Tíminn - 17.04.1966, Blaðsíða 6

StTNNUDAGTTR 17. aprfl 19«
é TlMINN
Sjötugur í dag:
HALLDÓR ASGRÍ MSSON
alþingismaöur
Áríð 1896 var aS mörgu leyti
eftirminnilegt. Það ár, um mán-
aðamótin ágúst — september,
gengu ákafir jarðskjálftar á Suð-
urlandsláglendi. Jörðin gekk í
bylgjum sem hafsjór. Hús hrundu
svo hundruðum skipti. Skriður
féliu úr fjöllum, björg klofnuðu
og fjöldi jarða skemmdist. Á Aust-
uríandi var sumarið votviðrasamt,
og 2. október gerði þar ofsarok
af norðri með feikna fannkomu,
og héilzt nær sex sólarhringa. Man
ég, að fyrstu þrjá sólarhringana
var veðrið svo afskaplegt, að full-
röskir karlmenn treystu sér ekki
út úr húsum. Fé fennti um allt
Fljótdalshérað, og verið var að
grafa það upp, lifandi og dautt
í margar vikur. Tjón bænda varð
víða mjög mikið. En þá hafði um
skeið verið betri afkoma manna
á Austurlandi en víðast annars-
staðar á landinu. Margir bændur
á Fljótdalshéraði voru þá sæmi-
lega efnum búnir. Þá vonu enn
fráfærur og gnægð mjólkurmatar
og arðsöm saia á sauðum til Eng-
lands. Flestir bændur á Héraði
verzluðu þá við sitt eigið verzlun-
arfélag, Pöntunarféiag Fljótdals-
héraðs, er þá hafði aðalbækistöð
sína á SeyðisfLrði. En þetta ár var
í enska þinginu bannaður innflutn
ingur 6 ..lifandi fé til Englands.
Þetta tvennt, bann Breta á lif-
andi fé- og fjárskaðaveðrið mikla,
var mikið áfall fyrir bændur
eystra. En ekki bugaðist kjarkur
þcirra, og flestir bændur á Fljóts-
dalshéraði munu um síðustu aida-
mót hafa talið stétt sina sjálfstæð-
ustu stétt þjóðarinnar, og unað
vel hag sínum.
Þegar þeir atburðir gerðust,
sem að framan greinir, bjuggu að
Brekku í Hróarstungu hjónin Ás-
gríöiur Guðmundsson og Katrín
Björnsdóttir. Ég rek hér ekki ætt-
ir þeirra, en bæði voru þau kom-
in af greindu og þrekmiklu skap-
festu fólki. Einn langafi Ásgríms
var Jón sterki Árnason í Höfn
í Borgarfirði, sem var annar hinna
nafnkunnu Hafnarbræðra, sem á
sinni tíð voru taldir sterkustu
menn á íslandi, en einig greind-
ir sómamenn. Ásgrímur var at-
orkumaður, fjörmaður mikill og
karímenni, glæsimenni á velli,
djarfur í framkomu, hreinskilinn,
hreinskiptinn og vinfastur. Katrín
kona hans var greind skapfestu-
kona og drengur hinn bezti. Bæði
voru þau hjón búmenn góðir og
gestrisin. Hinn 17. apríl þetta um-
rædda ár (1896) fæddist þeim
hjónum sonur, er í skírninni hlaut
nafnið Halldór. Mun hann hafa
verið látinn heita eftir móðurbróð
ur sínum, Halldóri Björnssyni í
Húsey, kunnum góðum bónda og
sómamanni.
Frá Brekku fluttu þau Ásgrím-
ur með böm sín til Borgarfjarðar
og keyptu þar jörðina Gilsárvalla-
hjáleigu, en fengu breytt á henni
nafni, og nefndu hana Grund. Þar
bjuggu þau góðu búi og bættu
jörðina mikið. Borgarfjörður er
fögur sveit og grösug. En stór-
viðri geisa þar ærið oft og mikl-
um snjó kyngir þar niður flesta
vetur.
Halldór Ásgrímsson ólst upp á
Grund í sy'stkinahóp. Það sýndi
sig brátt að hann hafði erft kosti
foreldra sinna. Hann lærði par
«ð vera viðbúinn átökum Dyrfjalla
bylja og norðaustan stórhríða.
