Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1981, Blaðsíða 10

HIÐ HORFNA
ER DRAUMUR
aö gerast miklir vinir mínir og meöal
áköfustu safnara mynda minna. Eftir Jóni
Stefánssyni hef ég ritað í minniskompu:
„Ég vil hafa, aö þú gerir eitthvaö
verulega gott og þessvegna er ég strangur.
Þaö á aö vera mettuö heild, en þó lifandi
og lótt. Músík í hvítu, gráu og svörtu.
Fullkominn, fastbyggður heimur — mikr-
okosmos, sem maður finnur og kannast
viö meö sál og líkama — sama og mann
innst inni dreymir um alheiminn í fullkom-
inni byggingu — guösdýrkun í litum, línum
og formi.“
„Maöur getur gert sterka mynd meö
brutalitet, en maöur getur líka gert hana
meö |>art og þaö er betra.“
— Þú hefur stundum svo létt strik og
charme, þaö máttu ekki missa, þó þú viljir
gera myndirnar fastar og sterkar. Þaö
hefur Picasso varöveitt í sínum bestu
myndum.
„Það þarf næmleik og tilfinningu til aö
gera þessi ströngu form lifandi og vibrer-
andi — annars verður abstrakt list fátæk
og skematísk — Þú þarft helst aö hafa
eitthvaö, sem gæfi (túlkaöi) betur þinn
sérstaka karakter." (II apríl 1956).
„Þaö sem gerir mig efasaman viðvíkj-
andi abstrakt eöa nonfiguratfva list er, aö
flestir skapa þetta kontrollaust út frá sinni
estetísku kennd og með öllum mögulegum
intellektúölum spekúlasjónum — þó viö,
þeir natúralistísku, séum ekki betri, þá
styöjumst við þó við eitthvað séö og
upplifaö, sem er kontrollerað, og þaö hygg
ég, að sé farsælla, því aö þegar sá stóri
andi fæöist, þá er til staöfastari tradition í
slíkri vinnu en í hálfgeröum estetískum
hugarórum, sem aöeins veröa að einhverju
verulegu hjá einstaka útvöldum en aö
hreinu smekkáki hjá flestum.”
„Hræddur viö hina óhlutlægu list, sem er
ekki nægilega grundvölluö."
Margir orönir leiðir á þessari list og þaö
jafnvel málararnir sjálfir, og þá tekur hiö
intellektúella áhugaleysi við.“
— Ég hlustaði á Sigurd Schultz, sem
hefur með Thorvaldsenssafnið aö gera,
halda fyrirlestur um nútímalist og sýna
myndir um leiö. Hann var mjög hrifinn af
henni og hældi henni óspart, en mér fannst
þó vanta alia tilfinningu í orö hans. Þaö var
eins og þetta kæmi bara allt frá vörum
hans án innra samhengis."
— Þú mátt aldrei gleyma teikningunni
og veröur jafnan aö halda henni viö —
ýmsar teikningar og fleiri myndir frá veru
þinni í Osló voru ágætar — mjög góöar.
Mála og teikna alltaf bundiö inn á milli —
það gerðu allir hinir stóru í nútímalist og
gera áreiöanlega margir enn — því slíkt
hjálpar mikið. — Teikningin gerir svo
margt auöveldara fyrir málara — tækni —
skýrari hugsun, rökréttari — meira öryggi.
„Talaöi um framúrskarandi teiknara M.
sem oft hafði teiknað Pétur mikla. „Teikna
allt, Allt.. .(1954).
„í mínu ungdæmi feröuöust ungu málar-
arnir langar leiöir, jafnvel á milli landa, til
aö geta skoöað sýningar stórmeistara líkt
og t.d. Matisse. í dag er þessu öðruvísi
fariö, nú grípi um sig drepandi áhugaleysi
meöal hinna ungu og intellektúelt kjaftæöi
— þeir þættust vita allt, gætu allt og væru
dauöir af áhuga á öðrum málurum en
vinum sínum og af Parísarskólanum viður-
kenndu, málurum og þó oftast ekki nema
þeim, er þeir sjálfir beint eða óbeint stældu
og þá hæfu um leiö til skýjanna og tignuöu
næsta sem hálfguði — Slíkt væri mein-
ingarlaust, tilgangslaust — mennirnir, sem
þættust fyrirlíta smáborgaramennsku,
væru í raun og veru sjálfir smáborgara-
mennskan sjálf og ríghéldu í lánaöar
skoöanir, er haldiö væri uppi meö til-
gangslausu skriöufalli intellektúellra hróka-
ræöna ellegar ritgeröa — Latir, værukærir
reikuöu þeir milli kaffihúsa eöa um
breiöstræti stórborga og geröu fyrirætlanir
um stórræöi morgundagsins, er aldrei
kæmi, og væri bara í höndum nokkurra
útvaldra meistara, er oftast höföu stritaö
Revoid, hinn frægi norski málari (1887—1962), og Jón Stefánsson. Revold sagöi um Jón: „Þaö kom i okkar hlut aö vera
tilheyrendur þegar Jón lagöi út af Cézanne. Slíkur var þessi íslendingur, aö hann var þess umkominn, löngu á undan
okkar hinum (félögum hjá Matisse) aö skilgreina hina leyndardómsfullu kynngi í verkum þessa hefödýrkandi og
nýskapandi meistara. Og hann var furöulega skarpur og markviss í skilgreiningum sínum.“
Samræöur yfir kaffisopa á Ljósmyndastofu Sigríöar Zoöga viö Hverfisgötu.
