Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1983, Blaðsíða 4

Léttmetið varð
lífseigast
Um Arthur S. Sullivan
Arthur S. Sullivan fæddist í
Lundúnum 13. maí 1842. Hann var
kominn af fátæku en velmetnu
fólki. Faðir hans var írskur tónlist-
armaður, vel menntaður og varð
hann hljómsveitarstjóri Royal Mil-
itary College að Sandhurst.
„Ég hefi ekki verið orðinn
meira en fjögurra eða fimm ára
gamall," skrifaði Sullivan síðar,
„þegar augljóst var að ég yrði tón-
listarmaður og ekkert annað kæmi
til greina.“ Þegar hann var átta
ára gat hann ieikið á öll blást-
urshljóðfærin í hljómsveit föður
síns.
Sullivan var fyrst í einkaskóla í
Bayswater, en árið 1859 fékk hann
inngöngu f „Chapel Royal“, úrvals
drengjakór, sem söng fyrir kónga-
fóik og við hátíðlegustu tækifæri.
Stjórnandi kórsins, síra Thomas
Helmore, stuðlaði mikið að mennt-
un Sullivans bæði á sviði tónlistar
og klassískra fræða, og piltur
reyndist afbragðs söngmaður.
í „stöðugum ótta“ við að vera
staðinn að verki, samdi Sullivan
kirkjulega tónlist í rúmi sínu að
næturlagi. Árið 1855, aðeins þrett-
án ára að aldri, birti hann sálminn
„O Israel“.
Ári síðar hlaut Sullivan, fyrstur
manna, Mendelssohn-styrk við
Royal Academy of Music og augu
allra tónlistarunnenda í Bretlandi
beindust að honum. Framfarir
hans voru undraverðar og 1858 var
hann sendur til náms við Leipzig
Conservatorium sem þá var mið-
stöð tónlistarlífs í Evrópu. Þar
nam hann og vann með góðum
árangri í þrjú ár og hlaut óspart lof
kennara sinna. Síðasta árið í
Leipzig samdi hann sitt fyrsta
stóra verk, The Tempest, sem var
tónlist við leikrit Shakespeares
með sama nafni.
Eftir heimkomuna til Englands
var The Tempest flutt í Kristals-
höllinni (Crystal Palace) 5. apríl
1862 við gífurlega hrifningu. Sulli-
van var frægur maður að morgni
næsta dags.
Næstu árin vann Sullivan sem
organisti og samdi þá góða tónlist
af ýrasu tæi. Kenilworth, kantata
sem hann samdi í samvinnu við
vin sinn Henry F. Chorley, var
flutt á tónlistarhátíðinni í Birm-
ingham árið 1864. Sama ár samdi
Sullivan balletttónlist L’lle En-
chantée og var verkið flutt í Cov-
ent Garden. Þetta var fyrsta tón-
listin sem hann samdi fyrir leik-
hús. Suilivan dvaldist á írlandi á
meðan hann vann að Irísh Sym-
phony, viðamestu tónsmíöinni sem
hann samdi. Hann stjórnaði
verkinu í Kristalshöllinni í mars
1866 — áheyrendur voru 3.000.
Sullivan unni föður sínum mjög,
og þegar hann lést síðar á árinu,
samdi Sullivan oratorio In Mem-
oríam sem var flutt á tónlistarhá-
tíðinni í Norwich þann 30. októ-
ber.
Uppákomur á árinu 1867 urðu
fyrstu spor Sullivans á braut gam-
anleikja. F.C. Burnand, síðar rit-
stjóri Punch, vildi gera söngleik úr
skopleik Maddisons Morton, Cox
and Box. Söngleikinn átti aö flytja
í íburðarmikilli veislu á heimili
hans. Hann taldi Sullivan á að
semja tónlistina, og kölluðu þeir
árangurinn Box and Cox. Verkið
þótti svo skemmtilegt að það var
útsett fyrir hljómsveit og flutt í
Adelphi-leikhúsinu. Og það sem
meira var, Sullivan og Burnand
voru taldir á að semja annað
grínstykki, Contrabandista, sem
var flutt sama ár í St. George’s
Hall.
