Dagblaðið - 24.04.1981, Síða 11

/V
DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 24. APRÍL 1981.
Háskólinn og stundakennarar
11
\
í tilefni af verkfallsaðgerðum
stundakennara nú fyrir skömmu er
ekki úr vegi að velta fyrir sér hverjar
eru orsakir þess, að til þessara
aögerða var gripið, og i hverja sjálf-
heldu málefni Háskóla íslands eru
komin. Eins og fram hefur komið þá
er nú um helmingur allrar kennslu i
Háskólanum i höndum stunda-
kennara. Hefur þetta hlutfall farið
hriðvaxandi á undanfömum árum,
þar eð fjölgun fastra kennara hefur
ekki haldist i hendur við aukiö
framboð námsleiða og aukinn
nemendafjölda. Stundakennurum
má skipta i þrjá meginflokka, starfs-
menn rikisstofnana, sem taka að sér
kennshi sem aukastarf, starfsmenn
einkafyrirtæja eða sjálfstætt
starfandi menn sem kenna og hóp
manna, sem hefur stundakennslu að
aðalstarfi.
Sjónarmið þessara þriggja hópa
eru að sjálfsögðu allólik. Flestir
munu sammála um það, að ákveðinn
hluti kennslunnar sé i höndum
stundakennara t.d. 25%. Heppilegt
er að geta leitað út fyrir skólann til
sérfræðinga á ákveðnum sviðum til
þess að fá þá til að kenna slna sér-
grein. Ekki er heldur viö þvi að búast
að hægt sé að hafa starfandi við Há-
skólann sérfræðinga f öllum þeim
greinum sem kenndar eru. En jafn-
framt er ljóst, að þegar allt að
helmingur kennslunnar er orðinn í
höndum stundakennara þá er komið i
óefni.
Að þvi er ég best veit þá hefur Há-
skólinn ekki mótað neina stefnu 1
þessum málum og er það eflaust ein
af orsökunum fyrir þvi hvemig
komið er. Á undanförnum árum
hefur námsbrautum verið fjölgað
mjög við Háskólann og kennsla hafm
i fjölmörgum fræðasviðum án þess
að tryggt væri að nægjanlegur fjöldi
fastra kennara væri fyrir hendi. Rétt
væri að Háskólinn markaði þá stefnu
að ekki skuli tekin upp kennsla i nýj-
um námsbrautum fyrr en tryggt væri
að ráðnir yrðu fastakennarar til að
kenna 2/3 hluta kennsiunnar. Jafn-
framt yrði ákveðið aö sama marki
skuli náð á næstu fimm árum fyrir
allar þær námsbrautir, sem nú eru
kenndar við skólann. Verði þvi marki
ekki náð veröi viðkomandi náms-
braut lögð niður.
Margir munu eflaust telja þetta
róttækar tillögur en Háskólinn hlýtur
að verða að gera ákveðnar kröfur til
sjálfs sin til þess að tryggja gæði þess
náms, sem boðið er upp á. Jafnframt
ætti aö setja þau takmörk á stunda-
kennslu einstakra manna, að enginn
stundakennari kenndi meira en sem
svarar einni námsgrein á viku, eða 6
fyrirlestra eða jafngildi þeirra 1
annarri kennslu. Þessar tvær
aðgerðir ættu að tryggja að ekki yrðu
lengur neinir sem hefðu stunda-
kennslu sem aðalatvinnu.
Eigi að tryggja til lengdar gæði
kennslu við Háskólann þá er ljóst að
koma verður i veg fyrir það að upp
komi stétt manna sem hafi þaö að
aðalatvinnu að vera stundakennarar.
Nauðsyn þess aö í háskólakennslu
fari saman rannsóknir og kennsla
dregur enginn i efa.
Skammtíma sjónarmið rikis-
valdsins má ef til vill skiija þar eð
það er ódýrara að ráða stunda-
kennara til kennslu en fastakennara.
Kjallarinn
GeirA.
Gunnlaugsson
En sé það metnaðarmál okkar að hér
sé háskóli, sem .standi undir nafni,
þá hlýtur það sjónarmið að ráða, að
meginhluti kennsiunnar sé i höndum
fastakennara, sem stundi bæði
rannsóknir og kennsiu.
Að vlsu hef ég oft á undanförnum
árum efast um það að vilji ráðamann
sé sá aö hér sé raunverulegur há-
skóli. Gott sé að geta sagt að hér sé
háskóli en helst engu skuli til kostað
til þess, að hann standi undir naf m.
