Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1983, Blaðsíða 4

Æska án
móðurástar
Sögumaöur minnist hlýlega afa síns, Björnstjerne Björnson og Karolinu ömmu. Hér er
skáldið við vinnuborð sitt, sjálfur næstum eins og stytta innanum hinar stytturnar.
Mér hefur verið legið á hálsi,
að ég segi frá móður minni á
niðrandi hátt. En ég reyni að-
eins að endursegja sumt af því,
sem hún sagði, og lýsa ýmsu af
því, sem ég hef séð og lifað.
Hreinskilnislega. Og ég viður-
kenni, að ég fór á mis við þá
móðurást, sem aðrir tala um, og
kannski fann ég meira fyrir því,
af því að ég átti heldur engan
föður. Ég var oft einmana. En
ömmu átti ég. Og henni ynni ég.
Maðurinn í
drossíunni
Ég var á þeim aldri, þegar all-
ir aðrir eiga fínni hluti en við.
Foreldrar annarra krakka óku
um Avenue du Bois í gljásvört-
um rafmagnsbílum, og bílstjór-
inn sat í háu sæti bak við lóðrétt
stýrið. Þegar hann stöðvaði bíl-
inn og opnaði dyrnar fyrir hefð-
arfólkinu, tók hann ofan flóka-
hattinn með skrautlega merk-
inu.
Forseti Frakklands, Loubet,
með hvítt alskegg, stýrði sjálfur
hestunum tveimur fyrir opna
vagninum sínum. Við létum
aldrei hjá líða að hlaupa fram á
gangstéttarbrún og heilsa virðu-
lega, og hann lyfti alltaf pípu-
hattinum sínum.
Sarah Bernhardt sat ein í
allri sinni tign í bólstruðum
vagni og stýrði hestunum tveim
með glæsibrag.
... Svo var það eitt sinn að
áliðnum degi, að við vorum á
gangi með Émmu á Avenue du
Bois, að maður hallaði sér út um
glugga á drossíu, sem ók fram-
hjá okkur. Hann hrópaði í sí-
fellu nöfn okkar, hvarf svo aftur
inn í bílinn og lokaði gluggan-
um. Bíllinn hélt áfram, eins og
ekkert hefði gerzt. Hvorki Arne
eða Emma létu sem þau hefðu
heyrt neitt, en þó sýndist mér
Emma vera skrítin á svipinn. Ég
var viss um, að þetta hefði verið
rödd Alberts. Ég var á báðum
áttum, þegar ég sagði móður
minni frá þessu um kvöldið.
— Bull, var svarið, en henni
virtist alls ekki sama.
Þetta þjáði mig lengi. Ég
vaknaði stundum á nóttunni og
gat heyrt röddina, þegar allt var
kyrrt og hljótt. Var þetta niður-
bæld löngun éða ótti um, að
hann myndi koma og taka mig?
Fyrir mér varð faðir minn tveir
menn: hinn blíði og bjartleiti og
hinn ókunni, vondi og skugga-
legi maður frá Múnchen, sem
átti að senda okkur til, ef við
værum ekki þægir.
Draumurinn
um Aulestad
Ég stækkaði, og alltaf var
Aulestad í huga mínum sem
paradís á hinum löngu og leið-
inlegu vetrum í París. En það
var svo óendanlega langt þang-
að, svo langt að það var það
lengsta, sem ég gat ímyndað
mér. Það sem var þar fyrir
handan, var engin ástæða til að
velta fyrir sér.
Ég gat látið mig dreyma, að
ég væri þar um hásumar. Þar
voru fyrst og fremst amma og
afi, amma með augun svo blíð,
dillandi rödd og hlýjar og mjúk-
ar hendur, sem struku mér. Og
afi, sem brosti svo breitt, þegar
við bárum vandamál okkar und-
ir hann, en varð oft svo illúðleg-
ur á ,svip, þegar fullorðna fólkið
var að vonzkast út í „drengina".
... Ferðin þangað tók þrjá
sólarhringa í þá daga með gist-
ingu í svefnvagni eina nótt og
aðra í Kristíaníu. Morguninn
eftir var haldið þaðan frá Öst-
banestasjonen á fyrsta farrými í
klefa bólstruðum með plussi.
Þjónustufólkið var á öðru far-
rými. Á þriðja farrými var ekki
hægt að vera. Þar sat fólk, sem
talaði gausdölsku, reykti pípu,
tryggði skro og spýtti og angaði
af fjósalykt.
Lestin hafði viðkomu á mörg-
um stöðum á leiðinni, og það var
nær óþolandi, hvað hún gat beð-
ið lengi á hverjum stað. Það
breytti engu, þótt ýtt væri á
hana af öllum sálarkröftum að
innanverðu. Hún hreyfðist ekki,
fyrr en flautað var.