Sullivan leit á þessi ævintýri
sem meinlaus hliðarspor, sem eng-
in áhrif hefðu á framtíð hans sem
alvörutónskálds. Hann stefndi
hátt, samdi Ijóðaflokka, sálma og
kantötur og var eftirsóttur stjórn-
andi um gjörvalt England. Hann
var í uppáhaldi hjá Viktoríu drottn-
ingu og náinn vinur Alberts prins
hertoga af Edinborg. Verk hans,
Overture di Ballo, sem flutt var á
tónlistarhátíðinni í Birmingham
árið 1870 fékk framúrskarandi
góðar viötökur. Þegar prinsinn af
Wales fór að hressast af tauga-
veikinni sem hann fékk 1872,
fagnaði Sullivan því með Te De-
um, sem flutt var af 2.000 manns í
Kristalshöllinni.
1873 samdi hann oratorio sem
nefndist Light of the World. Það
var þriðja verkið sem flutt var í
Birmingham og hans stærsti tón-
listarsigur. „Það mun hefja breska
tónlist í æðra veldi,“ sagði Vikt-
oría drottning.
Árið 1876 var Sullivan sæmdur
heiðursdoktorsnafnbót í tónlist við
Cambridgeháskóla og þremur ár-
um síðar fylgdi Oxford í kjölfarið.
Viktoría aðlaði hann 1883.
Semsagt, fram til ársins 1875,
þegar samvinna hans við Gilbert
hófst fyrir alvöru var Sullivan dáð-
asti höfundur æðri tónlistar á
Englandi. Þótt hann héldi áfram
að semja slíka tónlist til æviloka,
þá fór þó æ meira af starfsorku
hans í gamansöngleikina. Þetta
var litið óhýru auga af þeim sem
væntu þess að hér væri á ferðinni
„enskur Mozart“; og sjálfum
fannst honum þetta ógna sinni
raunverulegu lífsköllun. Honum
fannst tónlist sín lúta um of texta
Gilberts — og þetta varð tilefni
sífelldra árekstra.
Staðreyndin virðist sú, að þó
Sullivan hefði óumdeilanlega hæfi-
leika og réði yfir gífurlegri tækni
og verk hans sannarlega verð að-
dáunar, þá vantaði herslumuninn
á, að þau loforð sem hann gaf ung-
ur, stæðust, og þær vonir sem við
hann voru tengdar, rættust.
Frægð hans í dag grundvallast á
þeim tónsmíðum sem honum sjálf-
um fundust léttúðarfullar. Eina
stóra óperan sem hann samdi,
Ivanhoe, var sett á svið árið 1891
af hans gamla vini D’Oyiy Carte —
en þrátt fyrir það náði hún ekki
vinsældum.
Arthur Sullivan var sívinnandi
til dauðadags, 22. nóvember 1900.
Drottning mælti svo fyrir, að útför
hans skyldi gerð á kostnað ríkis-
ins. Hann var jarösettur í St.
Paul’s dómkirkjunni í Lundúnum.
„Þú kemur út og blístrar alla leiðina heim“
Stutt samtal við Garðar Cortes formann íslenzku Öperunnar
Æfing hjá íslenzku Óperunni á Míkadó. Frá vinstri: Hrönn Hafliðadóttir,
Hefur nokkur af gamanóperum
þeirra Gilberts og Sullivans verið
sýnd áöur á íslandi, Garðar?
Ekki sem leiksýningar, ekki
sem óperuuppfærslur. Hinsveg-
ar hefur Trial by Jury, sem var
þýtt „Mál fyrir dómi“ verið sýnt
í sjónvarpinu einu sinni. Það eru
til tvær þýðingar af því verki:
önnur er kölluð „Réttarhöldin"
en hin „Mál fyrir dómi“ og það
var sýnt í sjónvarpinu fyrir
nokkrum árum, mig minnir 1976
eða ’77. Hin þýðingin var flutt
sem tónleikar í Gamla Bíói árið
1970 eða ’71 með fullskipaðri
hljómsveit og kór.
Af hverju heldur þú að þeir Gil-
bert og Sullivan séu ekki meira
þekktir hér á iandi?
Ég veit það ekki. En skýringin
gæti verið sú að tiltölulega fáir
íslenskir söngvarar eru mennt-
aðir í Englandi. Og maður verð-
ur að fara til Englands til að
komast í raunverulega snertingu
við þessa ensku söngleiki. ís-
lenskir söngvarar hafa venju-
lega leitað til Þýzkalands eða ít-
alíu til náms; ég lærði hins vegar
í Englandi og kynntist þess
vegna þeim fjársjóðum sem
óperettur Gilberts og Sullivans
eru. Best get ég trúað að þetta
væri skýringin.