Þessi átök voru í samræmi við
meðfætt eðli hans. Að láta ekki
bugast á hverju sem gekk var
sterkur þáttur í upplagi hans og
skapgerð.
Ég sem þessar línur rita, flutti
til Borganfjarðar haustið 1909 og
stofnaði þar unglingaskóla. Næsta
haust á eftir settist Haildór í skól-
ann. Fann ég bnátt, að hann var
bæði greindur og mannsefni, sem
mikils mátti vænta af. Þá var með-
ai nemenda í efri bekk skólans
Anna Guðný Guðmundsdóttir, af-
burða vel gefin og hugþekk stúlka,
dóttir merkishjónanna Þórtiöllu
Steinsdóttur og Guðmundar Jóns-
sonar útgerðarmanns á Hóli í
Bakkaþorpi. En hennar get ég hér,
því seinna féllu hugir þeirra Hall-
dórs saman og þau giftust árið
1922.
Halldór lauk prófi frá Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri vorið
1916. í Samvinnuskólanum sat
hann veturinn 1920—21 og lauk
þaðan prófi um vorið.
Snemma bar á félagsmálaáhuga
hjá Halldóri og í þeim efnum
féllu skoðanir þeirra feðga í sama
farveg. Ásgrímur hafði verið í
Pöntunarfél. Fljótsdalshéraðs, og
taldi hann bændum hagkvæmast,
að þeir ættu sjálfir verzlanir þær,
sem þeir skiptu'við: Ræddu'þeir
feðgaf það oft við mig o. fl. sveit-
unga sína, að nauðsyn bæri til
þess, að Borgfirðingar stofnuðu
kaupfélag. Aðeins ein verzlun var
á Borgarfirði, útibú frá hinum sam
einuðu íslenzku verzlunum. Alloft
var vöruskortur hjá verzluninni,
sem að einhverju leyti mun hafa
stafað af slæmum samgöngum við
Borgarfjörð, enda oft erfitt að ná
í nægar nauðsynjavörur eftir að
stríðið hófst 1914. Það var þó dug
legur og mjög vinsæll verzLunar-
stjóri fyrir verzluninni. Sumarið
1918 var svo komið, að allmargir
bændur og þurrabúðarmenn í
Bakkaþorpi stofnuðu kaupfélag fyr
ir forgöngu þeirra Grundarfeðga.
Nokkru seinna gengu nær allir
bændur í Hjaltastaðaþinghá og víð
ar af Úthéraði í félagið og flestir
þeir Borgfirðingar, er voru heirn-
ilisfeður og ekki höfðu verið stofn
félagar. Eftir áskorun félagsstjórn
ar og félagsmanna veitti ég kaup-
félaginu forstöðu þann tima, er
ég átti eftir að dvelja í Borgar-
firði. En Halldór var formaður fé-
lagsstjórnarinnar, og gegndi kaup-
félagsstjórastarfinu, er ég sat á
þingi, nema veturinn 1920—21, er
hann var í Samvinnuskólanum.
En þá um haustið flutti ég bú-
ferium með fjölskyldu mína til
Abureyrar, en Halldór var ráðinn
kaupfélagsstjóri.
Árið 1940 flutti Halldór búferl-
um til Vopnafjarðar og tók þar
við framkvæmdastjóm kaupfélags
ins, jafnframt því, sem hann enn
um tvö ár hafði yfirstjórn Kaup-
féiags Borgarfjarðar. Auk kaupfé-
lagsstjórastarfsins hlóðust á Hall
dór opinber störf. Hann sat í sýslu-
nefnd Norður-Múlasýslu árin 1923
—40 og 1942 — 1959. í hrepps-
nefnd Borgarfjarðar sat hann
1928—40 og i hreppsnefnd Vopna-
fjarðar 1942—‘46. Hann var kos-
inn þingmaður fyrir Norður-Múla-
sýslu 1946, og frá þeim tíma hef-
ur hann átt sæti á Alþingi. Nú
er hann einn af þingmönnum Aust
urlandskjördæmis.
Hann raik búskap á föðurleifð
sinni Grund árin 1923—32.
