Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1983, Blaðsíða 2

íslenzka óperan: Söngleikurinn Míkadó. Frumsýning 11. marz.
Gilbert og Sullivan
mennirnir á
bak við Míkadó
ásamt D’Oyly Carte, sem kom þeim saman og gerði söng-
leikinn mögulegan á sínum tíma — en sá aðdragandi er
rakinn hér. Gamansöngleikir Gilberts og Sullivans þykja
afburða skemmtilegir, en eru lítt þekktir hér.
Mikael M. Karlsson, dósent í heimspeki við Háskóla íslands, tók saman.
Örlagakvöld snemma árs 1875 datt
það í W.S. Gilbert að heilsa upp á
kunningja sinn Richard D’Oyly
Carte i Royalty leikhúsinu í Lund-
únum.
D’Oyly Carte var maður fjöl-
menntaður og óvenjulega hæfi-
leikaríkur. Hann var alinn upp við
tónlistarhefð, var ágætt tónskáld
og hafði samið létta söngleiki fyrir
St. George’s Hall og Opéra Com-
ique leikhúsin. Yfirburðir hans
voru þó fremur öðru fólgnir í ein-
stæðum hæfileikum til að skipu-
leggja og stjórna og að finna —
löngu á undan öðrum — hvar list-
rænir og fjárhagslegir möguleikar
lágu fólgnir. Hann hefði einnig til
að bera gífurlegan metnað.
Þegar þetta gerist er D’Oyly
Carte 31 árs gamall og leikhús-
stjóri Royalty leikhússins. Hann
var þegar farinn að gæla við þá
hugmynd sem hann síðar kallaði
„markmið lífs míns“: „að koma á
laggirnar enskri gamanóperu í
leikhúsi sem einvörðungu væri
helguð þeirri starfsemi"; en á þess-
ari stundu hafði hann brýnna
vandamál að kljást við.
Royalty var að setja upp La Pér-
ichole eftir Offenbach, fjörugan
leik, en of stuttan fyrir kvöldsýn-
ingu. D’Oyly Carte vantaði eitt-
hvað til að fylla dagskrána, eitt-
hvað drepfyndið og alenskt. Átti
Gilbert eitthvað í pokahorninu?
Jú, hann hafði þá nýlokið við að
semja leiktexta, sem hentaði í ein-
þáttung upp úr gamankvæðinu
Kviðdóminum (Trial by Jury) sem
hann hafði birt fimm árum áður í
grínblaðinu Fun (Kviðdómurinn er
annað af tveimur leiktextum Gil-
berts sem hafa verið þýddir á ís-
lensku).
Víst vildi D’Oyly Carte sviðsetja
verkið — sem er með því besta sem
Gilbert skrifaði — en Arthur Sulli-
van skyldi semja tónlistina; og
hann sendi Gilbert til fundar við
Sullivan.
Reyndar höfðu þeir Gilbert og
Sullivan unnið saman einu sinni
áður árið 1871. Sullivan hafði sam-
ið tónlist við Thespis, verk sem var
fremur þungt og hæðið byggði á
goðsögu og gerðist á Ólympsfjalli.
Gilbert lýsti verkinu sem „Án Ent-
irely Original Grotesque Opera in
Two Acts.“ Það var illa æft, sett
upp í leikhúsi sem hentaði alls ekki
(Gaity, þekkt fyrir skrípaleiki) og
viðtökurnar eftir því. Það kolféll.
Engu að síður gerði D’Oyly Carte
sér þá þegar grein fyrir þeim miklu
möguleikum, sem fólust í því að
sameina texta Gilberts og tónlist
Sullivans.
„Það var hrollkalt um morg-
uninn þegar Gilbert kom heim
Richard D’Oyly Carte var þekktur maður í Englandi á síðari hluta síðustu
aldar og óþreytandi áhugi hans varð til þess að koma Gilbert og Sullivan
saman — og Míkadó á laggirnar.
til mín til að lesa fyrir mig
Kviðdóminn. Mér virtist hann
lesa annars hugar og með stig-
vaxandi vanþóknun eins og
hann hefði orðið fyrir sárum
vonbrigðum með eigið verk.
Þegar lestrinum var lokið skellti
hann aftur handritinu að því er
virtist óafvitandi um að hann
hafði náð markinu a.m.k. hvað
mig varðaði, því ég hefði grátið
af hlátri undir lestrinum. Texta
og tónlist og öllum æfingum var
lokið á þrem vikum.“ þannig
minntist Sullivan þessara at-
vika síðar.
Að venju reyndist hugboð
D’Oyly Carte rétt:Kviðdómurinn
var frumsýndur í Royalty leik-
húsinu þann 25. mars 1875.
Gilbert t.h. og Sullivan. Hupr beggja stóð til alvarlegra, listrænna tilþrifa, en
svo fór að alvarlegu verkin gleymdust, en léttmetið lifði.
Fannst hann vera að
sóa hæfileikum sínum
Um William S. Gilbert
William S. Gilbert fæddist í
Lundúnum 18. nóvember 1836.
Faðir hans, sem var læknir í sjó-
hernum lét af þeim störfum á
miöjum aldri til þess að geta helg-
að sig ritstörfum.
Gilbert sótti fyrst skóla í Boul-
ogne en stundaði síðan nám í
Great Ealing skólanum. Þegar á
unglingsárum var leiklistaráhugi
hans vakinn. Hann samdi leikrit
fyrir skólafélaga sína og var þá oft
allt í senn framleiöandi, leikstjóri,
sviðsstjóri, leiktjaldamálari, og
þegar svo bar undir, í aðalhlut-
verki.
Sextán ára að aldri hóf hann
nám við King’s College í Lundúna-
háskóla. Þá þegar var sérstakur
persónuleiki hans mótaöur: Út á
við var hann hrjúfur, skapbráður,
og þckktur fyrir neyðarleg tilsvör;
en undir niðri var hann rómantísk-
ur og viðkvæmur og lifði mikið í
cigin hugarheimi.
Megin árangur hans í Lundúna-
háskóla virtist hafa verið að breyta
Vísindafélagi King’s College í leik-
félag.
Skömmu áður en hann lauk
B.A. prófi lentu Bretar í Krímstríð-
inu og Gilbert hafði mikinn hug á
að komast í stórskotalið hennar
hátignar. En stríöinu lauk og þar
meö draumum hans um hernaðar-
frama.
Gilbert gerðist nú starfsmaður
hins opinbera en hafði megnustu
óbeit á starfinu. í tómstundum gat
hann samt skrifað og á kvöldum
las hann lög.
Árið 1861 tamdist honum arfur.
Þetta gerði honum kleift aö segja
upp hjá ríkinu og opna eigin lög-
fræðistofu. Um þetta leyti byrjaöi
hann að skrifa fyrir hið nýstofnaða
skemmtitímarit Fun. Hann skrif-
aði list- og leikhúsgagnrýni, sögur,
Ijóð og jafnvel þjóðfélagsádeilur.
Merkasta framlag hans til
blaösins var þó bálkur mynd-
skreyttra gamankvæða (Gilbert
var afbragðs skopteiknari) sem
varð þekktur undir nafninu Bab
Ballads, því „Bab“ var gælunafn
Gilberts sem hann notaði síðar
sem höfundarnafn. Margir af
frægustu gamansöngleikjum Gil-
berts og Sullivans byggja á efni úr
Bab Ballads.
imi