Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1983, Blaðsíða 11

riðið til frænda síns í Bæ, og
Kolbeini þá ekki borizt njósn af
ferðum Þórðar fyrr en hann var
kominn úr færi. Þegar Kol-
beinsmenn í Bæ heyrðu sögu
Ara, að Þórður riði ofan eftir
Reykjadal og Ari bað Böðvar
bónda að gæta hrossa sinna, þá
spruttu þeir Þorvaldur keppur
upp og riðu sem mest þeir máttu
til Reykholts.
Þegar Þórður kom með lið sitt
ofan á Völlu (Hvítárvöllu), þá
var sagt að eigi var hrossís yfir
ána. Sneri þá allur flokkurinn
upp til Grafarvaðs. Skammt
fyrir ofan Þingnes reið Þórður
útá ísilagt síki og brast ísinn
undan honum og fór hvor-
tveggj a á kaf, hesturinn og
Þórður, og varð hann alvotur.
Þórður reið þá aftur og með sex
menn ofan í Þingnes, en þar bjó
bóndi sem Börkur hét og skipti
hann klæðum við Þórð og skipti
einnig á nokkrum hrossum við
Þórðarmenn. Börkur lét hross
þeirra Þórðar í hús og fylgdi síð-
an Þórði upp til Grafarvaðs.
Þegar Börkur sneri til baka var
orðið myrkt af nóttu. Er hann
var nýriðinn frá Þórði heyrði
hann í Kolbeinsmönnum og þá
einnig í Þórðarmönnum og þótt
svo skammt væri þá á milli
flokkanna, heyrði hvorugur í
hinum, þótt Börkur heyrði
miðja vegu milli þeirra. Þá hef-
ur ekki verið nema eins og kíló-
metri á milli öftustu manna
Þórðar og fremstu manna Kol-
beins.
Þegar Þórður reið aftur ofan í
Þingnesi, þá veit hann ekki að
Kolbeini hefur borizt njósn af
ferðum hans og þá ekki heldur
að Kolbeinn er kominn á harða-
reið með allt sitt lið á eftir hon-
Að gista á
einum bæ með 500
manns og hesta
Kolbeinn hafði brugðið skjótt
við svo sem hans var vandi, þeg-
ar menn hans komu í Reykholt
og sögðu honum af ferðum Þórð-
ar. „Hann bað hvern mann
spretta í klæði sín og ríða eftir
sem hvatast." Það er ekki að efa
að allt er sannsögulegt um ferð-
ir Þórðar og Kolbeins í þessum
ævintýralegasta herleiðangri
sem farinn hefur verið á íslandi.
Sagan er sögð af manni í liði
Þórðar og trúlega þá Svarthöfða
svo sem menn hafa getið sér til.
Það vantar í þessa sögu eins og
reyndar í allar sögur af íslensk-
um herleiðöngrum miklum,
hvernig það mátti verða, að
menn gátu gist með mörg
hundruð manna lið á einstökum
bsejum.
I Reykholti voru húsakynni
stór, en það skal nokkuð til að
taka við, svo sem 500 manns og
500 hestum, hröktum af fjöllum,
ef gert er ráð fyrir að týnzt hafi
úr liði Kolbeins á fjöllunum og
legið eftir á Síðunni svo sem 100
manns.
Skálar voru stórir, en 500
manns þurfa mikið svefnpláss,
og má taka til samanburðar að
það þykir stór samkomusalur
nú, sem tekur 500 manns í sæti.
Kannski var
þaö fjar-
stæðukennd-
asta herför
íslandssög-
unnar: Kol-
beinn ungi
meö 500
manns á eftir
Þórði kakala
meö 200
manns — allt
liðið hrakið í
umbrotafærð
á meira og
minna upp-
gefnum hest-
um — enda
náðu flokk-
arnir aldrei
saman þótt
steinsnar
væri milli
þeirra.
Það er oft bágt, hvað snillingar
okkar fornir í sagnaritun gáfu
sér lítinn tíma til að lýsa einu og
öðru í háttum manna, sem við
vildum nú gjarnan vita eitthvað
um, en þeir töldu ekki frásagn-
arvert og aðeins trufla sögu
sína. Auðvitað eigum við að
þakka fyrir þessa skoðun þeirra
á söguritun. „Sögurnar" eru af
því sígildar sögur, að þar er
flestu sleppt, sem ekki þjónar
sögunni. Þeir voru ekki að skrifa
skýrslur né þjóðháttalýsingar,
þessir karlar, en gaman hefði
verið að vita, hvernig lið Kol-
beins kom sér fyrir í Reykholti,
og margt er það, að baki þessari
sögu sem við hefðum kosið að
vita gerr.