Eins og sjá má af framansögðu
hefur Halldór um áratugi haft
mikið að segja um framgang mála
í Norður-Mulasýslu og taunar alls
Austurlands. Fyrir hans atbeina
kom ein af fyrstu dráttarvélum,
er til landsins voru fluttar til
Borgarfjarðar, enda hefur ræktun
lands £ Borgarfirði átt mikinn þátt
í þvi að engin jörð í Borgarfirði
sjálfum hefur farið í eyði, heldur
aðeins í nokkrum afskekktum vík-
um, er tiiheyra hreppnum, enn-
fremur, að byggðin hefur haldist
við í Baifckaþorpi, þrátt fyrir
margra ára fiskileysi. Einnig hef-
ur síldarverksmiðjan þar veitt
þorpsbúum talsverða atvinnu, en
Halldór mun hafa átt drýgstan
þátt í að hún var reist og sömu-
leiðis í hafnarbótum þeim, er
gerðar hafa verið á Borgarfirði
hin síðari ár.
Halldór beitti sér fyrir þvi, að
síldarverksmiðja var reist á Vopna
firði. Hún var fullgerð um sama
leyti og aðalsíldveiðamar á sumr
in hófust við Austurland. Á
rekstri Vopnafjarðarverksmiðj-
unnar mun hafa orðið mikiil hagn
aður. Eins og kunnugt er, er
Vopnafjörður mikil og góð sveit.
Eftir að Halldór tók við stjórn
kaupfélagsins þar, batnaði hagur
þess, og er ég kom £ heimsókn
til hans þangað fyrir nokkrum ár-
um, sagði hann mér, að enginn
félagsmaður hefði skuldað félaginu
um síðast liðin áramót, og skild-
ist mér, að svo myndi jafnan vera
um hver áramót. Auðséð var á
öflu, að hagur bænda var þar góð-
ur, ræktun mikil, húsakostur næg-
ur og menningarbragur á allri
umgengni.
Er Bunaðarbankinn stofnaði úti
bú á Egilsstöðum árið 1960 tók
Halldór við stjórn þess og M um
leig af kaupfélagsstjórastarfinu á
VopnafirðL Þá álitu margir, að
útibú þetta myndi verða þungur
baggi á aðalbankanum, og lítið
var fé það, sem bankin nlét það
fá. En Halldór sýndi i bankastjóra
starfi sinu sömu hagsýni og
dugnað sem i öðrum störfum sin-
um. Hann fékk brátt ótrúlega mifc
ið sparisjóðsfé inn í banfcann, og
náði viðskiptamönnum víðsvegar
um Austurland. Er útibúið á Eg-
ilsstöðum nú þegar orðið ótrú-
lega sterk stofnun undir stjóm
Halldórs, og rekstursafkoma þess
þannig, að til hreinnar fyrirmynd-
ar telst.
Jafnan frá því, að Halldór kom
fyrst á Alþingi hefur hann setið
í fjárveitinganefnd, og er mér
sagt af öðrum þingmönnum, að
enginn af þeim mönnum, er nú
sitja á Alþingi sé eins kunnugur
fjárlögunum serai Halldór.
Nærri má geta, hve mjög saga
Halldórs Ásgrímssonar er tvinn-
uð sögu Norður-Múlasýslu, þar
stm hann hefur lifað og starfað
frá barnæsku og hverisu margan
vanda hann hefur leyst fyrir kjör-
dæmi sifct á tuttugu ára þingsetu-
tímabili. „Ég held að vart geti
verið til betri þingmaður fyrir sitt
kjördæmi en Halldór,“ skrifaði
samþingsmaður Halldórs í afmæl-
isgrein um hann, er hann varð
sextugur.
Halldór Ásgrimsson hefur verið
hamingjumaður um ævina. Það
tel ég fyrst, að hann átti ágæta
foreldra, er veittu honum gott
uppeldi. Þar naest, að honum hef-
ur auðnazt að hafa aðstöðu til að
starfa alla sína ævi, þar sem hann
var fæddur og uppalinn og ætt-
menn hans hafa lifað um aldir.
En þó var sú hamingja hans mest,
að eiga þá konu, sem í engu var
minni en hann sjálfur, og bjó
honum það heimili, að allir undu
sér þar vel, hvort sem þeir vqth
þar lengri eða skemmri tíma. Syn
ir þeirra Halldórs og Önnu Guð-
nýjar eru: Árni, hrlm. í Kópavogi
Ásgrfmur, kaupfélagsstjóri á
Hornaifirði, Ingi Bjðm, sMpstjóri
I Keykjavík, Guðmundur, stýrimað
ur í Reykjavík og Halldór, kaup-
félagsstjóri á Vopnaffirði.