En því hefur tónlist þeirra ekki
náð til fleiri, t.d. í gegnum hljóm-
plötur?
Sko, það getur verið tvíeggjað
að reyna að kynna Gilbert og
Sullivan utan leikhússins. Þótt
Englendingar séu vandvirkir og
miklir listamenn á allan hátt í
sambandi við tónlist, þá hef ég
aldrei heyrt plötuupptöku af
Gilbert og Sullivan sem hefur
verið frambærileg. Þótt þetta sé
kannski ekki háleit tónlist þá er
hún samt mjög skemmtileg mús-
ík; þegar þú ferð t.d. í óperuna
Míkadó, þá kemur þú út og
blístrar alla leiðina heim, og það
sem eftir er, næstu vikur og
næstu mánuði, melódíur úr þess-
ari óperu. Einhvernveginn hefur
samt tekist að klúðra upptökum
þannig að það er ekkert gaman
að hlusta á þær. Þær eru illa
sungnar, illa spilaðar, og upp-
tökur lélegar. Ég veit ekki skýr-
inguna á þessu og þetta er ekki
sagt til þess að lítillækka nokk-
urn mann eða fyrirtæki — en
þetta virðist vera staðreynd.
Hvernig heldur þú að Gilbert og
Sullivan verði tekið hér á landi?
Ágætlega. Við íslendingar eig-
um „húmor“ og þetta er „húrnor"
allt í gegn.
Kannski eigið þið eftir að sýna
fleiri af verkum Gilberts og Sulli-
vans í framtíðinni. En hvers vegna
varð Míkadóinn fyrst fyrir valinu?
Margt kemur til. En fyrst og
fremst það, að þetta er eitt allra
besta verk þeirra félaga. í öðru
lagi átti ég þýðingu sem ég
keypti af Jóni Ásgeirssyni fyrir
áratug og Ragnheiður H. Vig-
fúsdóttir hafði þýtt verkið fyrir
hann. Loks álitum við að Míkadó
væri meðfærilegt á okkar sviði
og þyrfti ekki að kosta mikið í
uppfærslu og við getum þá von-
andi unnið upp tapið á t.d. Töfra-
flautunni og jafnvel safnað í
sarpinn fyrir næstu óperu.
Hvað viltu segja okkur um hlut-
verkaskipan?
Þetta er einvalalið. Míkadó
eða Japanskeisara syngur Krist-
inn Hallsson. Kókó háyfirböðul
keisarans, sem er framúrskar-
andi athafnasamur í orði en ekki
á borði, leikur Bessi Bjarnason,
sem við vorum svo heppin að fá
að láni frá Þjóðleikhúsinu. Að-
stoðarmann hans, Pú-Kó,
sem hefur á hendi allar tignar-
stöður aðrar en háyfirböðuls-
embættið, leikur Steinþór Þrá-
insson, annar þeirra sem sungu
Papagenó í Töfraflautunni. Hinn
aðstoðarmanninn, Pish-Tush,
leikur Hjálmar Kjartansson,
traustur bassi eins og Kristinn.
Katrín Sigurðardóttir (Papa-
gena í Töfraflautunni), Elísabet
F. Eiríksdóttir og Soffía H. Bjarn-
leifsdóttir leika þrjár skóla-
stúlkur. Tenorinn ástsjúka,
Nanki-Pú, leikur Júlíus Vífill
Ingvarsson sem lék Mónóstatos í
Töfraflautunni. Og síðast en ekki
síst er slæma kerlingin sem
verður nú að vera í öllum svona
óperettum; hún er sungin af
Kristinn Hallsson og Bessi Bjarnason.
Hrönn Hafliðadóttur, en hún
kom sérstaklega frá Vínarborg
til að syngja í Töfraflautunni og
þetta hlutverk.
Leikstjórn annast Francesca
Zambello aðstoðarleikstjóri við
Metropolitan-óperuna í New
York og aðalleikstjóri við Colo-
rado-óperuna. Michael Deegan
leikmyndahugsuður við Metro-
politan-óperuna teiknaði sviðs-
myndina. Hann hefur sent okkur
líkan af henni, alveg stórkost-
lega falleg mynd. Marc Tardue
sem hefur verið æfingastjóri og
síðan í nóvember hljómsveitar-
stjóri Töfraflautunnar, mun æfa
hljómsveitina þangað til ég tek
við.
4