt-
settir.
Alþý&uvinsældir
valdaráns
Andúðin á yfirstéttinni og hvítum
mönnum virðist sem sé vcra helsta
ástæðan til vinsælda Fujimoris, sein
em talsverðar, þrátt fyrir óvinsælar
efnahagsráðstafanir hans. Brúna eða
rauða alþýðan virðist líta á valda-
ránið fyrst og fremst sem þátt í við-
ureign gula forsctans við hvítu yfir-
stéttina. Við valdaránið var það eft-
irtektarvert að stjómmálamenn flest-
ir bmgðust öndverðir gegn því, en
almenningur lét sér á sama standa
eða fagnaði, ekki síst þótti alþýð-
unni gaman þegar hennennimir
tóku ómjúkum höndum á þing-
mönnum sem mótmæltu valdarán-
inu. Samkvæmt niðurstöðum skoð-
anakönnunar em 66 af hundraði
landsmanna ánægðir með þessar til-
tektir forsetans.
Fujimori hefur á tveggja ára
stjómartíð sinni átt við ramman reip
að draga. Perúanska kerfið, þar sem
gamla yfirstéttin hefur enn tögl og
hagldir, hefur stöðugt leitast við að
bregða íyrir hann fæti. Hann samdi
frið við Alþjóðlega gjaldeyrissjóð-
inn og þar með ríku ríkin og lækk-
aði risið á verðbólgunni niður í „að-
eins“ 139% s.l. ár. En það gerði
hann með spamaðarráðstöfunum,
sem komu að vanda harðast niður á
þeim fátækustu. Spilling ríður hús-
um ekki síður en nokkm sinni fyrr
og skæmliðar maóískra samtaka
sem nefnast Sendero Luminoso
(Ljómandi eða Skínandi stígur) fær-
ast jafnt og þétt í aukana. Þeir eiga
auðvelt með að fá til liðs við sig at-
vinnulausa og yfirhöfuð vonlausa
unglinga úr slömmunum við Lima
og í helmingi landsins hefur nú ver-
ið lýst yfir neyðarástandi þeirra
vegna.
„Steinaldarkommún-
ismi" viö hli&in?
Sumir fréttaskýrendur telja að ótt-
inn við skæmliða þessa, sem þeir
segja í hugarfari ekki ósvipaða
Rauðum kmemm, hafi verið aðal-
ástæðan til að valdaráns Fujimoris.
En fréttaskýrendumir segja jalrí-
framt að engir muni hafa glaðst svo
við valdaránið sem maóistar þessir.
Þetta hafi þeir alltaf viljað, nú geti
þeir haldið því fram að þeir beijist
til þess að losa landið við ólöglega
valdaræningja. Og haldi ríki heim-
urinn áfram að refsa Fujimori fyrir
valdaránið með því að skrúfa fyrir
efnahagsaðstoð við hann, er hætt
við að það þýði enn rýmandi lífs-
kjör og þar af leiðandi enn aukinn
stuðning örvæntingarfullra slamm-
byggja og kotbænda við Sendero
Luminoso.
Fréttamenn sumir skrifa sem svo,
að tilraunir ríku og lýðræðislegu
landanna til að snúa Fujimori til
lýðræðis á ný gætu þannig auðveld-
lega leitt til þess að í Perú kæmust
til valda „steinaldarkommúnistar"
(eins og þýskur blaðamaður orðaði
það), sem hliðstætt Rauðum kmer-
um myndu síðan heíjast handa við
að útrýma menningu lands síns og
íbúum þess einnig að talsverðu
leyti, með það fyrir augum að eftir
þau ragnarök rísi iðjagræn jörð
vandamálalauss guðsríkis.
Fimmtudagurinn 30. april