Börkur
gugnaði hvergi
Kolbeinn reið með lið sitt í Bæ
og spurði Böðvar, hvað hann
vissi til ferða Þórðar. Böðvar
sagði ætla, að Þórður væri löngu
vestur um riðinn og bendir það
til, að Böðvar hafi látið Þórð
njóta skyldleika þótt í litlu væri,
því að hann hefur vitað að Þórð-
ur gat ekki verið langt undan.
Þeir Kolbeinn riðu á Völlu og
spurðu þar að Þórður hefði riðið
upp til Grafarvaðs. (Það vað
mun nú horfið, en hefur senni-
lega verið í grennd við Hvítár-
bakka.)
Á leiðinni til Grafarvaðs kom
Kolbeinn við í Þingnesi að frétta
af Berki um ferðir Þórðar. Börk-
ur var þá úti (nýkominn frá að
fylgja Þórði). Þórður kakali átti
nú líklega líf sitt undir svari
Barkar bónda.
Ef Börkur hefði sagt Kolbeini,
hversu skammt Þórður var und-
an, þá hefði Kolbeinn gert stutt-
an stanz í Þingnesi. Börkur
svaraði, að hann vissi ekki um
ferðir Þórðar „kvað þar ríða
annan flokk að öðrum í alla
nótt.“ Kolbeinn bað Börk að
ganga á leið með þeim, senni-
lega af því að honum og Norð-
lendingunum hafa verið reið-
slóðir ókunnar.
Nokkrum manna Kolbeins
dvaldist í Þingnesi eftir að
Kolbeinn var riðinn þaðan.
Þessir menn fundu hesta í húsi
einu og voru þeir alvotir og ný-
teknir undan söðlum. Riðu þeir
þá eftir Kolbeini og kváðu að í
Þingnesi myndu leynast ein-
hverjir Þórðarmanna. Kolbeinn
sneri þá til baka í Þingnes að
rannsaka þetta, því að Börkur
brá ekki hollustu sinni við Þórð,
sem vissi ekkert um, hversu
nærri Kolbeinn var kominn, og
hefur því ekki lagt hart að sér
og mönnum sínum og hestum
um reiðina.
Kolbeinn og hans menn hefðu
náttúrlega riðið eins og hrossin
drógu, ef Börkur hefði nú látið
sig og sagt að Þórður væri nær
því í kallfæri, og náð Þórði
fljótlega.
Einar langadjákn Jónsson
reið að Berki og setti spjótshal-
ann millum herða honum og bað
„djöfulinn" segja það er hann
vissi. Börkur karlinn svaraði, að
ekki vissi hann hvað djöfullinn
kynni að segja Einari „en ég
mun ekki segja þér fleira." Og
Börkur bóndi reiddi upp öxi sína
og laust til Einars, en hann bar
undan og kom höggið á lend
hestinum.
I því bar að Hall Jónsson en
hann var annar maður en
Brandur Kolbeinsson, mest virt-
ur af Norðlendingum. Hallur
sagði engan mann skyldu Berki
illt gera. Bærinn í Þingnesi var
vandlega rannsakaður og tekið
fé það er laust var innan gátta,
en rænt öllum hrossum. „Og
varð þetta dvöl löng.“ Að þessu
loknu riðu þeir Kolbeinn í brott,
en Börkur var þá enn ekki meyr-
ari í skapinu en svo, að hann
hreytti í Kolbeinsmenn, að þess
myndi skammt að bíða, að þeir
sjálfir myndu verst una við
dvölina — og verr en ég sjálfur
við félát mitt. Það er óskýrt í
sögunni af hverju Hallur Jóns-
son skaut hlífiskildi yfir Börk og
svo traustum að Berki hélzt uppi
vopnaburður og svívirðingar,
því að margur maðurinn var nú
meiddur eða drepinn fyrir minni
sakir en Börkur á þessum tíma
átakanna milli Þórðar kakala og
Kolbeins unga. Franihald síðar
Armamjúkri
meyju hjá
Flestir áhugamenn um rím
og vísnagerð kannast við stöku
Andrésar Björnssonar, sem
svo hljóðar:
Það má hafa yfír heilar bögur
án þess rímið þekkist þegar
þær eru nógu alþýðlegar.
Ef lesið er án þess að áhersl-
ur séu á ríminu taka menn
ekki eftir því að þetta er
réttkveðin vísa.
