Tíminn - 17.04.1966, Blaðsíða 7

SUlVJfUItAGUK R. aprfl 1968
„Sumar í hvítavoðum“
Þessi vetur er á enda. Vikan,
sem er að hefjast, ber í fangi
sumardaginn fyrsta mesta fagn
aðardag íslendinga að fomu og
nýju. Eftirmæli þessa vetrar
verða þau, að hann sé eina hinn
harðasti á síðustu áratugum, þó
að við höfum sloppið við hafís.
Snjógþjmgsli hafa verið með ein
dæmum að minnsta kosti urn
norður- og austurhluta landsins
en sunnan fjalla frosthörkur ó-
venjulegar og fumbulkuldar,
sem herjað hafa nakta jörð. f
snjóahéruðum landsins hefur
búfé verið á gjöf allt frá því
um miðjan nóvember, og vafa-
Iftið er nú viða farið að sneið-
ast um heyjaforðann. Þótt lík-
lega sé komin upp jörð víðast
hvar nú og farið að beita, eru
héruð ÖH norðan og austan fjalla
og raunar meginhluti landsins
snjóum vafinn enn. Sumarið
heflsar í hvftvoðum, eins og Jón
Þorsteinsson á Amarvatni sagði
í vfcu sinni.
Sk» má seinna á rós a rein
röggvist sólar boðum,
þó að birtist svanna og svein
sumar í hvítavoðum.
Og þrátt fyrir hvítavoðirnar
mtm von manna um gott sumar
vera söm og sterk, von um að
rósir sumarsins röggvist sem
fyrst og bezt boðum sólar
EinangruD snjóanna í vetur
hefur vafalaust orðið mörgum
þung raun og því íremur, sem
menn eru slíkri einangrun ekki
vanir frá síðari árum. Heilar
sveitir og byggðarlóg, hvað þá
einstakir bæir, urðu í verstu og
lengstu stórhríðarköflunum í
vetur einangruð vikum saman,
vegalaus, símalaus og rafmagns
laus. Fðliki, sem er vaxið upp við
það og vant því að geta alla
jafna náð tfl. nágranna og notið
venjulegra samfélagþæginda,
brá mjög við þetta, og menn
átta sig í raun og veru ekki á
því, fyrr en yfir djmur, hve
menn eru orðnir háðir ýmissi
tækni og þægindum og telja
slíkt sjálfsagða hluti. Áhrif
slíkrar reynslu, sem áður fyrr
fékk ekki mjög á þá, sem vanir
voru að þreyja þorrann og gó-
una, eru sálræn og dýpri en
menn gera sér ljóst, og lítiil vafi
er á því, að ótti við það, að
þetta hendi aftur og aftur, veik-
ir staðfestu manna til þess að
búa á slíkum stöðum áfram, og
er það að vonum. í vetur kom
enn í ljós, hve góðir snjóbílar
eru nytsöm og og mikilvæg tæki
en við áttum of lítið af þeim.
Við erum yfirleitt varbúnir til
þess að létta þjóðinni baráttuna
við veðurhörkur landsins. Þessi
vetur kenndi okkur líka, að það
er ekki nema á snjóléttum vetr-
um, sem við getum vænzt þess
að halda vegum opnum með því
að ryðja snjó af þeim. Við þurt'-
um nýja tækni í þeim efnum.
einhvers konar snjóþjöppu,
sem geti troðið braut í snjóinn
sjálfan fyrir flutningatæki. Það
er nauðsynlegt, að eftir slíkum
tækjum sé hugað og reynt að
þreifa sig áfram til nýrrar
reynslu, er að haldi megi koma
i næstu snjóavetrum.
Þjóðin á að dæma
Fyrsta lota umræðnanna á Al-
þingi um álverssamninginn við
TÍMINN
1
Siðleysi uppgjafar-
manna.
Það hendir oft smámenni, sem
neyddir eru til uppgjafar í bar-
áttu fyrir illum málstað, að
þeir grípa til hinna furðulegustu
óyndisúrræða í því skyni að
reyna að bjarga skinni sínu und-
an þunga sakar, sem þeir hafa
sjálfir stefnt að sér og reynt að
koma fram með blekkingum.
Eftir því sem menn eru minni
gerðar kemur þetta siðleysi upp
gjafarinnar oftast betur i ljós.
Þegar fokið var í öll varnar-
skjól á málhrakningi rflcis-
stjrnarinnar í meginatriðum ál
málsins í umræðunum á dögun-
um, greip Jóhann Hafstein iðn-
aðarmálaráðherra til þess ráðs
að segja, að Ólafur Jóhannesson
sem gleggst og rökfastast hafði
bent á óhæfi gerðardómsákvæð-
isins, hefði fengið vitneskju um
þetta ákvæði, er honum var
sýnt uppkast samningsins sem
trúnaðarmál eins og fleiri þing-
mönnum, og hefði hann þá ekk-
ert haft við þetta að athuga.