Uppiýst hefur verið að um það bil
helmingur allrar stundakennslu er
inntur af hendi af starfsmönnum
opinberra stofnana. Að öllu jöfnu þá
skila viðkomandi starfsmenn 40
stunda dagvinnu og kenna siðan i
aukavinnu. Einungis starfsmenn Há-
skólans og stofnana hans fá auka-
vinnuna greidda sem yfirvinnu, ailir
aðrir opinberir starfsmenn fá
kennsluna greidda sem dagvinnu,
þótt þeir hafi þegar skilað 40
stundum og vinnuveitandinn sé i raun
einn og hinn sami, ríkið. Ég er þess
fullviss að slíkt liðst ekki á hinum
almenna vinnumarkaði. Eða leyfir
verkalýðsfélagið á Eskifirði t.d. að
starfsmanni, sem vinnur i
hraöfrystihúsinu hjá Aöalsteini
Jónssyni á daginn og fer að vinna i
útskipun á mjöli úr loðnuverk-
smiðjunni um kvöldið, sé þá borgað
dagvinnukaup. Nei, slíkt væri aldrei
leyft. Þaö er í raun furðulegt hve lengi
þessir starfsmenn rikisins og samtök
þeirra hafa sætt sig við það að skila
ríkinu miklu meira en 40 stundum i
dagvinnu. Lög um 40 stunda dag-
vinnu voru samþykkt og hlýtur að
vera kominn timi til þess aö rfkið
sjálft verði að fylgja þeim lögum eins
og aðrir atvinnurekendur.
Geir A. Gunnlaugsson,
prófessor.
0 „Eigi að tryggja til lengdar gæði kennslu
við Háskólann verður að koma í veg fyrir
að upp komi stétt manna sem hafí það að aðal-
atvinnu að vera stundakennarar.”
Ný viðhorf til
Blönduvirkjunar
Á allra síðustu vikum hafa komið
fram merkilegar athuganir sérfræð-
inga á Blönduvirkjun. Þessar rann-
sóknir sýnast geta orðið grundvöllur
að samkomulagi um þetta viðkvæma
mál.
Aðalniðurstaðan er sú, að Blöndu-
virkjun geti orðið fyllilega eins hag-
kvæm og áætlað hefur verið, þó að
miðlunarlón hennar verði minnkað
um nærri helming, með þvi eina skil-
yrði að fyrri áfangi Fljótsdalsvirkjun-
ar komi á undan Blönduvirkjun.
Þessi lausn flýtir því jafnframt að
viðunandi öryggi náist í orkuvinnslu-
kerfi iandsins.
Það er sannarlega ekki vanþörf á
að útskýra þessa óvæntu og furðu-
legu niðurstöðu, og við vonum, að í
þeim hugleiðingum verði ekki hallað
réttu máli.
Það sem nú vantar tilfinnanlegast i
orkuvinnslukerfi landsins eru stórar
vatnsmiðlanir því að án þeirra koma
nýjar virkjanir að takmörkuðu gagni.
Menn munu vera sammála um, að
auk þess sem lokið verði við Hraun-
eyjafossvirkjun, þurfi á næstunni að
veita drjúgu vatni úr ýmsum Þjórsár-
kvíslum til Þórisvatns, auk þess sem
rými vatnsins verði aukið um allt að
75% og ennfremur verði gerð stífla í
Þjórsá og Tungnaá við Sultartanga
til þess að auka hagkvæmni Búrfells-
virkjunar. Þá fyrst komi til nýjar
virkjanir, og stóra spurningin er þá,
hvort Blönduvirkjun eða Fljótsdals-
virkjun verður fyrr fyrir viiiriu, þvi
utan eldvirkra svæða koma vart aðr-
ar virkjanir til greina. En þar sem
vatnsmiðlunarþörfin verður þá enn
mjög brýn, er nauðsynlegt, að fyrri
virkjuninni fylgi allmikil vatnsmiðl-
un. Hér er komið að kjama þessa
máls:
Fljótsdalsvirkjun og
1000 œrgilda land í
Húnaþingi
Ef byrjað væri á Blönduvirkjun,
þýðir þetta, að varla yrði komist hjá
að fylgja þeirri tilhögun, sem helst
hefur verið til umræðu fram að
þessu, að mynda yfir 400 gígalltraión
fyrir ofan Reftjarnarbungu og vestur
um Kolkuflóa. Ef fyrst væri tekinn
fyrir fyrri áfangi Fljótsdalsvirkjunar,
horfir málið öðru visi við. Þar verður
tiltölulega mikil vatnsmiðlun, um
....—
það er ekki deilt. En þegar hún væri
komin í gagnið, sýnir það sig með út-
reikningum á áratuga rennsiisskýrsl-
um, að í Blönduvirkjun, sem á eftir
kæmi, væri hreinlega ekki nauðsyn-
legt að hafa miðlunina eins stóra og
fram að þessu hefur verið ætlað. Um
200 gígalítra lón fyrir austan Sandár-
höfða væri þá ákjósanleg iausn, og
stækkun þess lóns kæmi varia til
greina sem skynsamleg framkvæmd
fyrr en nokkrar fleiri stórvirkjanir
væru komnar í viðbót, sennilega ekki
fyrr en eftir aldamót. Með þessum
hætti mundi Blanda skila um 6%
minni orku en með stóra lóninu, en
hún yrði lika ódýrari sem þeim litla
mismun næmi, og vel það. Með þessu
væri hlíft landi, sem hefur um 1000
ærgilda beitarþol.
