Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1983, Blaðsíða 14

Játningar
völvu
Tove Ditlevsen segir frá - 3. hluti
Helgi J. Halldórsson þýddi
hefur fengið viss verðlaun.
Gerðist kraftaverkið
mundi ég áreiðanlega
missa alveg glóruna og
fleygja mér út af Sívala-
turni því að svo hraðir eru
björgunarmenn ekki.
Móðir mín þekkti listina
þó að það sé haugalygi að
vald fordæmisins sé hið
besta uppeldi sem menn
geta veitt börnum sínum.
Það hélt hún ekki heldur
sjálf þar sem hún svo oft sá
sig tilneydda að nota hend-
krækja sér í ríkan mann,
trésmið, og handverksmenn
voru þá sjaldan atvinnu-
lausir. Og hvað var svo við
það? Móðir mín vildi svo
sannarlega ekki skipta því
að Pétur var svo nískur að
hann varð að liggja í rúm-
inu í viku eftir að hann
hafði farið með félögum
sínum í heimsókn í mjólk-
urbúið Samheldni þar sem
þeir máttu svelgja í sig eins
mikla mjólk og þeir gætu
torgað. Og þegar hið sama
Það er undarlegt að þessi
málsháttur er alltaf notað-
ur í neikvæðri merkingu
um lægsta eiginleika
mannsins: öfundina. Mér
virðist þetta mjög hygginn
refur því að hann losnar við
að tærast upp af sinni öf-
und með því að snúa von-
brigðum upp í vinning.
Þegar maður er einu sinni
búinn að læra slíka aðferð
tryggir hún manni, ef ekki
gæfuna sem eins og skrifað
stendur er „undarlegur
fugl“, þá að minnsta kosti
nokkurn veginn rósama
samstillta tilveru. Hversu
margar beiskar stundir
hefðum við ekki losnað við
hefðum við í upphafi álykt-
að eins og refurinn? Die
Sterne begehrt man nicht,
stjörnurnar girnumst við
ekki, sagði Goethe eða hver
það nú var, og þannig er
það með konuna í forar-
gryfjunni, því skáldin hafa
alltaf vitað það, en hver
nennir að hlusta á þau?
Hver getur stungiö hend-
inni í eigin barm jafnvel
þótt ekkert mark sé tekið á
refnum. Hverju vorum við
eiginlega að vola út af þeg-
ar við biðum í rúman
klukkutíma prúðbúin í aus-
andi regni eftir einhverjum
sem kom aldrei? Síðan
kemst maður að raun um
að hann var galgopi sem
gifti sig fjórum sinnum og
sat í steininum hálft árið
vegna barnsmeðlaga. Og
Þau
eru
súr
sagði

tím
refurinn
þarna var maður næstum
búinn að svipta sig lífi
vegna brigða hans.
í nokkur ár fannst mér
líka lífið framundan vera
endalaus eyðimörk fávisk-
unnar af því að ég mátti
ekki fara í menntaskóla.
Og þegar ég hugsa svo um
hversu marga nautska há-
skólaborgara ég hef hitt
um dagana! Að ég ekki tali
um hversu miklu ánægju-
legri stöðu ég hef áunnið
mér sem slík sem aldrei
urnar eða grautarsleif við
uppeldið.
Agnete frænka, móður-
systir mín, þóttist hafa
dottið í lukkupottinn því að
henni, öfugt við móður
mína, hafði tekist að
gerðist í heimsókn til
Carlsbergs varð að senda
hann á sjúkrahús til að
dæla upp úr honum. Og víst
gat Agnete frænka gortað
af þriggja herbergja íbúð
sem sneri út að götunni. En
það var blandin ánægja því
að eitt herbergið var aðeins
notað á jólunum og var svo
ískalt að öll fjölskyldan
hóstaði og hnerraði sig inn
í nýja árið. Þegar ég sá
Pétur magnaðist óbeitin á
honum bara við að sem
gestur kom hann fram sem
barnavinur og beindi orð-
um sínum ekki síður til
okkar en hinna fullorðnu
sem þá var fremur óvenju-
legt. Undarlegt var það
einnig að frænkur mínar
virtust hraustar og sælleg-
ar þó að ég vissi af mögn-
uðum frásögnum móður
minnar að þær fengu aldrei
aðra fæðu en vatnsgraut og
máttu ekki fara út að leika
sér af því að útiloftið og
hreyfingin magnaði í þeim
óeðlilega matarlyst að áliti
föður þeirra.