Skúli Guðmundsson alþing-
ismaður og ráðherra var ágæt-
lega hagmæltur. Á þingi 1966
flutti hann tillögu til þings-
ályktunar um afnám fálkaorð-
unnar. Hann studdi mál sitt
með þessum orðum:
Hér er farið fram á það að
fella niður/orðuveitingar og
spara/útgjöldin, sem til þess
fara.
Orðan barst frá grönnum okkar
eins og fleira/þarflaust tildur.
Þeir eru vanir/þessu, til að
mynda Danir.
Og sagt er að Rússar sæmi ýmsa
svona skrauti./Það er hengt á
vildarvini/valdhafanna í heið-
ursskini.
Þó aö sumir þrái krossa, þá
munu fleiri/mæla að enginn Is-
lendingur/ætti að dýrka þannig
glingur.
Húsvíkingar héldu upp á
þjóðlegt merkisafmæli fyrir
nokkrum árum. Var vandað til
dagskrár og þótti ekki annað
viðeigandi en að fá aðalræðu-
menn að. Heimamenn töluðu
líka og þótti sumum að þeir
stæðu ekkert að baki þeim sem
komu lengra að. Einn heima-
manna orti:
Okkur verður flest að falli
fleyjum andans siglt í strand.
Engin staka fleyg úr Fjalli,
fátæklegt í kring um Sand.
Veröld andans bleik og brennd
blasir við oss hverju sinni.
Þingeysk minnimáttarkennd
miklast enn af fortíðinni.
Bjarni frá Gröf, kunnur
norðlenskur vísnamaður, orti
þessa veraldlegu vísu um
kirkjuferð:
í kirkjuna ég kom og sá
konu sem var nærri ber.
Það munaði ekki miklu þá,
að maður bæði fyrir sér.
Þetta er gömul vísa. Veit
nokkur um höfund?
Gott er að hafa létta lund,
leika sér og hlæja.
En ekki lífsins stuttu stund
að stynja og vera að æja.
Um mann sem ekki þótti
umtalsfrómur var ort:
Margan blekkti mannsins skraf,
miðlaði rógi í eyra,
VISUR
drengskap hafði afspurn af,
en ekki heldur meira.
Valdemar Hólm Hallstað á
Húsavík sendi einhverju sinni
vini sínum og nágranna þessa
afmælisstöku:
Þó að haustsins húm á ný
herði sókn á vöku,
sæktu, vinur ylinn í
eina góða stöku.
Ónefndur maður orti um
falskan mann:
I niðamyrkri næturinnar
næ ég oftast Ijóssins til,
en í sorta sálar þinnar
sé ég aldrei handaskil.
Svo kemur ósvikin ástavísa,
engu nafni bundin. Enginn
veit hver ort hefur:
Morgun hvern þá bregð ég blund
blessun þína hlýt ég,
allan dag og iðjustund
ástar þinnar nýt ég.
Eg veit að Árni Guðjónsson
er höfundur eftirfarandi
stöku, en hvaða Árni? Það
væri gaman að vita eitthvað
meira og geta fest það á blað,
en hér brestur þekkingu, nú
sem oftar, og því miður þýðir
lítið að biðja um hjálp.
Brostu, hlæðu blíða hrund,
bjart sé yfir huga.
Þeir, sem hafa létta lund,
lengst af öllu duga.
Hagmæltur maður kom
þreyttur heim úr vinnu og
heilsaði konu sinni með þess-
ari stöku:
Okkar líf er ömurlegt,
eintóm þrælavinna.
Eina gleði þó hef þekkt,
þig, mín ektakvinna.
Þetta er gömul vísa úr
Svartárdal. Höfundur hét Al-
bert, veit ekki ineir.
Flaskan hála hata ég þig,
hjúpar tálið svarta.
Þú með báli brenndir mig
bæði á sál og hjarta.
Enn er hægt að sækja ýmis-
legt gott í volgu laugina í
Nauthólsvíkinni við Skerja-
fjörð. Stúlka úr Vesturbænum
og miðaldra maður úr Austur-
bænum áttu við gigtarverki að
stríða. Þau voru bíleigendur og
tóku á sig krók áður en þau
fóru í vinnuna á morgnana.
Þetta varð til þess að þau
fundu hvort annað og báru
saman bækur sínar á þessum
þægilega stað. Síðan er þessi
visa:
Armamjúkri meyju hjá
mildast harður vetur.
Ljúfa niðrí Læragjá
lukkuna sótti Pétur.
11