Sjötiu ár eru nú á dögum ekki
talinn hár aldur. Halldór Ásgríms
son er því enn ekM orðinn gam-
all maður. En á þeim sjötíu ár-
nm, sem hann hefur lifað, hafa
orðið meiri breytingar, en á
mörgum öddum áður, og sneggri
og stærri þjóðfélagslegir jarð-
skjálftar, ef svo má að orði kom-
ast, en nofckm sinni fyrr. Margt
hið gamla heffur hrunið til gmnna,
enda var sumt af því feysMð og
fúið. Margt nýtt, gott og glæsi-
legt heffur risið á rústunum En
þjóðfélagsbyltingin hefur orðið
uggvænlega afdrifarik fyrir af-
skekkt bændabýlii og jafnvel fyr-
ir bændastéttina í heild. Bænda-
menning heffur um aldir verið
grundvöllur íslenzkrar menn'.ngar.
En hvað verður um fslenzka menn
ingu, ef svo verður þrengt að
bændastéttinni, að menningar
hennar gætir litfls eða einskis i
þjóðfélaginu?
Þessa hættu hefur Halldór Ás-
grímsson skilið. Hann hefur um
áratugi verið framarlega í flokki
þeirra baráttumanna, er stutt hafa
af alefli ræktun landsins, viðhald
bændabýlanna og þjóðlega menn-
ingu.
Allir vinir Halidórs Ásgrímsson
ar áma honum heilla með hin
liðnu sjötíu ár, og óska 1' ss að
hann lifi enn lengi, sjái byggð
eflast i landi, og auðnist þannig
að njóta ávaxrta af startfi sínu og
baráttu.
Þorsteinn M. Jónsson.
Halldór Ásgrímsson, aliþingm
maður verður sjötugur í dag.
Hann er þannig nær tveim tugum
ara fyrr á ferð en ég — eftir al-
manaM og Mrkjubókum.
Hér skilur þó meira á miUi. Á
meðan ég var enn ungiingnr i
skjóli foreldra og ættmenna, þá
stóð hann í fylMngarbrjósti í bar-
áttu austfirzkra alþýðumanna þar,
og þá er barátta þeirra hefur hvað
tvfsýnust orðið á þessari öld.
En þótt ég minnist þess tíma
fyrst og fremst sem ungmenni og
áhorfandi þá hugsa ég jafnan með
mikilli þökk og virðingu til þeirra
manna er þá stóðu í eldlínunni,
enda ruddu þeir margri hindmn
úr vegi okkar, er síðar fómm.
Viðhrögð þeirra síðar á ævi er
mér gjamt að skoða með hlið-
sjón af atburðum þessa tímabils.
Því sumum varð baráttan ofraun,
þeir urðu ekki síðan samir menn,
aðra herti hún og stælti. Haildór
Ásgrímsson var tvímælalaust J
hópi hinna síðar töldu.
Persónuleg kynni mín af Hail-
dóri hófust fynst um 1950. Þá átti
ég um skeið sæti á Alþingi ásamt
honum.
Frá þeim tíma er mér Halldér
minnisstæðastur sem harðsnúinn
og þrautseigur baráttumaður fyrir
kjördæmi sitt og umbjóðendur. 1
öllum byggðum landsins biðu verk
efni, brýn og mörg, miMu fleiri
og stærri en möguieikarnir til að
leysa þau með svo skjótum hætti,
sem hugur stóð tfl, svo oft var
við raman reip að draga.
Á þessum árum störfuðu sam
stjórnir Framsóknarflokksins og
Sjálfstæðismanna. Stjórnarand
stæðingar sögðu, að á stjórnar
heimilinu giltu helmingasMpti! —
Svo mikið var víst, að þannig vaj
högum háttað, að eigi sMpti lith
hvemig á spilum var haldið í sam
sMptum stjómarflokkanna varð
andi fjárveitingar og aðra með
ferð máia á Alþingi. Og vitan
lega því fremur, sem oft var ai
Framhald á bls. 11