Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1956, Blaðsíða 15

—..... —---------------------------
(1604) þegar Bóthildur dó í brún-
um Vestfjarða-hásléttunnar, með
barn sitt á brjósti, segir Skarðsár-
annáll, en hann er einna áreiðan-
legastur annála vorra, ritaður af
samtímamanni: „Gekk blóðsóttin.
Féllu yfirferðamenn. Hlutavetur
syðra. Fisklevsi fyrir norðan. Kom
ÍS. ftak hvali. Selatekja mikil. Þetta
kallað Eymdarár með því þriðja
hðrkuárinu, sem mest undir bjó;
féllu í Hegranesþingi átta hundruð
manna. Það var bæði yfirferða-
fólk og fátækir barnamenn, sem
inni lágq. Svo hafa menn reiknað,
að um allt ísland hafi á þessum 3
árum fallið 9 þúsund manna.“
Árið 1602 (tveim árum áður en
Bóthildur dó) hófst verslunarein-
okun á íslandi. Mátti með sanni
segja, að hvortveggja fylgdist að,
verslunareinokunin og versta ár-
ferði og hallæri, sem komið hefur
á íslandi. Foreldrar neyddust til
að selja böm sín, heldur en að sjá
þau deya úr hungri í höndum sér.
Þetta var á allra vitorði, en al-
mennt um það þagað. Fitjaannáll
einn getUr þess við árið 1610, fer
ekkert dult með, og gefur upp
söluverðið. Fitja-annáll segir svo:
„Var margur drengur og stelpa á
þessu ári og nokkur fyrirfarandi
sumur, flutt sunnan að og í Aust-
firði, af sýslumanni þar, vegna
manndauða og fólksfækkunar.
Drengirnir voru seldir fyrir 60 eður
80 álnir, én stelpur fyrir 40 álnir“,
Þetta segir annállinn, en þegir
um öll þau böm, sem seld voru í
skip og þjóðir kring um landið,
fytr og síðar.
Á hnattlíkani Behaims, frá öld-
inni á undan, stendur við uppdrátt-
inn af íslandi: „Á íslandi býr fag-
urt, hvítt fólk, og er kristið. Hjá
því er siður að selja hunda dýrt,
en böm sín gefa menn kaupmönn-
um til guðsþakkar, svo að þeir fái
brauð handa þeim sem eftir eru.“
Stundum létu útlendir skipa-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
menn sér ekki nægja, að fá böm
í kaupbæti með hundum, heldur
gengu þeir á land og rændu börn-
um, þar §em fyrirfundust. Þau
voru verðlítiL
Jón Eyvindarson, ekkill Bót-
hildar, hlaut að selja son sinn Ket-
il með auknefninu „kallari', með
því enginn möguleiki var, að hann,
á þessum hönnungatímum, gæti
alið önn fyrir honum einn saman.
Og þar eð kaupandinn var fyrir-
myndarmaður, séra Jón Þorleifs-
son sóknarprestur að Snæfjöllum,
vildi hann stilla verðinu í hóf.
Prestur fékk því piltinn fyrir 20
fiska, en það var fjórði hluti af
stelpuverði, enda varan ekki góð:
grettinn, skjálgur og rangeygður af
öskrum og óhljóðum, líklega um-
skiftingur. Hann var þá hátt á
þriðja aldursári, er kaupin gerðust,
og veinaði enn eins og villidýr.
VIII.
„Þama eruð þið komnir með
umskiftinginn,“ sagði Jón,elzti son-
ur prestsins, um leið og báturinn
lenti við Gullhúsárnar. Það voru
útróðrarmenn, sem beðnir höfðu
verið fyrir drenginn, af þvi að þeir
áttu leiðina hvort sem var.
„Andskoti er hann ljótur og vein-
ar eins og villidýr", sagði sonur-
inn, sextán ára. Hann tók drenginn
steinbítstaki og dró hann upp á
fjörukambinn, en veinin skáru
gegnum merg og bein. — „Þið
hefðuð átt að kefla þetta kvik-
indi“, mælti hann, „drekkja hon-
um eða drepa hann, heldur en að
koma með þetta veinandi villidýr
hingað norður yfir Djúp á Snæ-
fjallahrepp. Sér er nú hvað!“
„Láttu drenginn vera!“ — „Sjáðu
hann í friði!“ — „Þetta er móður-
laus aumingi!“ — „Og föðurlaus
líka, er óhætt að segja!“ sögðu
f lutni ngsmennimír....
„Selja hann í skip?“ svaraði son-
urinn. — „Þeir gefa ekkert fyrir
15
hann eins og hann er. Fyrst þarf
að ala hann í 3—4 ár, ná síðan í
nokkra hunda og hafa þá með hon-
um — þá er hægt að fá meira fyrir
hundana, brauð, færi og öngla eins
og í fyrra. En fyrir strákfjandann
fæst ekkert, nema hafa hann til
uppbótar, — bara ef hægt yrði þá
að ná í hundana “
' ' "'■*•' ' ‘ ......•
IX.
Ekki liðu ýkjamörg þar til
upp rann örlagastundin. Útlendar
fiskiduggur og hvalfangarar komu
undir land. Oftast var eitthvað
verslað á laun við þessar þjóðir,
þrátt fyrir strengilegt bann og
næstum dauðarefsing einræðis og
einokunar. Spænskur hvalfangari
kom undir Snæfjallaströnd haustið
1619. Einn Bæjabænda, er þá var
til útróðra við Gullhúsár, og Jón
sonur Snæfjallaprests, fóru fram í
skipið. Aftur fóru þeir um borð
einir saman síðar á báti, undir nótt,
og höfðu þá meðferðis hunda tvo
og drenginn Ketil kallara, keflað-
an og bundinn.
Hundunum höfðu þeir stolið.
Menn vita ekki um viðskiftin, en
víst hefur þeim samizt, því að
drukknir komu þeir frá borði með
nauðsynjavörur nokkrar, án drengs
og hunda. Skip þetta sigldi út dag-
inn eftir með morgunsárinu og hélt
heimleiðis. Angistarvein barns og
hundgá heyrðist, en hjaðnaði brátt
og blandaðist dularfullu veini villi-
dýrsins, er settist að í samvizku
mannanna.
X.
Nokkrum dögum síðar hrapaði
Jón prestsson, sá er drenginn seldi,
til bana í Bjarnarnúp. Segir svo
frá þeim atburði í annálum £ra
árinu 1611: „Hann hrapaðj,til bana
af snjóskafli í fjalli, er hann fór
að fé föður síns, ofan fyrir sjávar-
hamrakletta, undir Ejamamúp,
fyrir ofan bæinn á Snæfjallastað.