Þannig gripu álmenn loks til
hins smámannlegasta af óllu
smámannlegu að reyna að
minnka ábyrgð sína af unnum
afglöpum með þvi að reyna að
flækja aðra í sakarefni með sér.
Ólafur lýsti auðvitað þegar
yfir, að stjómin hefði aldrei beð
ið sig um neitt álit eða leið-
beiningar um gerð samningsins,
þó að honum hefði verið sýnt
eitthvert uppkast sem trúnaðar-
mál. Er þá skörin farið að fær-
ast upp í bekkinn, þegar stjóm-
in ætlast til þess af andstöðu-
þingmanni, sem hún sýnir mál,
er hún hefur ein með höndum
og krefst að sé trúnaðarmál, er
hann má ekki ræða opinberlega
um í einstökum atriðum, að
hann fari að láta uppi við hana
álit sitt, án þess að hún biðji
um. Stjórnin hefur aldrei viljað
þiggja nein ráð af stjómarand-
stöðunni um þessi mál. En þeg-
ar ráðherramir era fallnir í
eigin gröf, segja þeir: f>etta er
þér að kenna, þú áttir að vara
mig við þessu.
Nýr íslandsbanki?
Ýmsir hafa haft orð á því, að
íhaldsstjómin væri með álmál-
ið á ferðinni á merkilegu af-
mælisári. Það var fyrir réttum
sextíu áram, sem hús íslands-
banka reis af granni f Reykja-
vík. Það var voldugt fyrirtæki,
sem íhaldið tiúði á. Það var
mesta bankahöll á íslandi þá,
þar sem erlent auðmagn skyldi
verða lyftistöng fslands. Síðar
stóð þessi stofnun líka fyrir
mesta bankahrani í landinu og
hafði í för með sér ómæld vand
ræði fyrir íslenzka atvinnuvegi.
Á rústunum byggðu fslending-
ar svo sjálfir haldbetra banka-
kerfi af eigin rammleik. Það er
von að ýmsum detti f hug: Nú
era þeir komnir með nýjan fs-
landsbanka, stærra, voldugra og
meira fyrirtæki svo sem hæfir
umsvifum nýs tíma en verður
fall hans og ólán það, sem þjóð-
inni stafar af þessu, aðeins því
meira? Og þá kemur að fslend-
ingum sjálfum að byggja á rúst-
unum. Það er þó von allra góðra
manna. að afglöp núverandi
stjórnar i málinu verði ekki slfkt
voðavopn í hendi óhamingju ís-
I lands.
Menn og málofni
þess að ganga frá málinu að
þjóðinni fornspurðri ber henni
að verða við kröfum stjómar-
andstöðunnar um þingrof og nýj
ar kosningar um málið og stjórn
arstefnuna nú, eða a.m.k. að
leggja álsamninginn undir dóm
þjóðarinnar í þjóðaratkvæði.
Þing, sem er að ljúka kjörtíma-
bili, hefur ekki rétt til þess að
binda þjóðina nær hálfa öld af
slíkum áhættusamningi. Til þess
hefur það ekki verið kjörið.
Stjórnin hefur ekki nein hald-
bær rök gegn þeirri kröfu.
Tvö meginatriði
í umræðunum um álsamning-
inn sjálfan má segja, að komið
hafi einkum í ljós tvö meginat-
riði, sem eru þess eðlis, að ógang
andi sé að þeim fyrir íslenzku
þjóðina, og kemur þó fleira til.
Umræðurnar sýndu algera upp-
gjöf og rökþrot stjórnarinnar
við að réttlæta þessi atnði. Hún
varð að játa að rafmagnsverð
það, sem hinn erlendi auðhring-
ur á að fá, er miklu lægra en
í nokkru öðru landi, bor sem
hann kaupir rafmagn til ál-
bræðslu. 28% lægra en í Nor-
egi, sem er sambærilegast, og
ekki einu sinni tryggt, að það
sé kostnaðarverð frá fyrirhug-
uðu orkuveri, en þvi fylgir þó
geigvænleg fjárhagsáhætta fyrir
bjóðina vegna skyldu um fram-
leiðslu rafmagns með olíu fyrir
sama verð i viðlögum. Þar að
auki var flett svo rækilega of-
an af gyllireikningum Jóhanns
Hafstein, iðnaðarmálaráðherra,
um væntanlegan gróða af þess-
ari sölu, að hann stóð eftir sem
ábyrgðarlaus skramari með töl-
ur, sem voru hjóm eitt og reyk-
ur, og stóðust enga gagnrýni.
Þannig var blefckingavef ál-
manna flett gersamlega sundur.