Þannig er hægt að um-
skapa óteljandi vandamál í
þessari erfiðu veröld þann-
ig að úr verði viðunandi ör-
lög með því að gera reyni-
ber að ótvíræðum lífsgæð-
um og hve erfitt er að ná
þeim að slíkri hundaheppni
að maður sárvorkennir
þeim sem þau detta næst-
um sjálfkrafa á höfuðið á.
Hinir barnlausu geta
huggað sig við að hafi þeir
ekki ánægju af börnum
hafa þeir ekki heldur
áhyggjur af þeim.
Hinir einhleypu þurfa
ekki annað en nudda augun
svolítið til að sjá óham-
ingjusöm hjónabönd í
hundraðatali.
Hjónin geta, þegar hlé er
á áflogum, huggað sig við
að þau eru þó ekki ein-
mana.
Þannig mildar guð loftið
fyrir nýrúið fé og gætir
þess jafnframt að trén vaxi
ekki upp í himininn. Og nú
verð ég að hætta áður en
nakin kona kemur hand-
arhaldslaus heim, og það er
of seint að bjarga brenndu
barni þegar búið er að
byrgja brunninn. —
Góðan sunnudag!
Nokkur aðskotaorð
í íslensku
SONNETTA, sónháttur, sérstakur brag-
arháttur, venjulega samtais 14 braglínur í 4
erindum (4+4+3+3), hver braglína meö 5
öfugum tvíliöum (OM). Orðið er komið af
sonetto í ítölsku sem er smækkunarmynd af
suono, hljómur, en það orö er komið af son-
us í latínu. Sonnettan varö til á Ítalíu á 13.
öld. Bragarháttur sonnettu hefur hlotið heit-
iö sónháttur í íslensku (OM). Þ. Sonet, d.
sonet, fr. og e. sonnet. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1865 (OH).
SÓNN, langur, óslitinn tónn, hljómur,
langdregiö hljóð; nöldur, nudd, væl (OM).
Orðið er komið af sonus í latínu. E. sound.
Finnst í ísl. fornmáli (Fr.).
SORTÉRA, flokka, aðgreina, skilja sundur
(OM). Orðið er komið af sortiri í latínu er
merkir: varpa hlutkesti, deila með hlutkesti.
ít. sortire, þ. sortieren, d. sortere. Af þessu
so. er myndað no. sortéring, flokkun, að-
greining (OM). Orðmyndin sortera finnst í ísl.
ritmáli frá 18. öld, en sortéra frá því seint á
19. öld (OH).
SORT, tegund (OM). Orðið er komið af
sors í latínu sem merkir: hlutskipti, örlög. Fr.
14
sorte, þ. Sorte, d. sort. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1764 (OH).
S O S, (ensk) skammstöfun (í morsekerfi),
notuð til aö kalla á hjálp (OM). Þessi
skammstöfun merkir á frummálinu: Save our
souls. Orðrétt þýðing: Bjargaðu sálum vor-
um (...-----...). Ekki veit ég nákvæm-
lega um aldur þessarar mikilsverðu
skammstöfunar í íslensku.
SOVÉT, (rússneskt) heiti á ráöum (stjórn-
arnefndum) verkamanna og bænda; forliður
samsetn., sovézkur: sovétblaö o.s.frv. (OM).
