Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1981, Blaðsíða 12

Guðmundur Jörundsson
útgerðarmaður
rifjar upp
hættuför á stríðsárunum:
Viö þessa reynslu opnaðist mér furöu-
heimur, sem mér var áöur ókunnur, en þaö
var þegar vélin í eitt skiptiö kom mjög
nærri skipinu og skyttan miöaði á okkur
byssunni. Þá hefði ég í sjálfsvörn ekki
fundið fyrir því aö skjóta manninn. Já,
þannig eru eflaust áhrif styrjaldanna. Veður
var nú hiö bezta það sem eftir var
leiöarinnar.
Þegar til Fleetwood kom geröi ég þau
mistök að segja tollvörðunum frá heimsókn
vélarinnar. Það haföi þaö í för meö sér aö
ég var kallaður til yfirheyrslu hjá hernaðar-
yfirvöldum staöarins.
Ætlaöi þeim aldrei aö Ijúka og eyöilagöi
þann stutta tíma sem ég ætlaði aö hafa til
verzlunar fyrir fjölskyldu mína. Um kvöldiö
komu hermenn meö vélbyssu og skotfæra-
kassa um borð og sögöu mér aö skjóta
hverja þá flugvél sem kæmi inn fyrir 500
yarda frá skipinu. Svo mörg voru þau orö.
En viö íslendingar hlógum. Aö lokinni
löndum á fiskinum, sem seldist fyrir mjög
gott verö, var framkvæmd bráðabirgðaviö-
gerö á skipinu, sem reyndist ágætlega.
Næsta dag var ráögert aö fara til Runcorn,
sem er lítill bær skammt frá Liverpool og
sækja þangað saltfarm. Á flóöinu þann dag
átti hafsögumaöurinn aö koma og fara
meö okkur til Runcorn. Þegar fara átti af
stað, neitaði hafsögumaöurinn aö fara, þar
sem hann kvaöst hafa frétt af ferðum
kafbáta inni í kanalnum. Þá var ekki um
annað aö ræöa, en aö treysta á sjálfan sig
og viö lögöum af staö. Enginn radar var þá
kominn til sögunnar og enginn dýptarmælir
var í skipinu, þar snerist því alit um
kompásinn og handlóöiö. Hafnsögumaöur-
inn í Fleetwood haföi gefiö okkur upp staö,
þar sem vitaskip átti aö vera staösett.
Ennþá var sótþoka og skyggniö aöeins fáir
metrar. Allt í einu kom gamall brezkur
togari út úr þokunni. Ég baö skipstjórann
aö gefa mér staðarákvöröun. Hann skelli-
hló og sagöi: „Hefuröu hugmynd um hvar
þú ert staddur?" Nei, ekki nægilega vel. Þá
sagöi hann „Viö erum á miöju tundurdufla-
beltinu.“ Síöan gaf hann mér stefnu og
fjarlægö til vitaskipsins, sem var þar
skammt frá. Já nú var gott aö vera á
grunnristu skipi. Nú komum viö aö fær-
eyska skipinu „Tvej syskin“, sem var þá á
sömu leiö og viö aö sækja saltfarm. Ég
renndi upp aö hliö skútunnar og sagöi
skipstjóranum hvernig málin stæöu, en nú
skyldum viö flýta okkur áöur en fjaraöi út.
„J6, já du skal bara fara fyrst ég kemur 6
eftir, gamlir Þetta gekk allt aö óskum og
viö komumst báöir á ieiöarenda óskaddaö-
ir. Þegar viö á m/s Kristjáni voru komnir í
skipastigann, sem er neðan viö Runcorn,
og biöum þess aö hólfiö í stiganum fylltist,
heyrum við aö bölvaö er á íslenzku upp á
Frh. á bls. 16.
Kristján EA 390 á Eyjafirði
fiugvél, ísing
Allt hjálpaðist að:
Kafbátur
Guðmundur Jörundsson 28 ára gamall árið 1940.
og leki
Á vetrarvertíðinni 1940 stunduöu nokk-
uö mörg íslenzk fiskiskip flutning á ísuðum
fiski frá Vestmannaeyjum og fleiri stööum
til Fleetwood í Englandi, þar á meöal m/s
Kristján frá Akureyri, sem ég undirritaöur
var skipstjóri á.
Sjóferö sú sem nú skal frá greina, var
einhver háskalegasta, sem ég uppliföi á 25
ára skipstjórnartíö minni hófst frá Vest-
mannaeyjum þ. 28. marz 1940. Veður var
suövestan 8 til 10 vindstíg meö tilheyrandi
rigningu. Fjögur skip lágu í höfninni
fullfermd og feröbúin meö úrvals fisk, sem
Bretar biöu eftir aö fá á matboröiö í sínum
matarskorti. Ekkert skipanna virtist ætla
aö leggja í aö fara út um hafnarmynniö,
enda voru hafsögumenn í miklum vand-
ræðum venjulega þegar illa viðraði og erfitt
var að komast úr skipunum í hafsögubát-
inn á staðnum.