Þessi röksemd ein sér gerbreytir
öllu viðhorfi til þessara mála. En
ekki er nóg með það. Lítum nú að-
eins á, hvaða áhrif það hefði á öryggi
orkuvinnslunnar í landinu, hvor
röðin væri valin, Bianda — Fljóts-
dalsvirkjun eða Fljótsdalsvirkjun —
Bianda. Virkjanafræðingar telja, að
úr fullum núverandi miðlunarlónum
megi fá um 16% árlegrar orku-
vinnslu. Þetta þykir allt of litið eins
og best sást á hinum nýliðna harða
vetri. Með fyrirhuguðum miðlunum
á Þjórsársvæði hækkar þessi tala í 21
hundraðshluta. Komi Biönduvirkjun
næst eykur hún þetta miðlunarhlut-
fall í 23 eða 24% eftir því hvort
minna eða stærra lónið væri valið.
Með því að láta Fljótsdalsvirkjun,
fyrri áfanga, koma á undan Blöndu
kæmist miðlunarhlutfailið þá strax í
30. Þegar Blönduvirkjun væri svo
komin tii viðbótar væri, eins og áður
segir, engin ástæða að hafa miðlun
hennar öliu meiri en 200 gígalítra lón
við Sandárhöfða og þar með mundi
miðlunarhlutfallið á landinu haidast
áfram i 30 sem nálgast mjög þá tölu,
sem er talin hæfileg hér á landi.
Þannig væri því flýtt um jafn mörg ár
og það tekur að virkja Blöndu að
landsmenn geti búið við sæmilegt
öryggi í orkumálum. Og þess má geta
í leiðinni, að jafn nauðsynlegt er, að
Fljótsdalsvirkjun komi á undan
virkjun við Sultartanga, ef stefna
skal aö auknu öryggi í orkuvinnslu.
Síðari áfangi Fljótsdalsvirkjunar á
eftir Blödnu mundi svo enn hækka
miðlunarhlutfallið um 3.
Leyndardómur
samspilsins
Mönnum finnst nú kannski að þessi
röksemdafærsla tninni á töfrabrögð
eða sjónhverfingar. Hvers vegna nýt-
ist rennsiið i Blöndu svo miklu betur
eftir aö Fljótsdalsvirkjun er komin í
gagnið? Skýringin liggur í hringteng-
ingu háspennulínanna á iandinu. í
stað þess að Blanda ein þurfi að vera
sjálfri sér nóg að verulegu leyti um
rennsli, bæði sumar og vetur, getur
hún svo að segja samið við Fljóts-
dalsvirkjun um verkaskiptingu.
Fljótsdalsvirkjun mundi þá hlifa afl-
vélum sinum á sumrin og safna vatni
í óða önn á hálendinu, en fengi
Blöndu á meðan til að renna tiltölu-
lega ört fram hjá Sandárhöfða.
Lánið yrði svo borgað aö vetrinum,
þegar Blanda fengi að mala í ró og
næði, en austan lands væru hjólin
látin herða á sér að sama skapi. Þótt
þetta sé yfirborðsleg skýring, ætti
hún að gefa nokkra innsýn í leyndar-
dóma þessa samspils.
Eins og við gátum um áður, er auð-
vitað hugsanlegt að á næstu öld yrði
hagkvæmt að stækka Blöndulón, og
þvi er ekki að leyna, að á hálendinu
þurfa miklar vatnsmiðlanir að koma
til í framtiðinni. Ákvarðanir um
margar þeirra verða erfiðar vegna
eyðingar á lífríki sem er einmitt hvað
blómlegast i þeim iægðum, sem helst
koma til greina til vatnsmiðlunar.