Þ. Sowjet, d. sovjet. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1931, stafsett sovjet. Finnst í samsettu
orði frá sama ári (OH).
SPÁSSÉRA, ganga sér til skemmtunar,
labba um, ganga rólega (OM). Orðið er kom-
SIGURÐUR
SKIJLASON
MAGISTER
TÓKSAMAN
ið af so. spatiari í latínu (af spatium sem
merkir: millibil, andardráttur). l’t. spaziare, þ.
spazieren, lágþýsku spasseren, d. spadsere.
Finnst í ísl. fornmáli, stafsett spazera (Fr.).
SPAGHETTI, eins konar hveitipípur. Þetta
er nafn á ítölskum þjóðarrétti sem mörgum
útlendingi kemur einna fyrst í hug þegar
minnst er á ítalskan mat. italska heitið
spaghetti er ft. af no. spaghetto, en þaö orö
er smækkunarmynd af spago er merkir:
þráöur. D. spaghetti. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1968 (OH), en heyröist hér alllöngu fyrr
í talmáli eins og gengur.
SPANJÓLI, Spánverji. Oröið er komið af
Spaniole í þýsku sem er tll orðiö úr espanol
í spænsku, fr. espagnol. Llr þýsku barst orð-
ið til Danmerkur og varð þar spaniol. Þar
merkti það upphaflega: spænskur hermaöur
í liöi Spánverja í Danmörku áriö 1808. Á
miðöldum hafði það verið heiti á Gyðingi
sem vísað hafði verið úr landi á Spáni og
hrakinn hafði verið til Tyrklands og Ung-
verjalands. Dönsku orðmyndinni spaniol
varö auöratað til Islands, en ekki er mér
kunnugt um aldur orðsins Spanjóli í ís-
lensku.
SPARLAK, tjald fyrir lokrekkju (OM). Orö-
ið er komiö af sperlaken í lágþýsku, en það
orð er myndað af so. sperren: þenja og lak-
en: lak og merkir: veggtjald, rekkjutjöld, ár-
salur. D. sparlagen. Orðmyndirnar sparlak
og sparlaken finnast í ísl. fornmáli (Fr.).
SPESÍA, mynteining, mótaður peningur,
mismunandi að verðgildi eftir löndum og
timabilum (við myntskipan á Noröurlöndum
1873—77 reiknuð á 4 kr.), oftast 192 skild-
ingar; spesíudalur (OM). Orðiö er komið af
species í látínu sem merkir: tegund, en öðl-
aðist í miðaldalatínu merkinguna: myntteg-
und. D. specie. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu
1806 (OH).
SPEKÚLANT, kaupmaður sem siglir með
vörur sínar og selur þær á skipsfjöl; brask-
ari, svindlari, maður sem reynir að græöa á
öllu; sá sem spekúlerar (OM). Oröið er kom-
ið af speculans í latínu, sem er Ih. nt. af so.
speculari er merkir: litast um. D. spekulant.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1826 (OH). Aö-
skotasagnoröið spekúlera sem merkir: velta
einhverju fyrir sér, hugsa um eitthvað (OM)
heyrist hér oft í sambandi við kaupsýslu og
fjármál. D. spekulere. Það ætti að vera
ámóta gamalt í íslensku og orðið spekúlant.
VENTILL, loki; útbúnaður til að opna eða
loka fyrir leiðslu lofts eða vökva, venjulega
þannig að loftið eða vökvinn kemst aðeins í
aðra áttina í leiðslunni (OM). Oröið er komið
af ventila í miöaldalatínu sem merkir: stífla
(af ventus í latínu sem merkir: vindur). Þ.
Ventil, d. ventil, e. ventilator. Finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1929 (OH). Um 20 ára bil
áður heyrði ég þetta orð mjög oft í merking-
unni: loftrás gegnum útvegg á húsi og var
hægt að temþra hana aö vild.