Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1983, Blaðsíða 9

Til vinstri: Fallega
endurgert lítiö
einbýlishús á
horni Ægisgötu
og Vesturgötu í
Reykjavík. Líkt er
eftir upprunalegri
gerö; veggir
klæddir meö
listasúð, sem tók
viö af reisifjölinni
uppúr 1840. Þrí-
hyrningurinn yfir
glugganum var
kallaöur bjór.
Til hægri: Fyrrum
íbúðarhús Bern-
höfts bakara, sem
nú hefur verið
prýðilega endur-
gert og hýsir veit-
ingahúsiö Lækj-
arbrekku.
Til vinstri: Á teikningunum er
rakin breytingasaga timbur-
hússins Suðurgötu 7 í Reykja-
vík.
Aö neðan: Suöur- og vestur-
hliö á húsinu viö Bókhlöðustíg
nr. 10.

ffl ffld llffll
B0 ffi 13 r ®
Hús Hannesar Hafstein, Tjarnargata 33, sem
Rögnvaldur Ólafsson teiknaði. Þaö hefur verið
endurgert með varfærni og tillitssemi.
vESTueMUio

Dæmigert 19. aldar hús, sem sýnir vel, hvernig
timburklæðning var notuö áður en bárujárn
kom til sögunnar.
á sínum tíma. Þegar timbur-
húsaöldinni lauk á íslandi og
steinsteypuöldin gekk í garð
höfðu menn oftrú á steinsteypu
en vantrú á timburhúsunum,
eins og oft vill verða þegar
merkar nýjungar fyrst sjá dags-
ins Ijós.
Fljótlega eftir 1930 voru flest-
ar hefðir í húsbyggingum látnar
lönd og leið og nútíminn með
tæknivæðingu sinni og ógnar-
hröðum breytingum á öllum
sviðum hélt innreið sína. Á
þessum árum voru mörg timb-
urhús múrhúðuð að utan til þess
m.a. að þau litu út sem úr stein-
steypu væru. Lögun húsa var
breytt til þess að gefa þeim nú-
tímalegan svip, gluggar stækk-
aðir og gerðir sem í nýjum hús-
um o.fl. í sumum húsum var
herbergjaskipan breytt án tillits
til burðarvirkja til að líkja eftir
„opinni herbergjaskipan“ nú-
tíma húsa, sem kölluð var.
Hér, eins og í nágrannalönd-
um okkar, hafði tíðarandinn
ekki rúm fyrir skilning á því að
gamlar byggingar hefðu einnig
sitt gildi, bæði fjárhagslegt og
menningarsögulegt. Það er nú
fyrst á seinustu árum að viðhorf
þessi hafa tekið að breytast í
verulegum mæli. I allmörg ár
var sem mótþrói gegn verndun
og viðhaldi gamalla húsa væri
oft sprottinn af hræðslu fólks
um að í þeirri stefnu væri fólgið
einhvers konar vanmat á nú-
tíma byggingarháttum. Nú virð-
ist hins vegar svo komið að
flestir hafi áttað sig á því að í
þessu efni eins og mörgum öðr-
um gildir ekki „annaðhvort eða“
heldur „bæði og“. Nútíma bygg-
ingarhættir hafa ótvíræða
kosti, og óumdeilanlega, þó lengi
megi betur gera, en jafnframt
búa gömul hús og gamlir bæjar-
hlutar yfir ýmsum kostum, sem
ekki verða endurskapaðir í nýj-
um húsum. Jafnframt þeim
breyttu viðhorfum, sem ég
nefndi hér að framan, hefur af-
tur vaknað skilningur á því að
best fer á því að halda timbur-
húsum við eftir þeim byggingar-
hefðum, sem þau voru byggð
eftir, og breyta sem minnst frá
eðli þeirra.
Mjög oft hlýtur það að verða
nauðsynlegt við endurbyggingu
gamalla húsa að leiðrétta fyrri
misgerðir ef viðunandi árangur
á að nást. Sem dæmi má nefna
hefðbundið timburhús, sem
fengið hefur nýja glugga fyrir
10—20 árum, þar sem gluggarn-
ir eru orðnir eins og svört, gap-
andi gímöld og gerbreyta húsinu
frá eðlilegri mynd þess. Þessi
breyting er þannig vaxin að ef
hún er ekki leiðrétt mun húsið
ekki verða heilsteypt á ný,
hversu vel sem til tekst við
endurgerð þess, að öðru leyti.
Dæmi um hús, sem mátt hef-
ur þola miskunnarlausa við-
byggingu á viðbyggingu ofan, er
svonefnt Félagshús í Flatey á
Breiðafirði, er þróunarsaga þess
er rakin lauslega í teikningum
hér til hliðar. Flest það, sem
einkenndi húsið í fyrstunni,
hafði kafnað í viðbyggingum og
breytingum, sem gengu svo
nærri húsinu, að auk þess sem
lögun þess var öll afbökuð orðin,
þá höfðu máttarviðir þess verið
rýrðir svo mikið að klæðningin
ein bar það uppi að mestu leyti
og var þó fúin orðin. Dæmigert
er einnig í þessu tilviki, að
fyrstu breytingarnar eru lítið
sem ekki skaðlegar, en þær sem
gerðar voru seinustu áratugina
þeim mun skaðlegri. Til þess að
endurbyggja þetta hús og gera
það fallegt á nýjan leik, þurfti
að leiðrétta ótal mistök sem
gerð voru á 140 ára ævi þess.
Það dylst hins vegar varla nein-
um sem leið á um Flateý að það
var þess virði, því húsið er orðið
augnayndi á nýjan leik.
Ekki eru allar fyrri breyt-
ingar af því illa. Síður en svo. Þó
held ég að lang flest þau dæmi,
sem við getum fundið, um meiri-
háttar viðgerðir eða breytingar
gamalla húsa og vel eru úr garði
gerðar, hljóti að vera gerðar
fyrir 1930 eða eftir 1970, þ.e.a.s.
annaðhvort áður en „nútíminn"
gekk í garð í byggingarmálum
okkar eða eftir að farið var aft-
ur að hlúa að gömlum húsum af
nokkrum skilningi. Sem dæmi
um vel heppnaða, meiriháttar
breytingu húss má nefna Suður-
götu 7 í Reykjavík, sem byggt
var um 1840, sem hefðbundið
timburhús síns tíma, einnar
hæðar með háreistu risi. Tvisv-
ar sinnum var byggt við húsið.
Fyrst var því komið í eins konar
millibilsástand með tvílyftri
viðbyggingu. Seinna var allt
húsið gert tvílyft með nýklass-
ísku sniði og þannig hefur það
staðið að mestu leyti óbreytt frá
því um 1870.
Tjarnargata 33 í Reykjavík,
er dæmi um nýlega endurhæf-
ingu húss, sem er til fyrirmynd-
ar í flesta staði. Rögnvaldur
Olafsson teiknaði húsið
skömmu eftir aldamótin fyrir
Hannes Hafstein, ráðherra.
Reykjavíkurborg eignaðist síðar
húsið og breytti því í barna-
heimili. Leifur Blumenstein
stjórnaði viðgerð hússins og var
það lagað að nýju hlutverki sínu
og endurbætt að utan, sem inn-
an, með varfærni og tilliti til
fyrri gerðar þess.
Bókhlöðustíg 10 í Reykjavík
vel ég hér sem dæmi um timb-
urhús frá síðustu aldamótum,
sem lagað hefur verið að nútíma
búskaparháttum. Húsið var í
mikilli niðurníðslu fyrir fáum
Frh. á bls. 12.
9