Hins vegar verður þá oröið öllu betra
svigrúm en nú til aö velja þessum
£ . í staö þess aö Blanda ein þurfí að
vera sjálfri sér nóg aö verulegu leyti um
rennsli, bæði sumar og vetur, getur hún svo að
segja samið við Fljótsdalsvirkjun um verka-
skiptingu... ”
Kjallarinn
Jónas Tryggvason
miölunum staði viða um land, vegna
bættrar hringtengingar raforkunnar
og stærra kerfis en nú er. Og jafnvel
þótt seinna þyrfti að drekkja Kolku-
fióa og öðrum svæðum þar um
slóðir, sýnist það vera ástæöulaust,
að ekki sé sagt þjösnalegt, að flýta að
óþörfu þeirri landeyðingu.
Þakkarvert að mann
hafa haldið ró sinni
Það kann að þykja undarlegt, að
hugmyndir eins og þær sem hér hefur
verið lýst, skuli ekki hafa komið fram
fyrr því að ekki er ástæða að efast um
hæfUeika og reynslu þeirra sérfræð-
inga sem hafa fjallað um þessi mál.
Skýringin á þessum drætti er auðvit-
að sú hvað þessi viðfangsefni eru
viðamikil og margslungin. Af þvi má
aftur ráða, hvað það er óviturlegt, að
teknar séu skyndiákvarðanir í siikum
málum, og sist af öllu i baráttuhita.
Það er því þakkarvert, að ráðamenn
skuli hafa haldið ró sinni og beðið
þess, að málið yrði þrautkannað frá
sem fléstum hliðum. Jafnframt sést á
þessu, hvað það er hyggileg stefna að
hafa í hvert sinn úr nokkrum virkj-
anakostum að velja svo aö hægt sé að
tengja þáá hagkvæman hátt.
Aö fórna metnaöi
sfnum dregur ekki úr
sœmd
Við skulum nú víkja nokkrum
orðum að þýðingu Blönduvirkjunar
fyrir atvinnulif héraðsins. Sú er
reynsla Rangæinga að þrátt fyrir
góðar tekjur meðan á virkjanaskorpu
stendur getur tímabilið á eftir orðið
erfitt og mestu skiptir að hugsa fyrir
því. Spurningin er hvort ekki er
nauðsyniegt að ieggja grundvöll að
þessari nýju atvinnustarfsemi áður en
upplausnarástand virkjunartimabils-
ins byrjar. Þau ár sem líða þar til
virkjun hefst þurfa þvi siður en svo
að fara til ónýtis. Seinkun virkjunar-
innar getur meira að segja haft þann
Páll Bergþórsson
kost í för með sér að verkinu verði
dreift á lengri tíma en ella ýmis undir-
búningur framkvæmda verði hafinn
áður en fyrri áfanga Fljótsdalsvirkj-
unar lýkur og farið nógu hægt í sak-
irnar til þess að héraðsmenn komist
yfir sinn hluta af verkinu án þess að
vanrækja að búa í haginn fyrir fram-
tíðina. Á þessu ættu stjórnvöld að
hafa skilning enda gæti siik tilhögun
orðið að sumu leyti hagkvæm frá
þeirra sjónarmiði. Þá væri þessi tími
kjörinn til tilrauna með uppgræðslu
sem hefur komið til tals í því skyni að
bæta að nokkru leyti þaö land sem
virkjunin kaffærir.
Auk þeirra röksemda, sem áður
eru taidar og við álitum að skipti
sköpum um hvaða virkjanaröð skuli
valin má enn nefna fleiri atriði. Nátt-
úruverndarráð hefur bent á þá
reynslu, sem hefur fengist af auknu
vetrarrennsli í Þjórsá, sem hefur leitt
til aukinna fióða og ísahranna neðan
til í ánni. Líkur eru á að hliðstæð
fyrirbæri gætu átt sér stað neðan til í
Blöndu ekki síst niður við Blönduós.
Þeirri tilhögun, sem hér hefur verið
rædd, fylgir að dregið verður úr vetr-
arrennsli Blöndu miðaö við fyrri
áætlanir og þar með ætti þessi hætta
að minnka. Rétt er þó að nefna að af
þessu mundi leiða nokkuö aukið vetr-
arrennsli í Fljótsdal en það hefur ekk-
ert óhagræði í för með sér vegna
vatnsmiðlunar í Lagarfljóti.
Það er einiæg von okkar að sú
vitneskja, sem sérfræðingar hafa nú
aflað i þessum efnum, verði notuö til
að leysa farsællega og viturlega þá
heitu deilu sem virkjun Blöndu hefur
vakið upp. Ef til vill þurfa allir aðil-
ar, fyrir norðán, sunnan og austan,
að fóma nokkru af metnaöi sínum til
þess að svo megi verða en ekki mundi
það draga úr sæmd þeirra af mála-
lokum.
Jónas Tryggvason
Páll Bergþórsson,
veðurfræðingur.