Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1960, Blaðsíða 2

590
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ekki búsettir í Örfirisey. Til er
bréf, sem Pahl skrifaði Magnúsi
Gíslasyni amtmanni í ágúst 1763,
og biður hann amtmann að leigja
versluninni Fálkahúsið til mat-
vörugeymslu „því að eins og allir
viti, sé ekki altaf hægt að komast
frá Reykjavík út í Hólminn“ þ e.
Örfirisey. Og sennilega hefst þá
verslunarsaga Fálkahússins.
Verslunarhúsin voru flutt úr
Örfirisey á árunum 1779—80, og
endurreist í Reykjavík rétt hjá
Ingólfsnausti, eða nyrzt í Aðal-
stræti að vestanverðu og í beinni
línu við verksmiðjuhúsin, sem
stóðu vestan þeirrar götu. Kram-
búðin var þar sem nú er Veiðar-
færaversL Geysir.
—OOO—
Þegar farið var að úthluta lóð-
um í Reykjavík, var tekin spilda
meðfram sjónum vestan frá ^.ðal-
stræti og austur að lækjarósnum,
og byrjað vestast.
Vestustu lóðina fekk Kristofer
Kahr stórkaupmaður í Björgvin.
Hún heldur enn nokkurn veginn
upphaflegri stærð. Er það fer-
hyrningur sá, er takmarkast af
Austurstræti að sunnan, Aðal-
stræti að vestan, Hafnarstræti að
norðan og Veltusundi að austan.
Á þessari lóð reisti Kahr versl-
unarhús 1788. Stóð það vestast í
lóðinni við Aðalstræti, gegnt
kóngsverslunarhúsunum, sem
Sunckenberg hafði þá eignazt.
Fulltrúi Kahr hér var stýrimaður,
sem Hans Dedicken hét Við hann
var húsið kennt og kallað Stýri-
mannshúsið, en stundum NorsKa
húsið. Telja sumir að þetta se
fyrsta verslunarhúsið, sem reist
var í Reykjavík eftir að verslun-
in var gefin frjáls, en þó munu
hafa verið áhöld um aldur þess
og verslunarhúss Páls Brekk-
manns. sem reis á næstu lóð þar
fyrir austan. Skömmu seinna var
reist annað hús fyrir sunnan þetta
og áfast því. En verslun Kahrs
stóð ekki nema 7—8 ár. Þá voru
húsin bæði seld.
Nyrðra húsið keypti Páll Brekk-
mann og verslaði þar um tíma.
Síðan seldi hann það Grími Lax-
dal, er seinna var veitingamaður
í Skálanum við Grjótagötu. En
syðra húsið keypti Jón Gíslason
og fór að versla þar. Var það hús
jafnan nefnt „Jóns borgara hús“.
Jón andaðist 1832. Eftir það gengu
bæði húsin kaupum og sölum
fram til 1870 að Norska samlagið
eignaðist þau, lét rífa þau og
reisti nýa og vandaða sölubúð í
staðinn. Hún er nú horfin fyrir
löngu, og þar sem hún stóð er nú
bílstæði Steindórs. Þarf svo ekki
að tala meira um vesturhluta lóð-
arinnar, því að það er eystri hlut-
inn, sem hér kemur aðallega við
sögu. —
—OOO—
Einn af stórlöxunum í kaup-
mannastétt Reykjavíkur á fyrsta
fjórðungi 19. aldar, var Westy
Petræus. Hann var fyrst versl-
unarstjóri hjá Norðborgarverslun
og á þeim árum var verið að
selja hús verksmiðjanna. Eignað-
ist hann nokkur þeirra, svo sem
Undirforstjórahúsið (Aðalstræti
10), Klæðavefnaðarstofuna (Aðal-
stræti 12), Spunastofuna (Aðal-
stræti 14) og Þófaramylnuna hjá
Elliðaánum. Hann settist þá að í
Undirforstjórahúsinu og breytti
það þá um nafn og var nú um
hríð kallað Petræusarhús, eða
fram til 1807, er Geir biskup
keypti húsið, því að upp frá því
var það kallað Biskupsstofa. Flest
voru verksmiðjuhúsin komin í
mikla niðurníðslu þegar þau voru
seld og þess vegna mun Petræus
hafa látið rífa Klæðavefnaðarstof-
una og Spunastofuna og reisti þar
ekki hús í staðinn.
Það mun hafa verið um 1797 að
Petræus tók Fálkahúsið á leigu
hjá stjórninni. Breytti hann því
nokkuð og stækkaði það og hóf
þar svo verslun. En auk þess átti
hann verslanir í Hafnarfirði og
Vestmanneyum. Var hann mesti
dugnaðar og framkvæmdamaður
og græddi stórfé, en ekki var
hann talinn vinsæll meðal al-
mennings.
Um svipað leyti og hann hóf
verslun sína í Fálkahúsinu, virð-
ist hann hafa náð eignarhaldi á
austurhluta lóðarinnar, sem Kahr
hafði upphaflega verið úthlutað,
því að nú reisir hann þar tvö
vörugeymsluhús, annað rétt fyrir
austan Stýrimannshúsið og sneri
það gafli að Strandgötunni (Hafn-
arstræti), en hitt austar í lóðinni,
og sneri það hlið að Strandgötu.
En um Fálkahúsið er það að segja,
að Petræus hafði það á leigu og
þótti stjórninni sem hann hirti
lítt um viðhald þess er fram í
sótti, og eins þótti henni leigan
ekki gjaldast skilvíslega. Stefndi
hún Petræus fyrir þessar sakir
1818 og fell málið á hann. En það
varð til þess að hann keypti Fálka
húsið 1820. Stóð húsið síðan ó-
breytt í nær hálfa öld, þar til N.
Chr. Havsteen kaupmaður lét rífa
það og reisa nýtt verslunarhús
(Havsteensbúð). Það hús eignað-
ist J. P. T. Bryde seinna og reisti
þar húsið sem nú er heildverslun
O. Johnson & Kaaber.
Um sama leyti og Petræus seldi
biskupi íbúðarhús sitt í Aðalstræti
(nú sölubúð Silla & Valda) flutt-
ist hann alfarinn til Kaupmanna-
hafnar, og hafði síðan verslunar-
stjóra hér, fyrst L. M. Knudsen
og síðan Pétur Jónsson Petersen,
sem kallaður var Káetu-Pétur.
—OOO—