Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1960, Blaðsíða 14

602
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Aldursgreiningar
Tvær nýar oð/erð/r wð aldursgreiningu
ÞAÐ var bandaríski eðlisfræðing-
urinn Williard F. Libby prófessor
sem fann upp hið svonefnda
„geislatímatal“, er gerir mönnum
kleift að rekja aldur lífrænna efna
allt að 30.000 ár aftur í tímann.
Fyrir þetta hefir hann nú fengið
Nóbelsverðlaun.
Jafnframt þessu kemur svo frétt
um það, að fundnar hafi verið að-
ferðir til þess að rekja aldur á
brenndum leiri og hrafntinnu um
60.000 ár Jengra aftur í tímann en
mönnum hafði tekizt áður. Þetta
byggist á því, að í öllum efnum
eru geislavirkar agnir, sem draga
að sér rafeindir við venjulegan
hita og binda þær í smákrystöll-
um. Eftir því sem efnið er eldra,
eftir því verður meira af rafeind-
um í því.
Tveir vísindamenn í jarðeðlis-
fræði við Kaliforníuháskóla, þeir
George C. Kennedy og Leon
Knopoff, hafa fundið aðferð til
þess að ákveða aldur hrauna og
fornra leirkera. Þeir hituðu hraun-
mola og leirkerabrot allt að 450
stigum C., en við þann hita losna
rafeindirnar og mynda birtu, sem
kölluð er hitaglóð (thermolumines-
cence). Að vísu er birta þessi svo
veik, að hún verður ekki séð né
mæld nema með sérstökum út-
búnaði. Því meiri sem birtan er,
því lengra er síðan að hlutirnir
urðu fyrir svo miklum hita, að
rafeindir þeirra losnuðu. Um leir-
kerabrotin getur þetta þýtt hve-
nær þau voru brennd, eða hvénær
þau voru seinast borin í eld.
Með þessari aðferð er hægt að
ákveða aldur allt að 100.000 árum
aftur í tímann. Hún hefir t. d.
verið reynd á hraunstorku í Ariz-
ona og taldist svo til að grjótið
mundi vera 15.000 ára gamalt.
Hún hefir einnig verið reynd á
leirkerabrotum frá Grikklandi, og
mældist svo að þau væri frá 9.
öld f. Kr., eða frá dögum Homers.
Þessi aðferð mun reynast mjög
mikils virði, þegar ákveða skal
aldur fornleifa, þegar ekki er
hægt að beita aðferð Libbys,
vegna þess að þar finnast engar
leifar lífrænna efna.
Fornfræðingar hafa fram að
þessu miðað aldur gamalla leir-
kerja og leirmuna við lögun
þeirra og skreytingu. Annað hafa
þeir ekki haft við að stvðjast.
Með hinni nýu aðferð verður nú
hægt að sannprófa hvað ágizkanir
þeirra hafa verið nærri réttu lagi,
og verður byrjað á því að rann-
saka aldur leirmuna frá Maya
Indíánum í Mexíkó.
—O—
Hina aðferðina, að ákveða aldur
hrafntinnu, fundu þeir vísinda-
mennirnir Irving Friedman og
Robert L. Smith, sem starfa við
jarðeðlisfræðastofnun Bandaríkj-
anna. Með smásjár-rannsóknum
höfðu þeir tekið eftir því, að
hrafntinna drekkur í sig vætu og
þessi væta sogast lengra oglengra
inn í tinnuna eftir því sem tímar
líða. Kom þeim þá til hugar að
hægt væri að nota vætumagnið
til þess að ákveða um aldur tinn-
unnar.
Nú er það kunnugt, að hrafn-
tinna og gosglerungur var mönn-
um í fornöld til margra hluta nyt-
samlegt. Þeir gerðu sér úr þvi
hnífa og örvarodda, aðrir höfðu
það til skrauts sem gimsteina og
enn aðrir gerðu sér úr því spegla.
Til þess að komast að raun um
hve ört hrafntinna drekkur í sig
vætu, byrjuðu vísindamennirnir a
því að rannsaka ýmsa gamla gripi
úr hrafntinnu, sem menn vissu
hve gamlir voru, vegna þess að
með aðferð Libbys hafði verið
ákvarðaður aldur ýmissa leifa líf-
rænna efna, sem fundust hjá þess-
um áhöldum. Á þennan hátt var
fundinn lykillinn að aldursákvörð-
unum annara hluta úr hrafn-
tinnu.
Margt ber þó enn að athuga áð-
ur en fullkomlega verði treyst a
þessa aðferð. Vísindamennirnir
segja sjálfir, að það muni geta
verið nokkuð mismunandi, eftir
hitastigi, hve mikla vætu hrafn-
tinna tekur í sig, og mest muni
hún taka í sig þar sem lofthiti
er mestur. Þá þurfti einnig að at-
huga efnasamnsetningu hrafntinn-
unnar, því að breytileiki hennar
geti gert stryk í reikninginn.
—O—
Aldursgreining með aðferð
Libbys hefir á undanförnum ar-
um orðið fornfræðingum ómetan-
ur þekkingarauki. Hún er byggð
á útgeislun kolefnis 14, og má út-
skýra það á þennan hátt.
Venjulegt kolefni hefir eðlis-
þyngd 12, en í kolsýrunni í and-
rúmsloftinu er annað kolefni, sem
hefir eðlisþyngd 14. Þetta kolefni
verður geislavirkt af geimgeislum.
Þegar jarðargróði notar nú kol-
sýru loftsins til þess að breyta
henni í sterkju og sykur, þá verð-
ur kolefni 14 afgangs og safnast
fyrir í gróðrinum. En þar sem
allt líf á jörðinni fær næringu
sína beint eða óbeint úr jurta-