Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1981, Blaðsíða 7

Þegar ég haföi tekiö mér penna í
hönd til þess aö byrja á þessum pistli
— 23. jan. — hóf útvarpsþulurinn aö
flytja þau gleöitíöindi aö fyrr um daginn
heföi úthlutunarnefnd Noröurlanda-
ráös, stödd í Reykjavík, kjöriö Snorra
okkar Hjartarson til aö veita móttöku
norrænu bókmenntaverðlaununum.
Satt aö segja kom mér þaö nokkuö
á óvart, aö verðlaunin skyldu koma
hingaö aftur svo fljótt, því í þessum
efnum ríkir nú nokkur hreppapólitík.
Ef hún væri ekki heföi Snorri veriö
búinn aö fá þessi verðlaun fyrir löngu.
Ég tel hann eitthvert listfengasta og
vandvirkasta Ijóöskáid Noröurlanda,
þeirra er nú yrkja. Allar bækur hans
eru verölaunabækur. Þar lætur hann
hvergi frá sér fara miðlungskvæði.
Allur hans skáldskapur er samfelldur
óöur um land, þjóö og tungu. Haust-
hljóöiö í seinustu bók hans er sam-
mannlegt, eðlilegt og sjálfsagt, án þess
aö hann tjái þar lífsreynslu ellinnar
meö sérpersónulegum hætti. Fyrri
bækur hans eru þessari aö mínu áliti
sterkari, ef nokkuð er. En enn sem fyrr
er áslátturinn fagur og listrænn og
mannúöarstefna hans kemur glöggt í
Ijós.
Laxness, Ólafur Jóhann og Snorri
eru vissulega viröulegir fulltrúar nú-
tímabókmennta okkar á stóru heims-
sviöi. Sannarlega er ástæöa fyrir alla
þjóöina aö gleöjast — og þá er þetta
ekki síst fagnaöarefni fyrir rithöfunda.
Eitt er það sem sjaldan ber á góma
þegar um þessi verðlaunamál er rætt,
þaö er hinn þýöingarmikli hlutur þýö-
endanna, þaö mikla og fórnfúsa alúð-
arstarf. Ég ætla aö víkja aö því og fleiru
síöar, í sérstakri grein.
Tómas Guömundsson varö áttræöur
6. jan. sl. Um hann var aö sjálfsögöu
ritaö í blöðin og talaö um hann í
útvarp. Þjóöin á honum miklar þakkir
aö gjalda, öll og viö einstakir þegnar,
ekki síst viö sem lifum í skáldskap. Viö
njótum þess aö eiga í samtíö okkar
ótrúlega marga mikla höfunda. Tómas
er eitt af stórskáldum okkar, einn
þeirra manna sem okkar tíö getur
boriö fram til mannjöfnunar á allsherj-
arþingi listarinnar þar sem fremur er
reiknaö í öldum en árum. Hjá honum
fer saman mikiö mannvit og listfengi.
Almenna bókafélagiö gaf út Afmæl-
iskveöju til Tómasar, allstórt og vand-
aö rit. Þar er skáldskapur vina hans og
nokkrar ritgeröir, sumt eru hyllinga-
kveðjur til skáldsins. Meðal þeirra er
þar rita er Eiríkur Hreinn Finnbogason.
Ég leyfi mér að taka þaðan nokkrar
línur. E.H.F. segir:
„ístööuleysi gagnvart því sem veitir
birtu inn í lífið hefur ávallt veriö Tómasi
sjálfsagt mál, enda sagöi hann einu
sinni í ræðu og varö strax frægt:
„ístööuleysiö hefur ávallt veriö mín
sterka hliö.“ Er meiri alvara í þessari
kímnu þversögn en kannski virðist í
fljótu bragði.
Hitt kann aö þykja einkennilegt, hve
mikiö ádeiluskáld Tómas Guömunds-
son, skáld ástúöar og fegurðar er.
Annars vegar ást til lífsins og sköpun-
arverksins, hins vegar tortryggni gagn-
vart fjölmörgu í hugsun manna, háttum
og venjum, sem sumt er almennt
viöurkennt vera mjög jákvætt og
sjálfsagt mál, svo sem bókstafsbundin
reglusemi, verðmætastreð o.s.frv. Við
athugun sést þó glögglega, aö þessi
tortryggni beinist eingöngu aö þeim
þáttum í mannsál og mannlífi, sem
standa í mótsögn viö frjálst og eölilegt
líf, eins og Tómas lítur á þau mál, svo
sem hégómaskap, fordild, óheilindi,
hroka, grimmd, þröngsýni og ofstæki.
Og allir, sem lítilsviröa og troöa undir
fótum ást, fegurð og sakleysi eiga hann
aö vísum fjandmanni...“
Enn er ég aö lesa og blaöa í
Afmælisbók Tómasar: . . . hér verður
engu áfrýjaö til Hæstaréttar, leiklistin
er list augnabliksins og augnablikiö er
liöiö. — Þessi setningarpartur er úr
dagbókarslitrum, sem Sveinn Einars-
son þjóöleikhússtjóri ritar.
Á meöan ég hamra þessar línur í
væntanlegt handrit heyri ég innan úr
stofu í kompuna, hingað þar sem ég
sit, aö sögupersóna á sjónvarpsglugga
hvíslar útlendum oröum aö einhverri
ósýnilegri mannveru. Og ég heyri aö
þetta fólk muni vera á ferö í vagni, því
hljómur í bjöllum gefur til kynna aö
hestar, asnar eöa hreinar dragi farar-
tækiö, ekkert sé ég, hér í ööru horni
hússins og nú eru mörg augnablik liðin.
Sjálfur var undirritaöur aö Ijúka viö
aö svara skriflega spurningum á
manntalseyöublaði, og síðan er þaö
plagg ekki eyöublaö, heldur heimild og
leyndardómur. Hið síöastnefnda þegar
ég hef reitt þaö af hendi til teljarans,
sem kemur hingaö í fyrramáliö, en þaö
er ung kennslukona, hefur mér verið
sagt, þriggja barna móðir og eiginkona
manns, sem er önnum kafinn alla
daga, líka á sunnudögum.
Ég held áfram lestrinum í pistli
Sveins Einarssonar. Næstum þremur
lesmálssíöum seinna hnupla ég: ...
lífiö er stutt og listin löng, jafnvel þegar
í hlut á list augnabliksins: listin og
eilífðin eru í bandalagi.
Hér eru kaflaskil hjá Sveini. Innan úr
stofu berst barnsgrátur úr sjón-
varpskvikmyndinni og rétt í þessu
gagg í hænum. Hvorutveggja alþjóða-
mál, sem allir skilja. í kvöld heyrist
ekkert i hríöskotabyssu, engin angist-
arvein, ekki stakur skothvellur. Hvernig
lætur Magnús Ásgeirsson Ómar Khay-
yám komast aö oröi. Viö brauöhleif,
fulla flösku og Ijóðakver . . . er auönin
Paradís sem nægir mér. Já, hvers ætti
maöur fremur eöa meir aö óska sér en
kyrröar og næöis, . . . og nóg er af
andríkinu, maöur, ef ekki frá sjálfum
sér, þá öörum.
Sjónvarpiö er mikiö og merkilegt
tæki. Þaö mótar líf okkar meir en
nokkur önnur tækni. Því miður held ég
að þaö sé meir til ills en góös, vegna
þess aö til þess er ekki kostaö því sem
til þarf, svo að þaö sé raunverulegt
menningartæki, eins og þaö ætti aö
geta veriö.
ÚR MÍNU HORNI
JÓN ÚR VÖR