Allir hlusta meö athygli á Þórarin B. Þorláksson, sem situr lengst til vinstri.
Næst honum er Jófríður Zoöga og Sigríöur; þær voru dætur Geirs rektors.
Þarnæst er Jón Stefánsson og lengst til hægri Steinunn Thorsteinsson,
dóttir Steingríms skálds.
allt sitt líf myrkranna á milli til aö ná
árangri. . .“
Meistararnir væru ekki undrabörn. Van
Gogh, Cézanne o.fl. væru typisk dæmi.
Cézanne gat ekkert málað, fyrr en hann
var aö nálgast þrítugt (28 ára). Málaði sínar
albestu myndir sem roskinn maður og á
efri árum.“
„Þaö er bara aö vinna og vinna og gott á
sá maöur, er heldur uppi rökréttri vinnu,
vitað ellegar óvitaö — Slíkur maöur kaupir
sér sjaldnast gjallarhorn til að hrópa vizku
sína útyfir mannfjöldann — “
„— Listamenn, er hugsa fyrir almenn-
ing, en ekki úr loftinu gripin viska almenn-
ings, er hugsar fyrir listamenn“
Aðeins fáeinir kaupa myndir til aö njóta
þeirra og auöga anda sinn. — Fleiri sökum
sýndarmennsku sinnar og af innantómum
menningarþorsta — Og það er alveg
ótakmarkaö, hvaö hægt er aö draga þá í
tálar. Allir mættu einlægninni meö dýpstu
fyrirlitningu.
„Það er bara aö vinna og vinna og svo
veröur maður aö hafa viljann til baráttu
upp á líf og dauöa í kroppnum, til aö
komast inn aö því innsta í lífinu — allt hiö
ytra er einskis viröi“ (29. febr. eöa marz
1952).
Þannig mæltist Jóni Stefánssyni og eru
þetta einungis sundurleit brot úr viötölum
okkar um árin. Hann reit þetta sjálfur á
snepla, sem ég náöi stundum að stinga á
mig, en alltof sjaldan, því aö hann reif þá
oftast jafnóðum, samur viö sig um aö
ekkert væri nógu gott...
Fæsta mun undra, aö maðurinn var
eftirsóttur til umræöna um listir, starfs-
bræöur hans hlustuðu agndofa og ýmsir
uröu til aö heimsækja hann meö eigin verk
í malnum til umfjöllunar meistarans. Jón
sagöi mér eitt sitt hryggur í bragði rétt fyrir
andlát sitt, að einn þekktasti málari
þjóðarinnar heföi komiö til sín meö mál-
verk undir hendinni fyrir tveim árum og
beöiö sig aö segja eitthvaö um myndina.
Jón gerir það, og sagði mér „Hann er
ágætur málari, einn af okkur albestu, en
þetta var léleg mynd, og ég sagöi honum
þaö. Gat ekki annað, þótt ég væri allur aö
Jón Stefánsson dvaldi langdvölum
í Kaupmannahöfn. Myndin er tekin
á sýningu í Kaupmannahöfn 1939
— Jón er þá 58 ára.
vilja geröur. Hann (málarinn) rauk á dyr og
hefur ekki látiö sjá sig síðan og ég sakna
mjög heimsókna hans. Sjáöu, og hann
gleymdi meira aö segja skóhlífunum. Og
Jón stóö upp benti mér aö koma í fordyrið
og segir svo, sjáöu þarna eru þær og hafa
veriö í tvö ár og bíöa hans.“
— Þá skildi ég loks, af hverju Jóni var
alltaf svo annt um aö ég gleymdi ekki
skóhlífunum mínum, er ég kom í heimsókn,
og mér hlýnaði um hjartaræturnar.
Blessuö veri minning þessa ágæta
hollvinar míns, sem ávallt haföi tíma aflögu
handa mér, hvernig sem á stóö og geröi
sér mikið ómak viö að koma hugsunum
sínum og röksemdum vandlega til skila.