Hitt miginatriði samninganna,
sem sýnir þjóðinni betur en
flest annað, hvers eðlis þeir era,
er ákvæði þeirra um erlendan
gerðardóm í ágreiningsmálum ís
lenzka ríkisins annars vegar og
hins erlenda auðhrings og hins
svonefnda „íslenzka álfélags“
hins vegar. Það sannaðist svo að
stjómin varð að játa, að slíkt
ákvæði er algert einsdæmi í
samningum hringsins við þau
sex eða sjö önnur ríki, sem hann
hefur álbræðslu í. Þetta er óvirð
ing við íslenzka dómstóla og
réttarfar og ósæmandi sjálf-
stæðri þjóð að skrifa undir slíkt.
Allra sízt, þar sem með samn-
ingnum er lögsaga um deilumál
tveggja íslenzkra aðila færð út
úr landinu. Ólafur Jóhannesson,
prófessor, kvað fyrstur manna
upp úr með það, að á þetta
gæti sjálfstætt og fullvalda ríki
ekki fallizt. Þetta er staðreynd,
sem enginn hefur enn mótmælt
með rökum, og tilburðir tals-
manna rfkisstjórnarinnar til
þess að afsaka þetta, hafa ver-
ið svo fáránlegt, að þjóð-
ina rak í rogastanz, og fyrir
þessa tilburði eina og uppgjöf-
ina, sem í þeim felst, hefur
mönnum orðið enn ljósara en
áður, hve gersamlega óhæft
þetta atriði álsamningsins er.
Hrunið vígi
Stjórnin reyndi fyrst að hasla
sér varnarvöll um þetta atriði
í því vígi, að þetta væri gert í
samræmi við alþjóðasamning,
sem Alþjóðabankinn er að reyna
að koma á og erlendi auðhring-
urinn krefst nú að ísland ger-
ist aðili að til þess að hann fái
frekari tryggingu sinna hags-
muna. Nú blasir við, að þessi
samningur er gersamlega þýð-
ingarlaus og ekki hafa einu
sinni fullgilt hann enn nema
fjögur framstæð ríki í Afríku,
sem horfa ekki í alls konar
bjónkun til þess að fá erient
4'ármagn og veita því þess vegna
alls konar aukatryggingar eins
og erlenda gerðardóma. Einnig
sagði stjórnin, að slíkt gerðar-
dómsákvæði hefði áður verið af
íslands hálfu í samningum um
olíukaup við Rússa, en þegar
upplýstist að sjálfsögðu, að það
er fíflska eða annað verra að
bera þetta saman við milliríkja-
viðskiptasamninga. sem gerast á
öðrum grundvelli. Eftir umræð-
urnar um þetta stóð .stjórnm að-
eins í hrundu vígi, og gerði sinn
hlut enn verri en áður.
srvissneska auðhringinn leiddi 1
ljós nokkrar athyglisverðar stað
reyndir um málið, bæði um með
ferð þess og efni samningsins
sjálfs.
Um meðferð málsins er það að
segja, að talsmenn ríkisstjórnar
innar og allra sízt forsætisráðh.
reyndu ekki að koma raka-
stoðum undir það, að það væri
eðlilegt, að Alþingi það, er nú
situr gerði endanlega út um mál
ið, og hefði til þess bæði sið-
ferðislegan og lýðræðislegan
rétt. Á öðrum vettvangi, í Reyk
víkurbréfi Morgunblaðsins, ját-
aði forsætisráðherrann m.a.s.
að óhæft væri að leita ekki
dóms þjóðarinnar um málið, ef
það hefði ekki verið rætt fyrir
kosningar. Hins vegar burðaðist
hann við að halda því fram, að
málið hefði verið rætt fyrir síð-
ustu kosningar, og nefndi í því
sambandi dæmi úr einni flokks-
fundarræðu sjálfs sín.
Það er auðvitað fráleitt að
segja, að stóriðjumálið hafi ver-
ið kosningamál fyrir síðustu
kosningar. Það var hvorki kom
ið á það stig, að um það væri
hægt að ræða, né að kosning-
arnar snerast á nokkurn hátt
um það, hvað þá heldur að þjóð
in gæti fengið nokkurn ávæn-
ing hvað þá meira af þeim smn-
ingskjöram, sem nú liggja fyr-
ir. Þetta tvennt er því ljóst, að
forsætisráðherra hefur játað, að
slíkt mál eigi að leggja fyrir
þjóðina áður en til ákvörðunar
kemur, og einnig hitt, að það
hefur ekki verið gert. Og þar
sem stjórnin hefur á engan hátt
rökstutt rétt núverandi þings til
Senn hefst sauðburðurinn, og ekkert er tákrænna um nýtt iíf scm
þroskast á nýju, íslenzku sumri. Enn þá eru til ung búmannsefni, sem
knnna að fagna fallegum lömbum, og í minningum hinna eldri frá
dögum æskunnar er fátt bjartara en önnin við Iambféð á góðu íslenzku
vori