Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1960, Blaðsíða 8

596
LESBÓK MORGUNBLAÐSTNS
Jorgen Bukdahl;
Laxness
og nýa bókin hans
Paradísarhei mf
ÞEGAR eg skrifaði ritdóm í „Poli-
tiken“ 1934 um sigurbók Laxness,
Sölku-Völku, þá var það ekki
vegna hins „social-reiistiska“ anda
hennar, heldur vegna þess, að hér
reis upp skáld mitt á hinni miklu
ritBld, sagnameistaii og hug-
myndasnillingur, þar sem ekki
voru aðrir fyrir á Norðurlöndum
en Falkberget, Hamsun og Selma
Lagarlöf. Það var hressandi að
heyra að nýu væng]aþyt í lofti,
og að þessu sinni frá íslandi, og
finna í honum þann töframátt
skáldskaparins, er megnar að birta
þau viðhorf tilverunnar. er hvorki
vísindi né heimspeki geta fest
hendur á.
Hér var skáldlegt innsæi, hug-
skyggni, er að vísu gat kollsiglt
sig — eins og eg tók fram —
vegna drekkhleðslu af hans eigin
„social-realistisk-kommúnistisku“
skoðunum, en skáldskaparfleyið
rétti sig við hvað eftir annað með
hinum dýrlegustu lýsingum á feg-
urð náttúrunnar, heímsku lífsins
og unaði, neyð þess og ósigrum
vegna miskunnarlausrar fátæktar,
með sínum kyndugu óbilandi mót-
sögnum sem eru hvort tveggja í
senn undarlegar og viðkvæmar,
eins og Laxness lætur svo vel að
lýsa með ritleikni og máli, sem
fór í bág við allar málvenjur,
nokkurs konar nýmóðins mál-
lýzka, kaldhæðin og viðkvæm,
sambland af Nesjamáli og gull-
vægum setningum.
Þegar svo aðalskáldrit Laxness
kom, sögurnar þrjár: Ljós heims-
ins, Höll sumarlandsms og Fegurð
himinsins, þá rættust fyllilega
þær vonir, sem sigurbókin hafði
vakið. Alþýðuskáldið Ólafur Kára-
son Ljósvíkingur, misskilinn og
útskúfaður, lifir og hrærist í innri
birtu. Yfir eggjagrjót og jökul-
vötn ber hann kyndil hugsjóna
sinna og ákvörðunar. Þetta er
táknræn manngerð, á borð við
Gösta Berling, Anna Margrit í
„Nattens brod“ og August og þó
sérstaklega Edevardt í „Land-
strykere“. Að vísu eltir áróðurs-
hneigð skáldskapinn eins og hund-
ur. En að lokum er það dauður
hundur, nokkurs konar rússnesk
Laika, og þá hvelfist fegurð him-
insins aftur yfir skáidverkið.
Skáldið Laxness hafnar hinni
margtuggnu sálfræði, sem kemur
fram í langorðum lýsingum á
innra lífi og hugsanabasli sögu-
persónanna, að maður ekki tali
um þá sálgrenslan, sem er miklu
verri og á að kallast mannþekk-
ing. Hann kann frásagnarlistina,
og hann lætur Ljósvíkinginn rata
í allskonar vanda, þar sem við-
brögð hans og orð lýsa til fulln-
ustu innra manni hans, sem ekki
Jörgen Bukdahl.
er margbrotnari en svo, að hann
getur komið fram sem „symbol“
á hinu óraunhæfa sviði skáld-
skaparins og er þar meira virði
heldur en hann er í raunveru-
leikanum. Því að allur sannur
skáldskapur er í eðli sinu tákn-
rænn. Og það er þetta sem fær
Laxness sinn sess í norrænu
menningarlífi, hvað sem menn
svo segja um hans eigin tilneig-
ingar,
—OOO—
Nokkru áður en Salka Valka
birtist, kom út hin mikla og
skemmtilega skrifta-skáldsaga Vef
-arinn mikli frá Kashmir. Þar
hrúgar hann saman viðburðum og
áhrifum frá ævintýralegum ferð-
um í Evrópu. Þar kemur fram
hugsjónamaðurinn sem leitar hins
algilda, líkt og Jason leitaði að
gullna skinninu. Og hann fann
það í kaþólskunni. Danska skáldið
Johannes Jörgensen. sem var
kaþólskur, kom honum á fram-
færi í klaustrinu St. Maurice de
Clairvaux í Luxemburg. Og þar
var Laxness tekinn í hina ka-
þólsku kirkju í janúar 1923 í
skírninni valdi hann sér nafnið
Kiljan — en svo hafði írskur pisl-