Og svo komum við loksins eft-
ir óratíma, örþreyttir af óþol-
inmæði, inn á járnbrautarstöð-
ina í Fáberg. En tilsýndar höfð-
um við þegar komið auga á hinn
glæsilega Landauer-vagn með
hinum stæðilegu og skrautbúnu,
brúnu hestum fyrir. Þeir stóðu
kyrrir og vel upp aldir, sem ekki
varð um okkur sagt, sem hlup-
um um og hoppuðum af gleði.
Það var um klukkutíma akst-
ur að Aulestad, og þegar við lit-
um fyrst í fjarska hvítmáluð
húsin og fánana við hún, mátt-
um við hrópa húrra, og full-
orðna fólkið tók sannarlega
undir, svo hraustlega, að hest-
arnir tóku viðbragð, svo að ekill-
inn í ljósbláa einkennisfrakkan-
um varð að halda aftur af þeim.
Amma og afi stóðu á svölun-
um, þegar við ókum í hlað.
Símastúlka hafði látið þau vita,
hvenær við hefðum farið fram-
hjá símstöðinni. Þau veifuðu og
hrópuðu húrra, og við æptum til
baka, eins og lungun leyfðu.
„Velkomin, velkomin!“ sagði
afi svo hjartanlega aftur og aft-
ur við hvern og einn, um leið og
hann faðmaði gestina að sér. Og
alltaf var verið að klappa á axl-
irnar. Og amma blessaði okkur á
bergenskunni sinni, sem var svo
notaleg.
Eldhússtiginn upp í barna-
herbergið bauð mig velkominn
með gamla brakinu. Gólfið var
nýmálað, og kvöldsólin skein inn
um norðvesturgluggann með út-
sýninu góða. Stúlkurnar voru
búnar að búa um rúmin og hella
vatni í krukkuna og borðflösk-
una. Víst var ég velkominn. Og
langur sælutími var í vændum.
... Það var reynt að fá móður
mína til að láta af hinum eilífu
aðfinnslum og nuddi í okkur,
sérstaklega við matborðið. Einu
sinni lagði Erling frændi frá sér
sérvíettuna, stóð upp og sagði:
— Ég þoli ekki lengur að
hlusta á þetta eilífa nudd í
drengjunum. Þeir eiga líka
heimtingu á matfriði. Það var
dauðaþögn, þegar Erling gekk
burt.
Ég sat vitstola af hræðslu. Ég
vissi, að í fyllingu tímans yrðum
við látnir gjalda þessa. Ég kom
ekki niður nokkrum bita. Og það
reyndist rétt, það urðu löðrung-
ar og stofufangelsi, það sem eft-
ir var dagsins. En amma kom
upp í barnaherbergið með
brjóstsykur og súkkulaði og
hvatti okkur til þess að gera,
hvað við gætum til að skap-
rauna ekki móður okkar:
— Henni líður ekki svo vel
um þessar mundir, og henni
þykir svo vænt um ykkur, bætti
hún við.
Hún ætti að sýna það í ein-
hverju, hugsaði ég.
Það er bók, sem ég á, fyrsta
útgáfa af „Bondefortellinger“. Á
fremstu síðu stendur skrifað
stórum stöfum með sérkenni-
legri rithönd:
Kæri Liten.
Ég gleymi því aldrei, að þegar
þú kvaddir, féllstu um hálsinn á
ömmu og sagðir: „Af hverju
þurfum við að fara frá Aule-
stad?“
Þinn afi,
Björnstjerne Björnson.
Albert í heimsókn
Við urðum forviða, þegar
móðir okkar tilkynnti okkur
ósköp rólega, að Albert væri
kominn í bíl til Parísar og að við
ættum að fara í ökuferð með
honum. Hún myndi ekki koma
með og ekki Emma heldur. Átti
virkilega að láta okkur í hendur
þessa illmennis í heilan dag —
aleina?
En dagurinn rann upp. Móðir
mín klæddist sínum beztu fötum
og setti á sig hatt með breiðum
borða og strútsfjöður. Það var
vor í París og himinninn heiður
og blár. Hún fylgdi okkur út að
horninu. Hinum megin á göt-
unni stóð opinn bíll.
— Hlaupið núna, sagði móðir
mín, og stóð sjálf kyrr. Maður
stóð upp í bílnum og kallaði
glaðlega til okkar. Ég þekkti
hann ekki aftur, ég mundi ekki,
að hann var búinn að raka af sér
skeggið. Ég leit við hálfhikandi.
Móðir okkar stóð ennþá hinum
megin við götuna, veifaði lítil-
lega sólhlífinni, sneri sér við og
gekk burtu með reisn. Annars
var það alltaf Emma, vinnu-
stúlkan, sem fór með okkur út.
Af hverju var hún að gera sér
allt þetta ómak, úr því að hún
ætlaði ekki að tala við hann?
Að Albert skyldi ekki vera
með skegg og svona ólíkur þeirri
mynd, sem ég geymdi af honum
í huga mér — að hann væri
Þjóðverji og þar af leiðandi lít-
4