Þennan sama dag haföi ég haft sam-
band viö umboösmann okkar í Fleetwood,
Þórarinn Olgeirsson, og ráölagöi hann mér
eindregiö aö leggja áherzlu á aö brjótast út
til aö komast á markaöinn, sem hann sagöi
aö yröi fiskláus. Ég hélt því á fund
hafnsögumanns og spuröi hann ráöa og
hvort hann teldi ekki fært út úr hafnar-
mynninu og ennfremur hvort hann mundi
leyfa mér aö fara án hafnsögumanns.
Okkur samdi ágætlega og varö þaö aö ráöi
að ég freistaöi þess aö fara úr höfn.
Veðurofsinn var enn svipaður og áöur,
enda var Ægir gamli óspar á hnúta og
hnykla, sem hann lét yfir skip mitt ganga.
Fátt bar nú til tíöinda næstu tvo sólar-
hringa. Veörið hélst svipað, en sjólag
batnaöi eftir því sem viö fjarlægöumst
landgrunnskantinn. Um nóttina 30. marz
vakti 1. vélstjóri mig og segir lensidælu
skipsins ekkf hafa undan miklum leka, sem
kominn sé aö skipinu. Lét ég strax hægja á
aöalvélinni og halda skipinu í andófi. Þá
reyndum viö stýrimaöurinn og ég aö
komast framí þar sem okkur grunaöi að
lekinn kynni aö vera meö „klussi" á
bakborða, sem „patentakkeri“ var í. Þegar
niöur í lúkarinn kom, heyröist hviss í hvert
sinn þegar skipiö hjó í báru. Þaö fyrsta sem
gera þurfti var aö ná akkerinu úr „klussinu“
og þaö tókst meö því aö snúa skipinu
undan veðrinu. Greinilegt var aö timbur-
byröingur skipsins var fúinn kringum
„klussiö". Röktum viö þá sundur kaöla til
þess aö fá hamp, böröum við hann niöur
meö „klussinu“, skárum síöan sundur
lóðabelgi og negldum þá yfir kampinn.
Lekinn virtist næstum búinn. Var því sett á
fulla ferö og allt virtist í lagi.
Næsta sólarhring var vindur orðinn
suölægur u.þ.b. 7 vindstig. Ganghraöi
skipsins var nú í kringum 5—6 hnútar.
Hvaö um þaö, viö nudduöum þó í rétta átt.
Kl. 1 næstu nótt kom mikill leki aö skipinu.
Ég lét minnka feröina og skiptum viö meö
okkur vöktum á handdælunum og þannig
gekk fram í birtingu, en þá batt ég um mig
línu og krafsaði mig fram meö öldustokkn-
um þar til ég kom fram aö lúkarskappan-
um. Sá ég þá aö kappinn hoppaöi upp og
niöur hvert sinn sem skipiö hjó í báru. Nú
kom sér vel aö er ég lagöi af staö frá
Akureyri í ársbyrjun haföi ég látiö smíöa
eikarslagbranda og járn-teina, sem þving-
uöu kappann niöur í sitt sæti. Ennþá varö
aö snúa skipinu undan veörinu á meöan
viö reyndum aö þétta lekann á kappanum.
Viö mökuöum koppafeiti á milli bita og
kappa og þrælhertum svo slagbrandana.
Þetta tókst og lekinn varö sáralítill. Til
gamans vil ég geta þess, aö nótt eina, áöur
en ég fór af staö frá Akureyri, dreymdi mig
kappaskömmina. Draumurinn var nú ekki
merkilegri en svo aö mig dreymdi aö
kappinn var nýtjargaöur, en skipiö sjálft allt
hvítmálaö. Þaö var auövelt aö ráöa þennan
drauminn, enda var þaö mitt fyrsta verk
morguninn eftir aö láta smíöa umrædda
slagbranda meö sínum búnaöi. Mér hefur
síöan sýnst aö sú smíöi hafi orðið okkur til
lífs. Veöur for nú batnandi og allt lék í lyndi.
Á fjóröa sólarhring eftir aö viö kvöddum
Vestmannaeyjar komum viö í írska kanal-
inn. Komin var himinblíöa og hvergi sást
skýhnoöri á lofti. Allt í einu heyröist
feiknarlegur hávaði. Sá ég þá aö flugvél
haföi rennt sér fram meö skipinu í 50 til 60
metra fjarlægö. Tók vélin stóran sveig og
kom nú öskrandi og stefndi aö skipinu.
Kallaöi ég til karla minna aö flýta sér í skjól.
Áöur en ég beygði mig niöur, sá ég glöggt
andlit þeirra manna, sem viö stjórn flugvél-
arinnar voru ásamt manni, sem sat viö
byssu, og sá ég greinilega nasistamerki á
hlið flugvélarinnar. í næstu atrennu spann
vélin sig hátt yfir skipiö. Þá sagöi kokkur-
inn, sem var norskur, „Guömundur, nú
skulu helvítin henda sprengin".
Nei, þaö létu þeir vera, en komu ellefu
feröir að skipinu án þess þó aö gera okkur
nokkurt mein.
12